Morgunblaðið - 10.07.1959, Side 10

10
MORCViyrtL 4 Ðlf)
Föstudagur 10. júlí 1959
ntitlritaMfr
Utg.: H.í. Arvakur Reykjavllt.
Framkvæmdastjóri: Sigfús Jónsscn.
Aðalritstjórar: Valtýr Stefánsson (ábm.)
Bjarni Benediktsson.
Ritstjórar: Sigurður Bjarnason frá Vigu’-
Einar Asmundsson.
Lesbók: Árni Óla, sími 33045.
Auglýsingar: Arni Garðar Kristinsson.
Ritstjórn: Aðalstræti 6.
Auglýsingar og afgreiðsla: Aðalstræti 6. Sími 22480.
Askriftargald kr 35,00 á mánuði innamands.
1 lausasölu kr. 2.00 eintakið.
MARKAÐSMISSIR
EITT af því, sem allir fs-
lendingar ættu að geta
verið sammála um, er að
afla þurfi afurðum okkar mark-
aða sem allra víðast. Útflutn-
ingur okkar er þegar í eðli sínu
of einhæfur.
í umræðum um þessi mál hafa
kommúnistar oft haldið því
fram, að markaður austan járn-
tjalds væri nær óseðjandi. Þar
þyggju þjóðir, sem lítt stunduðu
fiskveiðar, og þyrftu á sjávar-
afurðum að halda, og væri nán-
ast af forsjóninni til þess ætl-
azt, að við sæum fyrir þeim
þörfum. Til viðbótar hefur því
verið hampað, að þarna væri
engin hætta á kreppu, sem oft
hafi í „auðvaldsríkjum" dregið
úr kaupgetu og þar með eytt eða
a. m. k. þrengt markaði mjög.
Kommúnistar hafa hinsvegar
þagað um þá hættu, sem leiðir
af því, að öll innflutningsverzl-
un er í höndum stjórnarvalda,
sem viðbúið er að beiti ákvörð-
unarvaldi sínu með stjórnmála-
hagsmuni í huga en ekki við-
skipti. Af þessu fengu Finnar
sára reynglu á s. 1. vetri, þegar
Rússar með synjun á gerð verzl-
unarsamninga neyddu lögmæta
ríkisstjórn, studda af meirihluta
þings og þjóðar, til að hverfa
frá völdum.
En nú er og komið á daginn
það, sem raunar hafði verið
bent á fyrir löngu, að því fer
fjarri, að fyrir hendi sé sá ó-
seðjandi markaður austan járn-
tjalds, sem sumir hafa viljað
vera láta. í Morgunblaðinu hinn
8. júlí var sagt frá aðalfundi
Félags síldarsaltenda á Suðvest-
urlandi.
Þar kom m. a. fram, að sölu-
horfur á saltsíld eru nú miklum
mun verri en verið hafa mörg
undanfarin ár. S.l. ár sömdu
Rússar t.d. um kaup á 150 þús-
und tunnum síldar sem salt-
aðar voru sunnan og norðan-
lands nokkuð að jöfnu, en enn
er ekki búið að semja um sölu á
meira magni af þessa árs síld en
40 þúsund tunnum.
Meginástæðan fyrir þessu var
sögð sú„ „að síðari árin hefðu
Rússar í æ ríkari mæli lagt á-
herzlu á að efla og auka fisk-
veiðar sínar og sérstaklega síld-
veiðarnar.
Þetta hefðu þeir gert með því
að auka skipastólinn, endur-
bæta veiðitæknina og auka fiski
leit. Þessarar þróunar hafi þegar
gætt í samningaviðræðum s. 1.
ár, þótt þá yrði ekki samdráttur
á síldarsölunni til Rússa. Nú
segðu þessar staðreyndir hins
vegar til sín, — — —
Er og upplýst, að Rússar hafa
endurselt töluvert af þeirri síld,
sem þeir hafa af okkur keypt, m.
a. á markaði, eins og í Austur-
Þýzkalandi, þangað sem fslend-
ingar áður höfðu selt beint, en
nú eru orðnir yfirfullir.
Hér er vissulega um alvarleg
tíðindi að ræða. Af hálfu fslend-
inga verður sennilega ekki ráð-
ið við þessa þróun, en hún gefur
okkur enn á ný áminningu um að
gerast aldrei neinum einum of
háðir í þessum efnum. Látlaust
verður að halda áfram leitinni
að nýjum mörkuðum, jafnframt
því að efla ber nýjar atvinnu-
greinar, svo að efnahagslífið
allt verði styrkara.
STJÓRNARKJÖR í S.I.S.
