Morgunblaðið - 23.10.1960, Blaðsíða 13

Sunnudagur 23. okt. 1960
MORGUNBLAÐ1Ð
r-
13
E S J A N fyrsta vetrardag.
(Ljósm. Mbl.. Ól. K. M.).
REYKJAVÍKURBRÉF
' • •
„Ollum Jilutum
skyldi stilliiip
fylgja46
Afleiðingar ofdrykkju hafa
rtienn lengi þekkt. Aftur á móti
vita menn lítið um orsakir
hennar, þ. á. m. hvernig á því
stendur, að sumir þola alls ekki
neyzlu áfengis, þótt flestir geri
það sér að skaðlitlu. Þekkingin
á afleiðingum þess einum, þótt
aerið séu alvarlegar, hefur ekki
nægt til þess að almenniagur
hafnaði áfegisneyzlu. Þvert á
móti'virðist hún víðast fara vsk-
andi. Áminningar og lagabönn
hamla þar lítt á móti. Hætt er
þess vegna við að ofdrykkju
verði ekki útrýmt fyrr en or-
sakir hennar eru betur kannað-
ar, svo sem vísindamenn víðs-
vegar um heim vinna nú að.
Sem betur fer eru þó að/aranir
gegn ofdrykkju og starf bind-
indismanna engan veginn þýð-
ingarlaus. Með því hefur mörg-
um manni verið hjálpað fyrr og
síðar. Áhrif bindindisvikunnar,
sem nú er að ljúka, verða og
vonandi heillavænleg. Almenn-
ingsálit gegn ofdrykkju þarf
sannarlega örfunar við. Bind-
indishreyfingin er því líklegri til
áhrifa sem forystumenn hennar
eru raunsærri á vandann. rlvort
sem mönnum líkar betur eða
verr, er boðskapur um algert
áfengisbann óraunhæfur, eins og
nú horfir. Skynsamlegar laga-
reglur og sterkt almennigsálit
geta hinsvegar miklu góðu til
vegar komið. Úrslitum ræður, að
sém flestir tilemki sér ályktun-
arorð kröftugustu bindindis-
ræðu, sem flutt hefur verið á
norrænni tungu og nú er naír
800 ára gömul:
„Öllum hlutum skyldi stilling
fylgja“.
Ölvun
o« árekstrar
Eitt er þvi, sem látlaust þarf
að hamra inn í menn, er, að þeir
megi með engu móti stýra
bíl, ef þeir hafa bragð-
að áfengi. Bílstjórn og á-
fengisneyzla fara með engu
móti saman. Þessi sannindi þarf
að festa mönnum svo í
huga, að jafnvel áfengis-
neyzla eyði þeim ekla.
Eins má enginn ódrukkinn mað-
ur láta það afskiptalaust, að sá,
er undir áfengisáhrifum er, stýri
bifreið. Slysahætta er nógu ægi
leg, þó að áfengi bætist ekki þar
ofan á. Hitt er annað mál, að
sumir gera of mikið úr þætti
Laugardagur 22. okt.
áfengis í bílslysum. Þar sem ella
er nauðsynlegt að vita hið rétta.
Samkvæmt því, sem Morgun-
blaðið hefur fengið vitneskju um,
fjallaði rannsóknarlögreglan í
Reykjavík á tímabilinu frá I.
júlí til 19. okt. 1960 um 530 bif-
reiðaárekstra.
f 16 tilfellum af þessum 530
voru ökumenn taldir undir áfeng
isáhrifum.
Á sama tíma urðu 54 bifreiða-
slys með meiri eða minni meiðsl-
um á fólki. Þar af er ölvun öku-
manna sönnuð í tveim tilfellum
og er ekki grunur um áfeng-
isáhrif ökumanna í öðrum.
Með því að skýra frá þessu er
sízt verið að gera lítið úr hætt-
unni, sem staíar af áfengis
neyzlu. Því marki verður að ná,
að ekkert slys beri að höndum
hennar vegna. En alveg
eins og með réttu má
kalla fleiri óreglumenn en
þá sem drekka vín úr hófi,
þá aka fleiri óvarlega en þeir,
sem ölvaðir eru. Bifreiðar eru
vandmeðfarin tæki. Ekki á sið-
ur við þær en vínið, að „öllum
hlutum skyldi stilling fylgja".
Göimil tímarit
Á íslandi er gefið út elzta
tímarit á Norðurlöndum, Skírn-
I ir, tímarit Bókmenntaféiagsins.
Hann hefur að vísu tekið mikl-
um breytingum á sinni löngu
ævi, nær 150 árum. en enn er
hann við góða heilsu. í fyrstu
var han fréttarit, þar sem einu
sinni á ári birtist yfirlit um
heimsviðburði næsta ár áður. Er
margt af því hin skemmtilegasta
lesning og fróðlegt að sjá, hversu
viðhorf til atburða er nú oft allt
annað en þegar þeir voru að ger
ast eða voru nýorðnir. Síðar var
Skírnir gerður að almennu tíma
riti og kom þá út um skeið
nokkrum sinnum á ári. Nú kem-
ur hann aftur einungis einu sinni
árlega og er meiri fræðibragur
á honum, stundum allþungur, en
var um sinn.
