Morgunblaðið - 08.03.1960, Blaðsíða 8

8
MORGUNBLAÐIÐ
Þriðjudagur 8. marz 1959
Listin
er mitt
bæna-
hús
FYRIR um það bil tveim árum
barst íslendingum góð gjöf
frá dönskum listamanni. Prófess-
or Elof Risebye færði Listasafni
ríkisins að gjöf 46 myndir eftir
hinn ástsæla listamann, Mugg
Guðmund Thorsteinsson). — tlr-
val þessara mynda hangir nú
uppi í sérstökum sal í listasafn-
inu. Við megum gjarna minnast
þess manns, sem hefir fært okkur
svo ómetanlega gjöf, — og
með tilliti til þess birtum við
hér í lauslegri þýðingu meginefni
viðtals, sem Ernst Mentze átti við
prófessor Risebye og birtist í
Berlingske Tidende, í tilefni þess,
að hann var nýlega útnefndur for
seti Konunglega listaháskólans
danska.
— ★ —
— Mennirnir geta gert sínar
áætlanir — en það er annar, sem
færir til peðin á skákborðinu. —
Þetta eru orð Hermans Bangs, frí
léga tilfærð — en ég vil gjarna
gera þau að mínum eigin orðum,
segir málarinn, prófessor Elof
Risebye, hinn nýskipaði forseti
Listaháskólans. Og listamaðurinn
bætir við: — Þess vegna hefi ég
aldrei reynt að flytja nein af peð
unum.
áfe Blossandi sál
Við erum stödd á mótum
tveggja heima — annar er þarna
fyrir utan, hinn hérna — fyrir
innan þykka múra. Gegnum
smárúðótta gluggana sýnist
manni borgarlífið undarlega fjar
lægt og óraunverulegt. Fólkið
virðist allt vera að flýta sér —
smábílar, strætisvagnar og reið-
hjól, allt á hraðri ferð. — Ljósa-
auglýsingarnar blika eins og
marglit blóm í þoku febrúar-
kvöldsins.
Að baki okkar eru hinir stóru,
hálfmyrku salir Gyldenlöves-
hallarinnar, þar sem rauðir og
svartir skuggar rísa og hníga á
víxl. Hér hafa Pilo, Abildgaard,
Eckersberg, Marstrand og Roed
eytt nokkrum árum ævi sinnar.
Nú hýsa þessir fögru salir málara
sorgarinnar, sársaukans og dul-
hyggjunnar. Hér ber allt merki
fegurðarinnar — nær pví sjúk-
lega fágaðrar fegurðar — og
niinninga.
Listamaðurinn stendur frammi
listamanninn er Kristsmynd
fyrir mér — titrandi, með ofsa-
fulla, blossandi sál í pervisaleg-
um, jarðneskum umbúðum. Taug
ar hans vírðast útslitnar — varn-
arlausar gagnvart öllum þeim
margvíslegu „sveiflum“ og áhrif
um, sem stöðugt stafar frá hin-
um mörgu, þjáðu mannverum
þessa heims. — Andlitið er gramn
leitt og skarpleitt og svipurinn
hugsandi. Augun virðast fremur
Utdráltur úr
viðtali við
dahska mál-
arann práf.
Elof Risebye
horfa inn en fram fyrir sig. Hár-
ið er grátt og strokið slétt aftur.
Veit ekki aldur sinn
— Við skulum fá okkur sæti,
segir prófessor Risebye.-----Á
borðinu liggur sígarettupakki —
hér eru flöskur og glös. — Vegg-
irnir eru prýddir mörgum mynd-
u m listamannsins — vatnslita-
vinar hans, Pauls Kjærskous.
myndir, málaðar í San Cataldo á
Suður-ltalíu. Á áberandi stað
við vegginn stendur stór
Kristsmynd eftir myndhöggv-
arann Paul Kjærskou — fá
gætlega fíngerð höggmynd, sem
Jýsir einlægri tilfinningu.
Hendur listamannsins eru á sí-
felldri hreyfingu, þegar hann
byrjar að tala um líf sitt. Hann
segir:
— Þetta er ævintýrið um fá-
tæka drenginn, sem varð forseti
Konunglega listaháskólans og
eignaðist heimili í fagurri höll. —
H. C. Andersen hefði ekki getað
liugsað upp fegurra ævintýri.
