Morgunblaðið - 23.10.1960, Blaðsíða 10

MORCVNBLAÐIB
Sunnudagur 23. okt. 1960
10
Þegar
fjETTA er sagan um „Ar-
" on“ og „Móses“ —
tvær gamlar norskar kan-
ónur, sem smíðaðar voru í
vopnaverksmiðju Krupps
í Essen í Þýzkalandi árið
1890 — en einn drungaleg-
an morgun fimmtíu árum
síðar „sömdu“ þær merki-
legan kafla í sögu Noregs.
— >að voru öðru fremur
tvö skeyti frá þeim, sem
veittu Noregskonungi og
ríkisstjórninni ráðrúm til
að flýja, þann örlagaríka
dag, 9. apríl 1940, burt frá
Osló, þar sem Þjóðverjar
hugðust taka hús á þeim.
Morguninn þann sökktu
„Aron“ og „Móses“ þýzka
beitiskipinu Blúcher í Osló
firði. — Blucher var „stolt“
þýzka flotans, 13.000 tonna
skip. Um það hafði sjálfur
Hitler látið þau orð falla,
þegar þvi var hleypt af
stokkunum í Kiel árið
1937, að ekki væri hægt að
sökkva því.
• FLEIRI BER AB GETA.
Við sögðum, að „Aron“ og
,,Móses“ hefðu sökkt Bliicher
— og vissulega áttu þeir
„félagar“ meginþáttinn í því.
En ekki ber þeim þó allur
heiðurinn. Auk þess, sem geta
ber þeirra, er miðuðu þessum
tveim gömlu og góðu fall-
byssum, koma fleiri við þessa
sögu. Þar er um að ræða
þrjár minni byssur — og tvö
tundurskeyti m.a. — Að því er
Yfirforingi í virkinu „Oscars-
borg“ hinn 9. apríl 1940 var
B. K. Eriksen. Hann hlaut
mikinn heiður fyrir það að
tefja innrás Þjóðverja í Osló
— og að veita þannig konungi
og ríkisstjórn ráðrúm til að
flýja í tæka tíð. — Haryi er nú
látinn — en mynd hans skipar
heiöurssess í virkinu.
mannskapnum viðvíkur,
koma um 200 manns við sögu,
meira eða minna. Ein aðal-
persónan er Vagn nokkur Eng
er, sem var höfuðsmaður í
norska hernum, þegar þessi
saga gerðist. Hann stundar nú
friðsamlegri iðju — er tann-
læknir í Dröbak við Oslófjörð,
sem er aðeins spottakorn frá
hinu gamla virki, „Oscars-
borg“. Þaðan hefir hann ágætt
útsýni yfir svæðið, þar sem
bardaginn var háður 1940,
hvar hinn „stolti" Blúcher
hvílir nú á 90 faðma dýpi —
og hefir hingað til ekki gefið
eftir fyrir neinum björgunartil
EFTIR TUTTUGU ÁR: — Tvær aðalpersónur „Blu«:her-leiksins“, fornvinirnir Vagn Enger
(t.v.) og Magpus Sódem ft.h.), hittast við fallbyssuna „Móses“.
ir til bakborða — og kl. 6:22
sökk skipið, á stefnið, beint í
djúpið. — Hið síðasta, sem við
sáum, voru hinar þrjár risa-
stóru skrúfur, sem hurfu í
djúpið — ofurhægt, lýkur
Vagn Enger frásögn sinni.
• ÓVANIR MENN
Sagan af því, sem á eftirr fór,
er fábreyttari. — Stundar-
fjórðung fyrir kl. 8 hófst loft-
árásin á „Oscarsborg". Hen.ni
var haldið áfram iinnulaust
ellefu klukkustundir. Daginn
eftir gafst Eriksen, ofurstinn
í virkinu, upp fyrir ofureflinu.
Þjóðverjarnir höfðu sett her
manns á land lengra niður
með firðinum — og nú sótti
hann að úr öllum áttum. —
Það er rétt að taka það fram
í þessu sambandi, að megin-
hluti mannaflans í virkinu
var algerlega óþjálfaður. —
Miki'll hluti liðsins hafði
aldrei haldið á skotvopni, þeg
ar mennirnir voru kallaðir til
þjónustu hinn 1. apríl.
Kanónur Krúpps
raunum. Vagn Enger hafði á
hendi yfirstjórn í skotvirkinu
á landi, gegnt „Oscarsborg“,
virkinu á Kanhólmanum, úti
í firðinum. Þar var fyrir gam
all vinur hans, Magnus Söd-
em, en það var einmitt hann,
sem réð fyrir „Aron“ og „Mós-
es“. Þar voru einnig tundur-
skeytin tvö, sem fyrr voru
nefnd.
• „FLUGELDASÝNING"
En nú skulum við láta Vagn
Enger segja sjálfan frá rás við
burðanna hinn grámyglulega
morgun, 9. apríl 1940.
— Klukkan var 4.17 að
morgni, þegar við sáum móta
fyrir stóru skipi úti í mistrinu
framundan. Við höfðum feng-
ið aðvörun, og byssurnar okk-
ar þrjár voru þegar hlaðnar.
