Morgunblaðið - 20.12.1958, Blaðsíða 6

r
6
MORCVNBLAÐ1Ð
Laugardagur 20. des. 1958
MARIUMYNDIN
Guðmundur Steinsson: Maríu
myndin. Skáldsaga. 134 bls.
Aukabók Almenna bókafé-
lagsins, Reykjavík, 1958.
LOKSINS er þá komið skáldverk
sem rekur slyðruorðið af ung-
um íslenzkum prósahöfundum.
„Maríumyndin" er fortakslaust
listrænasta skáldsaga sem í lang-
an tíma hefur komið frá hendi
ungs höfundar á íslandi, og ekki
eru þeir margir eldri höfundarnir
sem þola samanburð við þennan
unga höfund.
„Maríumyndin" er bókmennta-
viðburður í fleiri en einum skiln-
ingi.
I í fyrsta lagi er hér tekið til
meðferðar nýstárlegt efni. Um-
hverfi sögunnar og allar persónur
eru erlendar. Þetta er auðvitað
út af fyrir sig hvorki kostur né
lóstur á bókinni, en Guðmundi
Steinssyni tekst svo vel upp, að
full ástæða er til að vekja sér-
staka athygli á því. Með bók
sinni hefur hann fært út mæri
íslenzkra bókmennta og sannað
að það er íslenzkum hófundum
hreint ekkert sáluhjálparatriði að
einskorða sig við íslenzk efni.
f öðru lagi er „Maríumyndin"
frábærlega nærfærin og fíngerð
ástarsaga. Mér liggur við að halda
því fram að þessi ljóðræna og
næma lýsing á töfrum og kvöl
ástarinnar sé ógermönsk. Það er
fátítt í bókmenntum germanskra
þjóða að finna svona hárfínar og
fágaðar lýsingar á ást karls og
konu. Þetta sannar hve höfundur
inn hefur gert sér efnið innlíft,
því hann er einmitt að fjalla um
rómanskt fólk og umhverfi þess.
í þriðja lagi er stíllinn á sög-
unni ótvírætt afrek. Málið er eins
látlaust og eðlilegt og hugsast get
ur. Hvergi örlar á tilgerð eða
smekklausum stílbrellum. Hver
setning er meitluð og hnitmiðuð.
En í öllu látleysi sínu angar stíll-
inn af póesíu. Bókin er í heild
ekki ósvipuð löngu prósaljóði.
Þetta stafar þó ekki eingöngu
af einfaldleik stílsins, heldur líka
af meðferð höfundarins á sögu-
efninu. Sagan lifir ekki einungis
í því sem sagt er, heldur einnig
og engu síður í því sem er ósagt
látið. Það er eins og setningunum
Ijúki ekki þar sem punktar eru
settir, heldur vaxi þær með ein-
hverjum dularfullum hætti í sál
lesandans og skjóti nýjum frjó-
öngum. Maður les textann, en er
sér jafnframt meðvitandi um
annan veruleik bak við orðin.
Allar þessar hálfkveðnu vísur og
óræðu augnatillit eða þagnir
vekja manni grun um margs
konar möguleika undir hvers-
dagslegu yfirborði rúmhelginnar.
Þetta er að minu viti hárrétt
lýsing á suðrænu lífi og andrúms-
lofti. Miðjarðarhafsþjóðirnar eru
ekki eins kategórískar og við sem
norðar búum. Þær eiga miklu
meira af hinni óræðu eða marg-
ræðu ljóðrænu, miklu blæbrigða-
ríkari tilfinningar, og þetta hefur
höfundinum tekizt að kalla fram
með furðulegum hætti.
Hér hygg ég að sleginn sé nýr
tónn í íslenzkum bókmenntum.
Þessi ljóðræni tónn á ekkert skylt
við óljósa hugsun eða væmna
náttúrurómantík, sem við eigum
meir en nóg af. Umhverfislýsing-
ar í þessari sögu eru knappar og
myndrænar og hugsunin er klár,
en hún er ekki látin yfirskyggja
tilfinninguna eða koma í staðinn
fyrir hana, heldur má segja að
húgsunin sé látin undirstrika tii-
finninguna.
Þetta kemur hvað gremilegast
fram í sarntölunum, sem eiu
kannski mesta afrek sögunnar.