Hver pabbi og mamma voru?
— Pabbi var glerskeri og kaup-
maður, mjög vel stæður — það
man ég. En svo missti hann allar
eigur sínar í Hellig-Hansen-hrun
inu svonefnda — það man víst
enginn eftir því lengur. Tuttug-
asta öldin hefir áreiðanlega ver-
ið í frumbernsku, þegar það gerð
ist. Ég man ekki ártalið — slíkt
hefir aldrei haft neina þýðingu
fyrir mig. Hefi ekki einu sinni
hugmynd um, hve gamall ég er
— ekkert skírnarvottorð til. —
— Nú — jæja — en þetta hrun
olli því, að fjölskyldan fluttist úr
landi, og settist að í Chicago. Og
þar varð ég að leggja minn skerf
af mörkum til þess að sjá fjöl-
skyldunni farborða. Ég byrjaði
sem léttadrengur í verksmiðju.
Heilt ái. sópaði ég gólf frá morgni
til kvólds. — Um tíma seldi ég
sítrónur í vagni úti á götu — og
ioks vai ég aftur í verksmiðju —
í fastri vinnu. Þar stillti ég píanó-
strengi í sex ár. Hundruð þúsund
ir kílómetra í C-, D-, E-, F- og G-
dúr — en hörpustrengir huga
míns voru stilltir í moll.
áfe Framandi maður í
Eltt af málverk-
um próf. Ri.se-
byes — Getse-
mane, málað
1958.
heimalandi
Svo varð ég veikur, hjartveik-
ur, afskaplega veikur — og
pabbi og mamma sendu mig
heim til Danmerkur — til að
deyja. En það varð reyndar ekki.
Og hér skyldu hinir dýpstu
og leyndustu draumar einmana
drengs rætast. Ég vildi ekki
verða leikari. — Risebye stóð fyr
ir framan spegilinn sem Hamlet,
með hauskúpu milli skjálfandi
handa:
The undiscover’d country, from
whose bourn
No traveller returns, puzzles
the will,
And makes us rather bear
those ills we have
Than fly to others that we
know not of ..............
— Spurningunni um mömmu
og pabba er í rauninni ekki hægt
að svara. Hvorugt þeirra virtist
kæra sig um að tala um það,
hvaðan þau væru. Mamma líktist
Sígauna. Nokkuð er það, að
ég er sem framandi maður hér í
Danmörku. Það er fyrst sunnan
Alpafjalla, að mér finnst ég vera
kominn heim. Já, mér finnst ég
jafnvel geta tekið undir með
norska skáldinu Sigbjörn Obst-
felder:
Jeg er kommet paa en fejlklode;
her er saa underligt —.
Gestur á jörðinni. Það er það,
sem ég er — það er rökrétt af-
leiðing af trú minni á eilífðina.
— En þér urðuð málari — ekki
leikari.
— Ég var of lítill og veik-
byggður — kannski hefi ég ekki
heldur haft leikhæfileika. — Ég
hafði teiknað og málað allt frá
barnæsku — og það varð ævi-
starf mitt. Síðustu árin í Chicago
sótti ég kvöldtíma í Art Institute
— og eftir að ég kom heim til
Danmerkur hélt ég áfram námi,
fyrst hjá Gustav Vermehren, síð-
an í háskólanum. Ætli það hafi
ekki verið 1914. Tveim árum síð-
ar birtust verk mín í fyrsta sinn
opinberlega á sýningu. Þá komu
enn nokkur námsár, áður en ég
lauk prófi með góðum árangri —
svo góðum, að ég fékk þegar í
stað kennslu við fjóra af deild-
um Listaháskólans. Það eru nú
36 ár síðan.
Sálarvana verk
Risebye kveikir sér í sígarettu.
— Við skulum fá okkur aftur í
glösin.
— Hvað gerðist annars helzt á
þessum árum?