Ég gaf skipun um, að hleypa
skyldi af, jafnskjótt og aðal-
virkið á Kanhólma hæfi skot-
með öllum þremur í fyrsfcu at-
rennu. Þrjár flugvélar, sem
voru á þilfari, tóku að brenna
— og síðan breiddist eldurinn
lega, og mikill eldur virtist
vera stafna milli, þegar And-
erson yfirforingi lét skjóta
tveim tundurskeytum að skip-
• ÓRÓLEGIR ÞJÓB-
VERJAR
Beitiskipið Blúcher hafði
1600 manna áhöfn, en einnig
voru þar 800 fótgönguliðar um
borð, auk manna úr herfor-
ingjaráðinu, sem taka skyldu
við stjórnartaumurh í Osló. —
Þar fyrir utan var heil hljóm-
sveit með skipinu. Fyrinhugað
var, að hún spilaði á „Karl
Johan“ um nónbil þann 9.
apríl. —■ Síðan skyldi hún
stilla sér upp fyrrr framan
konungshöllina og leika
norska alþýðutónlist fyrir Há-
kon konung — en að fyrir
fram gerðum áætlunum skyldi
hann um það leyti vera ræki-
lega geymdur í stofufangelsi
Þjóðverja.
Þýzki flotamálafulltrúinn í
Osló, „Kapitán zur See“,
Schreiber, var mættur niðri
við höfn í Osló þegar kl. 5 að
morgni hinn 9. apríl — og
beið þess, að Blúcher skriði
inn í höfnina. — Sá fundur
hafði verið ákveðinn í Berlín
fyrir langa löngu. í fylgd með
honum var háttsettur maður
Rrupp-kanónurnar tvær í „Oscarsborg", sem orðnar eru
70 ára gamlar, hafa nú löngu sagt sitt síðasta orð í
vörnum Noregs, en varðliðið í „Oscarsborg“ heidur þeim
þó stöðugt vel við — Sérstaklega gæta raenn þess vel,
að framleiðslumerki Krúpps, sem hér sést, sé ávallt vel
fægt.
björguðu Noregskonungi
hríðina. Blúcher nálgaðist æ
meir — og þegar skipið var
um 1600 metra frá okkur,
hvein fyrsta skotið frá Kan-
hólmanum. Eitt skot frá „Ar-
on“ — og á næstu sekúndu
annað frá „Móses“. í sömu and
rá hleyptum við líka af. —
Blúcher lét ekki á sér standa
— né heldur beitiskipin
Lútzow og Emden, sem fylgdu
i kjölfar flaggskipsins.
Þetta varð ein ofboðsleg
„flugeldasýning" — sannkall-
að víti sprenginga, elds og
reyks, sem varla er unnt að
TvÖ skot írd
„Aron“ og „M6ses“
sÖkktu Blíicher,
„stolti“ þýzka
ílotans
%%%%%%%%%%%
lýsa. Logaskeyti í öllum regn-
bogans litum þutu í allar átt-
ir frá herskipunum. Svo var
hamingjunni fyrir að þakka,
að flestöll skeytin bar allhátt
yfir okkur.
Skotið frá „Aron“ hitti
fremri stjórnturn Blúchers og
gerði heljarmikir.n usla.
Skeyti „Móses“ hitti aftur á
móti skipshliðina nokkru aft-
ar. Sjálfir hittum við Blúcher
óðfluga út um skipið. — Þrátt
fyrir það hélt herskipið rólega
áfram og inn í hið mjóa sund,
milli virkisins landmegin, sem
ég hafði yfir að ráða, og Osc-
arsborgar, á Kanhólmanum.
Þegar svo var komið gat
hvorugur skotið lengur. Ekki
var hægt að beina hinum
gömlu kanónum, „Aron“ og
„Móses“ svo langt til hliðar,
og ef við hefðum skotið, gát-
um við allt eins hitt okkar eig
in virki hinum megin.
—★—
Þess vegna voru tundur-
skeytin látin um Blúcher það
sem eftir var — og við ein-
beittum okkur í staðinn að
Lútzow og Emden. — Her-
skipin beindu nú svo ákafri
skothríð að „Aron“ og „Mós-
es“, að skytturnar þau gátu
ekki einu sinni opnað skot-
skjólin (þess ber að minnast,
að „Oscarsborg" var reist á
tímum Krím-stríðsins), en við
gátum enn beitt okkur nokk-
uð. Við hittum vel í fremri
turninn á Lútzow, sem þar
með var óvirkur — og auk
þess gerðu skeyti okkar usla
aftan til á skipinu. En brátt
sneri Lútzow við og hvarf
okkur sjónum út í sortann.
• OG BLÍÍCHER SÖKK
En, svo við snúum okkur
aftur að hinum „ósökkvandi“
Blúoher, — þar kom, kl. 5.30,
að skipið lá þv-ert fyrir tund-
urskeytastöðinni á Kanhólm-
anum. — Blúcher var þegar
tekinn að hallast mjög veru-
inu. Það voru ekki nema nokk
ur hundruð metrar til marks
— enda hittu bæði skeytin,
svo sem bezt varð á kosið.
— Blúeher snaraðist hægt yf-
úr foringjaráði Falkenihorsts,
Pohlman majór. Sá hafði kom-
ið til Osló daginn áður og
leigt sér herbergi í „Grand
Framh. á bls. 23
Myndin er tekin hinm þokugráa morgun, 9. apríl 1940,
— í þann mund. er þýzka beitiskipið Blúcher sökk í
Oslófirði. — Reykurinn frá skipinu stígur til himins.