Það er ekki sérlega margt sagt,
og það sem sagt er virðist oft
vera út í hött, en þegar nánar er
að gætt, verða þessar setningar
vísbendingar um tilfinningar sem
ekki er svo gott að koma orðum
að — og sennilega ekki æskilegt
heldur. Það er erfitt að lýsa
þessu, en það minnir mest á ljóð
þar sem táknin fela í sér aðra og
dýprí merkingu en felst í sjálfri
orðanna hljóðan. Gott dæmi um
Guðmundur Steinsson
þetta er samtal söguhetjunnar við
þorpsprestinn í næstsiðasta kafla
og samtöl elskendanna á bls.
117—119.
Bygging sögunnar er fagmann-
leg. Strax á fyrstu tíu blaðsíðum
bókarinnar kynnumst við öllurn
sögupersónunum eins og af til-
viljun, og jafnframt er dregin upp
ljós mynd af umhverfinu. Felix
söguhetjan, liggur niðri á strönd-
inni og virðir fyrir sér eyjuna,
hugsar um Maríu, sér Ramón
niðri í flæðarmálinu við iðju sína
og þeir talast við. f samtalinu er
vikið að prestinum, Don Pedro.
Síðan fer Felix irm í þorpið, hitt-
ir Pablo og hundinn hans á sín-
um venjulega stað, og það verður
honum tilefni til hugleiðinga um
Manúel. Svo kemur hann við hjá
Antoníó og þeir taka tal saman,
m. a. um José litla son veitinga-
mannsins sem málar myndir og
hefur vakið hrifningu útlendinga
Þannig veit lesandinn eitthvað
um allar persónur sögunnar strax
í upphafi. Síðan koma þær fram
öðru hverju söguna á enda, eíns
og gamalkunnugt viðlag við ástar
óð elskendanna.
Það er stöðug stígandi í sög-
unni þó hún láti kannski lítið yfir
sér. Dagarnir líða hver öðrum
líkur og við fylgjumst með væru-
sömu lífi þorpsins sem bíður regn
txmans. En undir værðinni eru
duldar ástríður að verki og í
hjörtum elskendanna gerast litlir
en þýðingarmiklir atburðir. Regn
ið kemur og ástin nær fullum
blóma: þeir kaflar eru gersemar.
Loks kemur svo hin langþráða
hátíð og eftir hana verður Felix
að hverfa á brott. Yfir sögunni
allri hvílir þessi ljúfsári blær
hverfullar hamingju: vissan um
endalokin sem elskendurnir reyna
að bægja frá sér, svo þau geti
notið líðandi stunda.
Inn í ástarsöguna er svo fléttað
myndum úr umhverfinu, daglegu
lífi hins einfalda og hamingju-
sama fólks, en þessar myndir
verða aldrei nema bakgrunnur
sjálfrar sögu elskendanna.
Enda þótt sagan sé skrifuð í
þriðju persónu, gerist hún öll í
vitund söguhetjunnar, Felix. Eigi
að siður eru persónulýsingarnar
sérlega ljósar: fólkið sem kemur
við sögu er fullmótaðir einstakl-
ingar sem maður man, þó kynnin
séu svipul. Ramón, Manúel, Don
Pedro og Pablo eru ekki síður
minnisstæðar persónur en Felix
og María. Antonío er hinB vegar
dreginn daufari dráttum, og son-
ur hans kemur aldrei fram á sögu
sviðið í eigin persónu.
„Maríumyndin“ er ekki við-
burðarík skáldsaga. Þar gerist
harla lítið í ytra tilliti, enda hef
ég heyrt einhvern spakan mann
segja að bókin væri aJ’tof efnis-
lítil. Slíkur dómur ber vitni bók-
menntamati sem ég felli mig ekki
við. Góður skáldskapur byggist
ekki á hrossalegum viðburðum
eða miklum fyrirgangi, eins og
margir virðast halda, heldur á
meðferð þess efnis sem höfundur-
inn tekur fyrir. Ástarsagan í
„Maríumyndinni“ er kannski
ekki átakamikil, en þar er fjallað
um viðkvæmt mál á svo fínlegan
og hugþekkan hátt, að steingerv-
ingar einir eru ósnortnir. Og
það er vissulega spenna í bókinni,
þó hún sé fremur undir yfirborð-
inu og í sálum elskendanna en í
ytri atburðum. Auk þess er sagan
svo margræð og táknræn, að hún
fær nýtt líf í hjarta þess iesanda
sem opnar það fyrir skáldskap
hennar.