— Ég sýndi verk mín á Char-
æskuna. Það eru þó ekki listræn-
ar tilraunir hinna ungu, sem í
fyrstu vekja áhuga minn. Það er
maðurinn sjálfur — að reyna að
komast að kjarna eistaklingsins
og laða fram hin persónulegu
verðmæti — sjálfið. Oft rekst
maður hér á mikil verðmæti, sem
betur fer — en stundum finnur
maður aðeins hið mikla tóm und
ir þunnri skel. — Nú orðið gefst
oft ekki nægur tími til slíkra
„djúprannsókna". í núveradi
starfi verð ég að sinna ýmsum
framkvæmdaatriðum , og því hefi
ég orðið að fá aðstoðarkennara
við skólann. Það er hinn ungi
málari Vilh. Redal. Hann á heima
hér og er þess vegna alltaf við
höndina — og móðir hans sér um
heimilið fyrir mig. Þannig leysist
það vandamál á handhægan hátt.
Vilji drottins
<?{y'
— Þér eruð dulhyggjumaður
— og jafnframf mjög trúhneigð-
ur.
— Já, það er ég — og þannig
hefir það alltaf verið frá því að
ég var barn. Þá þegar fann ég, að
það var kallað eftir mér — að
ég var útvalinn. — Dulhyggju-
maðurinn á um skamman veg að
fara til "fundar við guð sinn. En
það var fyrst eftir einn sérstak-
an atburð, sem gerðist eftir að ég
komst á fullorðinsaldur, að trú-
arhneigðin tók að setja ákveðinn
svip á verk mín.
Listin er mitt bænahús. — Já,
í bæninni finn ég hið guðdóm-
lega — ég sé og heyri, það er
sem rödd tali til mín. Og jafn-
skjótt vaknar sköpunarþráin. Eg
er í tengslum við æðri öfl. Það,
sem gerist, er vilji drottins.
Þannig hefi ég skynjað það um
langt skeið. — En við skulum
víkja aftur að fyrrnefndum at-
burði. — Listamaðurinn kveikir
sér enn í nýrri sígarettu, áður
en hann heldur áfram: — A und-
an gengu nokkur ár, er ég bjó
með ungum vini mínum, hinum
bráðgáfaða myndhöggvara Paul
Kjærskou. Það voru hamingju-
rík ár — við efldum og örvuðum
hvor annan til listrænnar sköp-
Hin tvöfalda brjóstmynd Pauls Kjærskous:
hreysti Risebye í sorginni.
Risebye hug-
lottenborg — en jafnskjótt og ég
fékk myndirnar aftur í hendur,
reif ég þær í tætlur. Þær voru
gersamlega sálarvana. Ég hefi að
eins varðveitt eina einustu mynd
frá þessum árum.
Risebye þagnar, kremur síga-
rettuna í öskubakkanum með fát
kenndum hreyfingum, setur nýja
í langt mimnstykkið og kveikir í.
— Og skólastarfið,
— Það er það mikilvægasta.
Freskó-deild Listaháskólans
er raunverulega ævistarf mitt.
Hér barðist ég harðri baráttu í
mörg ár, við léleg skilyrði, þar
| til 1949, að nemendur mínir —
i ja, ég get eiginlega sagt „tróðu“
! mér inn í prófessorsembættið og
j Hartvig Frisoh, kennslumálaráð-
i herra, rétti mér lárviðargreinina.
I Ég ann skólanum mínum,
kennslustarfinu og nemendunum
— þykir vænt um að eiga þess
kost að hafa náið samband við
unar. Lát Pauls 1933 kom yfir
mig eins og reiðarslag — í marga
mánuði var í sálrænni kreppu.
Nokkur verk, sem ég gerði um
þessar munir og nefni einu nafni
„myndir, málaðar við andlát vin-
ar“, eru hreinustu sálsýki-mynd-
ir — hugklofnings-verk, ef svo
mætti segja. — Ég reikna tímatal
mitt frá þessu ári. Það er annars
einkennilegt, að andlát vinar
skyldi verða til þess að opna hug
minn og innsta eðli og vekja hið
mikla lífsafl með mér — En nú
skuiuð þér koma og sjá
áfe Upphafið að Risebye
Við rísum á fætur og tökum
að ganga um hinar stóru stofur.
Þar eru mörg verk eftir vininn,
Kjærskou. Við stönzum við „tvö-
falda“ brjóstmynd.
— Þessa gerði Paul árið áður
Framhald á bls. 17.