Annað elzta tímarit fslendinga
er Andvari. Hann tók við af
Nýjum félagsritum Jóns Sigurðs-
sonar. Þótt hann sé sjálfur að
nafninu til ekki meira en tæpra
90 ára gamall, má því segja að
hann reki rætur 120 ár aftur í
tímann. Um Andvara er þvi við
mikla sögulega hefð að styðjast.
Að vísu hafa tímarnir breytzt.
Engu að síður hefur Andvari
ætíð haft miklu hlutverki að
gegna. Ævisögurnar, sem þar
hafa lengi verið fastur liður, eru
margar stórmerkar heimildir. —
Einnig hafa þar oft birzt aðrar
merkisgreinar um margvisleg
málefni.
Ha*pin !>reylin<í
Stundum hefur þó reynzt tor-
velt að gera ritið nógu vel úr
garði, þótt það kæmi ekki oftar
út en einu sinni á ári. Því furðu-
legra er að á siðasta ári skyldi
vera breytt til um útgáfuform
á þessu öðru höfuðtímariti þjóð-
arinnar. Brotið var gert stærra,
svo að það fellur ekki saman við
hin fyrri bindi efnið var sagt
verða fjölbreyttara, og ritið
koma út þrisvar á ári. Nú er þó
komið fram í októberlok og hef-
ur énn ekki tekizt að koma út
nema einu hefti af þremur á
þessu ári. Byrjunin lofar þess
vegna ekki góðu, enda hefur ekk
ert birzt þar frá því að breyt-
ingin var gerð sem réttlætti
hana.
Sannleikurinn er sá, að mjög
er hæpið, að ríkisútgáía eins
og Þjóðvinafélagið í raun og veru
er, sé þéss umkomin að ge'fa út
alhliða tímarit. Eðilegra sýnist
að ætla einstaklingsframtakinu
það en ríkisútgáfan haldi sér í
þessu að sínu hefðbundna verk-
efni, enda virðist hún enn ekki
valda meiru.
Nýjar kvöldvökur
Annað gamalt tímarit hefnr
einnig nýlega tekið stakkaskipt-
um. Það eru Nýjar kvöldvökur,
sem nú eru á 53. ári. Þetta gamia
vel þekkta rit hefur nú gerzt
„tímarit um ættvísi og þjóðleg
fræði“ og á að íoma út ársfjórð-
ungslega. í þeim heftum, sem
síðan eru komin, hafa birzt
margar fróðlegar og skemmti-
legar ævisögur, en þær eru uppá
haMslestur margra á landi hér.
Þó að ævisögurnar í Nýjum
kvöldvökum gefi ekkert tiiefni,
er rétt að minnast þess, að sum-
ir býsnast yfir hversu mik'.u af
æviminningum sé haldið til haga.
Sama er um afmælisgreinar.
Nokkuð er til í því, að þegar flest
ir hafa von um að lifa fram um
áttrætt, þá verður þreytandi að
lesa um sama manninn frá fimmt
ugu á 10 eða 5 ára fresti. Slík-
um skrifum verður að stilla í hóf,
eins og úr æviminningum má
gjarnan fella niður hugleiðitigar
um fegurð landslags og almenn-
ar bollaleggingar um líf og
dauða. Slíkar íhuganir eiga jafnt
við alla og er þarft að rit-
festa þær sérstaklega hverju
sinni, sem maður andast.
í Efri-Hólnm
Einn af þeim mönnum, sem
skrifað hefur verið um í Nýj-
um kvöldvökum, er Friðrik
bóndi Saemundsson í Efri-Hól-
um í Norður Þingeyjarsýslu. Ein
ar Kristjánsson skrifar um Frið-
rik og Guðrúnu Halldórsdóttur
konu hans í ágústheftið. Sú
grein er bæði fróðleg og skemmti
leg, enda voru þau Friðrik og
Guðrún bæði sannarlega frásagn
arverð. Friðrik hófst úr fátækt
til þess að verða einn mesti
myndarbóndi í landinu um sína
daga. Sá, sem heimsótti þau hjón
í Efri-Hólum, gleymir því
aldrei. Myndarskapur var svo
mikill, bæði úti og inni, að af
bar, ekki einungis þar um sveit-
ir, heldur því, sem víðast mátti
sjá. Friðrik var fæddur 1872 og
andaðist í Efri-Hólum 25. október
1936, einungis 64 ára að aldri.
Kunni la"
á mönnuni
Engum, sem að Efri Hólum
hefur komið, getur dulizt, að þar
hafi mikið verið unnið, svo mik’.u
sem áorkað hefur verið um daga
Friðriks. Að þessu víkur Einar
Kristjánsson í grein sinni:
„---------tíðkaðist þar engin
vinnuharka í venjulegri merk-
inu þess orðs.