TÍMINN segir í gær frá
því sem aðalfrétt, að Sam-
bandsfundinum hafi lokið
deginum áður og harðlega mót-
mælt pólitískum árásum. Sjálf
er sú ályktun birt annarsstaðar
I Morgunblaðinu í dag. Dag-
inn áður hafði Tíminn í íorystu-
grein sagt:
„Meirihluti íslenzku þjóðarinn
ar er nú innan vébanda sam-
vinnuhreyfingarinnar og nýtur
þar áhrifa og félagslegs ákvörð-
unarvalds um atvinnurekstur og
'fjármál, sem áður var óþekkt
með íslenzku þjóðinni*.
Víst lætur þetta vel í eyrum.
En hvernig sýnir aðalfundur
SÍS í verki þetta ákvörðunar-
vald meirihluta þjóðarinnar?
Alþingiskosningum er nýlokið.
þar fengu Framsóknarmenn lið-
lega fjórða hluta kjósenda til
fylgis við sig. Allir vita, að
verulegur hluti þess er þó ekki
flokksfylgi heldur greiddu and-
stæðingar kjördæmabreytingar-
innar nú Framsókn atkvæði,
vegna skýlausra yfirlýsinga
Framsóknarmanna fyrir kosning
•ar um, að þeir mundu ekki
nota atkvæði þeirra sjálfum sér
til pólitisks framdráttar. En
segjum, eins og Tíminn lætur nú
leftir kosningar, að Framsókn
eigi öll þessi atkvæði. Er þá
allt með felldu, að þessi miklu
samtök „meirihluta íslenzku
þjóðarinnar“ séu um öll yfirráð
og stjórn í höndum flokks, sem
ekki hefur meira fylgi með þjóð-
inni í heild en liðlega fjórðung?
Hingað til hefur öll stjórn og
varastjórn SÍS verið skipuð ein-
litum Framsóknarmönnum. Að
þessu sinni áttu 2 menn að ganga
úr stjórn, Eysteinn Jónsson
alþingismaður og Björn
Kristjánsson, fyrrverandi kaup-
félagsstjóri. Þarna var sjálfgef-
ið tækifæri til að sýna, að SÍS
væri ekki í flokksviðjum, heldur
raunverulega fyrirtæki meiri-
hluta íslenzku þjóðarinnar.
En Eysteinn Jónsson, maður-
inn, sem sjálfur játaði að hafa
ferðazt um gervallt landið til
að prédika, að samvinnumönn-
um bæri að kjósa Framsóknar-
menn við Alþingiskosningar, var
endurkjörinn í stjórnina. Björn
Kristjánsson dró sig hinsvegar
í hlé, en sá sem kosinn var í
hans stað var Egill Thorarensen,
kaupfélagsstjóri á Selfossi, senni
lega til að undirstrika andúð
ráðamannanna á „sérhagsmuna-
hyggju og gróðabralli".
Yfirlýsingar eru góðar en
verkin eru meira virði. Þau
sanna, að Framsókn hyggst eng-
an veginn sleppa heljartökum
sínum á þessu risafyrirtæki, enda
hefur þess ekki heyrzt getið, að
á aðalfundinum hafi verið að
því fundið, sem lýst var á flokks-
þingi Framsóknar í vetur, að SÍS
bæri „siðferðileg skylda“ til að
styðja Framsókn!
UTAN UR HEIMI
Öld er /ið/n s/ðan Charles Darwín
setti fram þróunarkenningu sína
— Skýringar hans á uppruna tegund-
anna standa enn i fullu gildi
ÞESS er nú minnzt, svo sem
vera ber, að á þessu ári er
öld liðin, síðan Charles Dar-
win setti fram þróunarkenn-
ingu sína. - í grein þeirri, sem
hér birtist, svarar dr. philos.
Káre Elgmark, spurningunni
um það, hvort kenning þessi
hafi verið sönnuð, að svo
miklu leyti sem um sannanir
er að ræða í vísindum,
Á ÞESSU ári er öld liðin, síðan
Charles Darwin setti fram kenn-
ingu sína um uppruna tegund-
anna. Enda þótt hugmyndin um
þróun í hinum líffræðilega heimi
væri ekki alveg ný af nálinni,
var það ritverk Darwins árið
1859, sem olli aldahvörfum í þess
um efnum og ruddi þróunarkenn
ingunni braút. Þetta á einkum
rætur að rekja til þess, hve traust
um rökum Darwin studdi kenn-
ingar sínar, en þær byggði hann
á rannsóknum, er hann hafði
stundað um árabil. Það var einnig
mikilvægt, að Darwin lét sér ekki
nægja að staðhæfa, að þróun
hefði átt sér stað, heldur útskýrði
hann líka, hvernig hún hefði
getað gengið fyrir sig.
Hefur þróunarkenningin
verið sönnuð?