Það er mannlegt að skjátlast,
og ég er undir það lögmál seldur
ekki síður en aðrir sem minna
hafa sig í frammi, en það er sann-
færing mín að þessi litla og yfir-
lætislausa bók verðskuldi fylistu
athygli þeirra sem einhvern á-
huga hafa á viðgangi íslenzkra
bókmennta. Hún er alls ekki
byltingaverk, en hún býr yfir
þeim hljóðláta krafti og mann-
lega sannleik, sem gerir hana að
góðum bókmenntum.
Frágangur bókarinnar er geð-
þekkur, en nokkrar slæmar
prentvillur lýta hana.
Sigurður A. Magnússon.
Kirkjan og
skýjakljúfurinn
Jón Auðuns: Kirkjan og
skýjaklúfurinn. Prédikanir.
Útgefandi: ísafoldarprent-
smiðja h.f. 1958.
Mig langar til að vekja athygli
manna á þessari bók, sem er ný-
komin út. Hún barst mér í hend-
ur í gær, hef eg fljótlega lesið
hana að mestu. Þeir, sem að stað-
aldri sækja messur hjá hinum
ágæta kennimanni séra Jóni
Auðuns, dómprófasti, munu
kannast við allmargar af ræðum
þessum. En það spillir ekki fyrir
bókinni, þvert á móti er mér það
mjög kærkomið, að fá tækifæri
til þess að lesa prédikanir þess-
ar aftur og eg vona að mér gefist
tími til þess að líta oft í bók
þessa.
Hér er um nokkuð sérstæðar
prédikanir að ræða. Hinn frjáls-
lyndi og viðsýni prestur kennir
það, sem hann telur að upphaf-
lega hafi verið boðskapur Krists
og fáum hugsandi mönnum er
það dulið, að Kirkjan, með allar
sínar kennisetningar er stundum
komin alllangt frá veginum er
Kristur lagði. Eg er, auðvitað,

1 kffléSmrm&M skrifar úr daglega lífinu ,
Með sínu lagi
AMORGUN verður efnt til jóla-
söngva í guðshúsum bæjar-
ins. Mun það vera einn aðaltil-
gangurinn með því að safna fólki
þinnig sáman til söngs, fyrir ut-
an ánægjuna sem slíkt veitir, að
kynna nýja jólasöngva og auka
með því á fjölbreytni í söngva-
vali á heimilunum.
Það er heldur ekki vanþörf á
þessu. Heimilissöngur er smám
saman að leggjast niður, nema
helzt um jólin, og þá eru víða
tveir jólasálmar og nokkrir leik-
söngvar rifjaðir upp frá síðustu
jólum. Þeir eru síðan kyrjaðir í
nokkra daga og svo geymdir til
næstu jóla.
Þessi lagafátækt hrjáir ekki að
eins fólkið, sem aldrei syngur
sálma, nema jóladagana. Jafnvel"
æfðir kirkjukórar syngja marga
sálma undir sama lagi. Og fletti
maður upp í sálmabókinni, til að
leita sér upplýsinga um hvaða
lag eigi við hvern sálm, er svarið
oft líkast véfrétt. Oft á að syngja
sálminn „með sínu lagi“. Þegar
ég var lítill túlkaði ég þetta á
þann veg, að ég mætti velja mér
hvaða lag sem var, en mér til
mikillar undrunar virtust aðrir
hafa svo lítið ímyndunarafl, að
þeir völdu allir sama lagið. Lítil
frænka mín skildi þetta allt öði'u
vísi. Einn góðan veðurdag spurði
hún í hjartans einlægni: „Hver
er hún þessi Sína?“ Hún hélt að
hún ætti að syngja lagið hennar
Sínu.
Þetta minnir á söguna um kerl-
ingarnar tvær. Á jólunum sagði
önnur upp úr eins manns hljóði:
Hvað hét hún móðir hans Jesús?
— O-o, hún hét Máríá.
— Ekki hét hún Máríá, sagði
hin. Hún hét Finna.
— Ekki hét hún það.