Einkum hafði Friðrik gott lag
á fólki sínu, enda lipur og glað-
vær að öllum jafnaði og forð-
aðist óþarfa aðfinnlsur og smá-
munasemi.
Sá var háttur hans er hann
ræddi við fólkið um, hvernig
verkum skyldi haga eða um unn-
in störf, að hafa jafnan fyrst orð
á því, sem vel var gert, og var
þá óspar á hrósyrðin. Hinu, sem
honum þótti hafa farið aflaga,
skaut hann svo að sem væri það
smávægilegt aukaatriði, en þó
á þann hátt, að minnisstætt mátti
verða.
Vildu þá flestir leggja sig í
framkróka til að bæta um og
gera húsbóndanum til hæfis.
Sem dæmi um þetta er sú
saga, að eitt sinn sendi hann ung
lingspilta, tvo eða þrjá. til að
rista heyja-torf i nokkurri fjar-
lægð frá bæ.
Piltarnir voru ekki alvaiv'r
þessu erfiða verki, jarðvegur
þybbinn, heitt og mollulegt í
veðri. Varð mönnum skrafdrjúgt
og gerðust hvílræknir, enda sótt
ist verkið heldur seint og slæ-
lega.
Um miðaftansleytið færði
bóndi mönnum sínum hressingu
Brosti hann í kampinn á laun,
t er hann sá afköstin, en bað pilta
| sína að tylla sér niður og myndi
I þeim ekki veita af að rétta úr
bakinu. Kvað hann sig furða á,
hvað þeir væru búnir að afreka
á ekki lengri tíma, eins og torf-
rista væri þó bölvað verk og
aðstæður allar slæmar.
Sþjallaði hann síðan við pilt-
ana í léttum tón og sagði þeim
gamansögur og lét þá hafa kaffi-
tíina vel útilátinn.
I Síðan kvaðst hann ætla að
taka með þeim ofurlitla skorpu
áður en þeir færu heim, þó að
ekki væri hann nú til stórræð-
anna eins og ailir vissu. Gekk
hann síðan að starfi með pilt-
unum og óx þeim nú ásmeginn
við hrósið og gamansemi bónda
og var nú unnið ósleitilega.
Torfbúnkinn hækkaði óðfluga,
svo að eftir daginn voru afköst-
in langt fram yfir meðallag og
bæði bóndi og hjú í sólskins-
skapi, er heim var haldið“.
„Fyrstu samvinnu-
mennirnir44
Síðar í grein sinni segir Einar
Kristjánsson um Friðrik:
„Hann var gæddur góðri
kímnigáfu og gat verið næsta
meinlegur í orðum. ef hann vildi
það við hafa. En oftast var það
svo að háðið beindist að honum
sjálfum, því að hann virtist hafa
gaman af því að sýna sjélfan
sig og sitt ráðslag í skoplegu
ljósi.
Sem dæmi um orðheppni
Friðriks og hnyttni. má nefna
það, að eitt sinn er hann var
staddur á Kaupfélagsfundi á
Kópaskeri, voru menn að ræða
um það sín á milli í fundarhléi,
hverjir hefðu verið fyrstu sam-
vinnumenn hér á landi og kom-
ust menn ekki strax að ákveð-
inni niðurstöðu.
Mælti þá Friðrik eitthvað á
þá leið, að sér virtist mega til
sanns vegar færa. að þeii Kambs
ránsmenn hefðu verið fyrstu
samvinnumennirnir á íslandi.
Þeir hefðu myndað með sér fé-
lagsskap og haft skipulegt sam-
starf sín á milli í Kambsráns.
förinni og skipt arðinum í bróð-
urlegri sátt og samlyndi.
Þótti flestum dæmið kátlega
valið og hnyttilega, en fáum við
stöddum mun hafa getizt alls-
kostar að þeirri kenningu að
Kambsránsmennirnir hafi gef'.ð
fordæmið fyrir samvinnuhreyf-
ingunni á íslandi“.
Sjá si" ekki í skop-
Ie»u Ijósi
Synd væri að segja, að nú_
verandi forráðamenn samvinnu
hreyfingarinnar sæu sjálfa sig
og ráðslag sitt í skoplegu Ijósi
eða gerðu gaman að, eins og
hinum framsýna bónda í Efri-
Hólum var títt. Eitt dæmi bessa
gerðist nú í vikunni á Alþingi.
Eysteinn Jónsson hafði borið þar
fram fyrirspurnir og fengið
greið svör. í þingsköpum eru
ótvíræð ákvæði um, að þing-
maður megi ekki tala oftar en
tvisvar sinnum í umræðum um
fyrirspurn. Eysteinn neytti
þessa réttar til fulls og fann
enginn að. En þegar hann
kvaddi sér hljóðs í þriðja skipti,
varð forseti ekki við þeirri
kröfu, heldur tók fyrir næsta
Framh. á bis. 14