Vera má, að ritverk Darwins
hafi breytt skoðunum mannkyns-
ins á sjálfu sér meira en nokkuð
annað í sögunni, og leita verður
allt aftur til Kópernikusar um
aldamótin 1500, til þess að finna
ritverk, sem valdið hefur nokkuð
svipaðri byltingu.
Bók Darwins árið 1859 varð
þegar til þess að vekja fólk til
umhugsunar og næstu áratug-
ina var margt bollalagt um þró-
unarkenninguna. Síðar hefur að
vísu dregið nokkuð úr umræðum
um hana, en engu að síður má
þó enn í dag heyra eftirfylgjur
spjalls manna á síðustu öld. Á
vissum stöðum má enn á vorum
dögum heyra augljósar efasemd
ir um þróunarkenninguna, eink-
um þegar talið berst að stöðu
mannsins í hinum líffræðilega
heimi. Oa endrum og sinnum er
lögð fyrir mann spurningin:
Hefur þróunarkenningin verið
sönnuð?
Áður en við reynum að svara
þeirri spurningu, skulum við hug
leiða ofurlítið, hvað sönnun raun
verulega er. Flest ykkar muna ef
laust eftir því úr stærðfræðitím-
unum í skólanum, þegar við
glímdum við svokallaðar sann-
anir í flatarmálsfræðinni. í þeim
dæmum var ekki um nema eina
lausn að ræða, og væru stærð-
irnar gefnar, leiddi útfærslan
óhjákvæmilega til þessara lausn-
ar. Spurningin er þá aðeins sú,
hvort hægt er að fella þessa að-
ferð inn í vísindalegan þanka-
gang, þar sem byggt er á náttúru
rannsóknum. Okkur finnst, að
ótalmargt sé „sannað“, t.d. að
jörðin snúist umhverfis sólina,
tunglið snúist umhverfis jörðina
og fleira, sem við höfum vanið
okkur á að telja sljálfsagt, í slík-
um tilvikum hefur maður á til-
finningunni, að samkvæmt fjölda
rannsókna megi viss rökrétt nið-
urstaða teljast fullsönnuð.
Rökréttar niðurstöður fást ekki
Sannleikurinn er hins vegar al-
gjörlega gangstæður. Og við skul
um reyna að útskýra með dæmi,
að svo er: í jarðlögum frá mis-
mundandi tímabilum, finnast leif
ar af nokkrum dýrum, sem ekki
eru til lengur. Af þessum fund-
um verður ekki dregin rökrétt
ályklun um, að átt hafi sér stað
þróun í dýraríkinu og að dýralíf
á eldri jarðtímabilum hafi nú
verið leyst af hólmi af nýjum
lií'naðarháttum. Hinar útdauðu
skepnur þurfa alls*ekki að standa
í neinu sambandi við þær sem
nú lifa, og aðrar ályktanir má
fullt eins draga af fyrrnefndum
staðreyndum. Ef við á hinn bóg-
inn förum öðru vísi að og segj-
um, að ef átt hafi sér stað þróun
í dýraríkinu og leifar' eða myndir
Charles Darwin
af dýrum geti varðvizt í löng jarð
fræðileg tímabil, þá hljóti að
finnast spor eftir þau-í stein- eða
jarðlögum frá fyrri tímum. Þetta
er ályktun, sem óhjákvæmilegt
er að draga.
Við sjáum sem sé, að engar
rökréttir niðurstöður liggja með
vissu frá athugunum til kenn-
inga,heldur hina leiðina: Ef kenn
ingin er gefin, getum við rökrétt
hneigst af þeirri niðurstöðu, að
samkvæmt henni muni þetta eða
hitt fyrirbærið eiga sér stað og
þessi athugunin eða hin megi
gera. gera. Ef þessu er svo farið,
segjum við að kenningin útskýri
þau fyrirbrigði, sem við athugum.
Eins og við munum úr flatar-
málsfræðinni, getum við valið
stærðirnar eftir okkar höfði, og
á sama hátt er einnig hugsanlegt,
að fleiri kenningar geti útskýrt
sömu fyrirbrigðin. í því dæmi,
sem hér er tekið, geta leifar af
útdauðum dýrum einnig átt ræt-
ur að rekja til þess, að dýralífið
hefur á vissum tímum verið skert
vegna náttúruhamfara og þá í
hvert sinn vaxið upp að nýju
með öðrum hætti en áður. Þessi
niðurstaða ein og sér skýrir
einnig að nokkru leyti hvernig á
hinum útdauðu dýrum stendur.
Hver er hin rétta kenning?