— Víst hét hún Finna. Heyrð-
irðu ekki hvað sungið var í
sálmnum: „I því húsi ungan
svein og hans móður finna.“
Þarna sérðu. Hún hét Finna.“
Samlagningarvél
í hverja verzlun
HÚSMÓÐIR skrifar:
Ég vil biðja þig fyrir hönd
okkar húsmæðranna, að koma
því á framfæri við þá sem verzl-
un reka, að þeir hafi í verzlunum
sínum samlagningarvélar, og sú
regla verði viðhöfð að af-
henda viðskiptavinum samlagn-
inga-kvittunina. Það undrar okk-
ur, að slík áhöld, sem reiknivélar,
skuli ekki hreinlega vera lögboð-
in, og þykja jafn sjálfsögð og mál
og vog.
Ég hefi margoft rekið mig á,
að ekki er hægt að treysta til
fullnustu hugarreikningskunn-
áttu ýmsra sem fyrir innan búðar
borðin standa. Ef reiknivélar
væru fyrir hendi, þyrfti vart að
óttast að kaupmenn yrðu snuðað-
ir né heldur viðskiptavinirnir.
Ég var nýlega stödd í brauðbúð
og stóð við hlið mér fullorðin
kona, sem keypti margs konar
brauð- og kökutegundir. Af-
greiðslustúlkan var hinn mesti
röskleikakvenmaður, og lagðihún
á svipstundu saman í huganum
allt það sem gamla konan átti að
greiða fyrir brauðin og kökurnar.
Er hún heyrði stúlkuna nefna
upphæðina kom á hana hik, en
að andartaki liðnu mælti hún
með hægð: „Heldurðu ekki, væna
mín, að þú hafir feilreiknað þig
núna, því ég keypti nákvæmlega
það sama í gær, en þá kostaði það
10 krónum meira.“ í skyndi hóf
stúlkan leit að blýanti og blað-
snifsi, lagði saman upphæðina á
gamla og góða vísu. „Jú, alveg
rétt góða mín, en svona fer maður
út úr stuðinu stundum“, var svar
hennar.
Svar líkt þessu er ekkert
óvenjulegt í verzlunum nú á dög-
um, en lítil reiknivél myndi gjör-
samlega þurrka út allan vafa- og
slumpureikning, og allt leiðrétt-
ingavafstrið hverfa. En slikt vafst
ur er ákaflega hvimleitt, því það
er sannarlega ekki skemmtilegt
að standa augliti til auglitis við
elskulegasta fólk, og tilkynna því
að maður hafi verið snuðaður, eða
það hafi snuðað húsbónda sinn.
Það er öllum í óhag ef reiknings-
færslan er ekki örugg og jafn-
framt vekur það leiða, ef sú grun-
semd vaknar í hug manns, að
ekki sé allt með felldu í sam-
bandi við útreikninginn. Ber því
hreinlega að fyrirskipa að örugg
reiknitæki séu til staðar á öllum
þeim stöðum þar sem höndlað er,
og að húsmæður fái í hendur
samlagningakvittun fyrir úttekt
smni.
TÓll
enginn lærður guðfræðingur, en
eg hygg að dómprófasturinn okk-
ar kæri, fari ekki langt út fyrir
þá kenningu, sem stóð Lúther og
öðrum beztu siðbótamönnum
hjarta næst, er þeir hófu baráttu
gegn dogmum kirkjunnar. Mér
líkar hin hreina, umburðarlynda
en þó djarfmannslega kenning,
sem fram kemur í þessari bók.
Og eitt er víst: Þetta er ekki leið-
inleg postilla, jafnframt því að
flytja bjartan kristindóm er mik-
ið af fróðleik um sögu og þjóð-
hætti Gyðinga. Séra Jón er mik-
ill rithöfundur, auk þess að vera
hámenntaður maður, mælsku-
maður og skáld. Eg segi skáld,
þótt eg ekki hafi séð nein skáld-
verk eftir hann. Annað hvort
hefur hann ekki haft tíma til
að fást við að semja skáldrit,
eða þá að hann er of vandlátur
við sjálfan sig. —
Eg vildi óska að sem flestir
læsu þessar predikanir sér til
fróðleiks, — þótt ekki væri ann-
að, — en þó einum til sálubóta.
Síðan eg las predikanir Kaj
Munk hef eg aldrei lesið skemmti
legri guðsorðabók.
uisteinn Jónsson.