Við getm þannig valið milli
margra kenninga, en hver þeirra
er sú „rétta“ Eins og fram hef-
ur komið af því, sem þegar er
sagt, er ekki hægt rökrétt fundið
út að ákveðin kenning sé bezt; og
vísindalega kenningu er ekki
hægt að fulisanna. Lausnin verð-
ur því sú, að feta sig áfram með
því að íhuga sem flestar kenn-
ingar og aðhyllast svo þá, sem
reynist vera í mestu samræmi við
athuganirnar. Vísindastarfsemin
er þess vegna stöðugt í því fólgin,
að setja fram nýjar kenningar,
og svo rekur maður þær til baka
og staðreyndir, hvort þær niður-
stöður, sem maður í raun og veru
getur að kenningum dregið, séu í
samræmi við raunveruleikann og
niðurstöður rannsókna. Ef þetta
kemur ekki heim hvert við ann-
að, vérður að breyta kenningun-
um. Oft getur farið svo, að sam-
ræmið milli kenningar og raun-
veruleika sé svo sannfærandi,
einkum í raunvísindum, að ekki
geti leikið nokkur vafi á sann-
leiksgildi þeirra.
Hvernig hefur þá þróunarkenn
ingin staðið af sér líffræðilegar
rannsóknir um gjörvallan heim
í þessi hundrað ár? Er kenningin
enn í samræmi við niðurstöður
þeirra gífurlegu umfangsmiklu
rannsókna, sem smám saman
hafa verið framkvæmdar á ólík-
um sviðum líffræðinnar? Svarið
við þessari spurningu er skilyrðis
laust já. Allar meiriháttar niður
stöður rannsókna í svo ólíkum
greinum sem samanburðar líf-
færafræði, fósturfræði, flokkun-
arfræði og mörgum fleiri, koma
enn ágætlega heim við þróunar-
kenningua. Hún tengir þessar
greinar saman innbyrðis og ein-
stakar niðurstöður á ýmsum
sviðum. Til dæmis má nefna, að
á vettvangi hryggdýra háfa hinir
mismunandi flokkar komið fram
í steingervingum í sömu röð og
líffræðin hefur talið þróunina
hafa gengið fyrir sig í. Ennfremur
hefur fundizt fjöldi steingerv-
inga, sem líffræðingar gátu sagt
til um fyrirfram. Skyldleiki skrið
dýra og fugla annars vegar og
apa og manna hins vegar héfur
t.d. verið sannaður með stein-
gervingum af lífverum í millibils
ástandi. Þegar athuganir á fleiri
er. einu sviði eru, eins og hér
háttar til, útskýrðar af sömu
kenningunni, er það aukin hvatn-
ing, til þess að taka hana gilda.
Þróunarkenningln
almennt viðurkennd
Þróunarkenningin útskýrir
einnig fjölda af fyrirbrigðum,
sem ella myndu hafa verið út
í bláinn og næstum óútskýranleg.
Svo dæmi séu nefnd, má
velta því fyrir sér, hvern-
ig átt hefði að útskýra tilveru
líffæra, sem ekki gegna neinu
hlutverki, t.d. bakugga hvala,
ef þróun hefði ekki átt sér stað
og líffærin stöðugt breyzt. Þetta
má auðveldlega útskýra á þann
hátt, að á fyrri tímum inntu
þessi líffæri af höndum verk-
efni, sem ekki eru lengur fyr-
ir hendi, en líffærin hafa hins
vegar orðið eftir sem leifar eða
örverpi. Eða hvernig á að út-
skýra það, að á fósturstiginu
hjá æðri hryggdýrum, eins og
t.d. manninum, verða breyting-
ar á vissum líffærum svipaðar
því sem gerist hjá óæðri flokk-
um svo sem t.d. fiskum? í um
4 mm fóstri mannsins er t. d.
að finna líffæri sambærileg við
fiskanna. Þetta er erfitt að út-
skýra á annan hátt en þann,
að eftir því sem þróunin náði
lengra, hafi hinar fullkomnari
myndir haldið nokkrum frum-
stæðum einkennum á vaxtar-
skeiði fóstursins.
Að öllu samtöldu gefur þró-
unarkenningin mjög góða skýr-
ingu á hinum ólíkustu fyrirbær-
um líffræðinnar, bæði hjá jurt-
um og dýrum, oft út í yztu æsar.
Hún er þess vgna almennt við-
urkennd af líffræðingum hvar-
vetna í heiminum. Ekki aðeins
sjálf kenningin um þróunina í
hinum líffræðilega heimi, mað-
urinn þar meðtalinn, er almennt
viðurkennd, heldur hefur einn-
ig sú skýring, sem Darwin gaf
á henni staðizt hundrað ára
rannsóknir. Darwin var þeirrar
skoðunar, að þróunin mótaðizt
af stofni bezt sköpuðu einstak-
linganna. Innan tegundanna verð
ur ætíð dálítill mismunur á ein-
staklingunum, og þeir, sem þún-
ir eru eiginleikum, er gera þá
hæfari til að framfleyta lífinu
við þær aðstæður, sem við er að
búa, hafa meiri möguleika til að
Framh. á bls. 13.