Morgunblaðið - 06.11.1960, Síða 8

8
MORGUIVBLAÐIb
Sunnuðagur 6. nóv. 1960
Framfarir í baraftunni gegn
bakmeini, iskías og drepi
MEÐAL algengustu meina, sem
herja svo á menn, að til veru-
legs þjóðarskaðá teljist, eru
bakmein ýmis konar. Þau herja
einkum á fólk á framkvæmda-
aldri og eru engin mein þein.
tíðari nema tannskemmdir og
kuldakvillar.
Bakmein, — t. d. hryggtak
(þursabit í alg. ísl.) þjótak
(Ischias) og hnakkarígur — eru
meðal viðfangsefna réttilækn-
ingafræðinnar (orthopaediu).
Framfarir hafa orðið mjög örar
í þeirri fræðigrein undanfain ár
og hefur sænskur prófessor, að
nafni Lennart Hult, nýiega dreg
ið saman nokkurn fróðleik til
þess að veita mönnum einhverjo
yfirsýn yfir þær framfarir. Bírt
ist hér í lauslegri þýðingu úr-
dráttur úr greinargerð Hults.
Sýklavörn, svæfing og röntgen
geislar
Réttilækningafræðin fjaliar
um mein — vansköpun, sjúk-
dóma og áverka — í beinum,
liðum og vöðvum. Hún fjallaði
áður fyrr að miklu leyti um
m eðferð bæklaðra barna. Til
þessa á orðið orthopaedia, sem
er hið latneska nafn hennar, rót
sína að rekja, en það er komið
af grisku orðunum orthos, sem
þýðir bein og pais, sem þýðir
barn.
Forn-Grikkir kunnu nokkur
skil á réttilæknmgafræði Hippo
krates frá Kos var vafalaus dá-
góður réttilæknir, t. d. var með-
ferð hans á lokuðum beinbrot-
um og þjótaki i góðu samræmi
við það, sem nú gerist og jafn-
vel til fyrirmyndar. Engu að
síður urðu framíarir litlar þar
til í lok nítjándu aldar, með til-
komu sýklavarna, svæfinga og
röntgengeisla.
Berklaveiki og lömunarveiki
Beinberklar og liðberklar voru
mjög algengir, en hafa nú orðið
að láta í minm pokann, eins og
aðrar tegundir berkla. Meðferð
sjúkdómsins hefur tekið miklum
framförum Áður urðu sjúkiing-
ar a liggja rúmfastir í gipsi
] mánuðum og jafnvel árum sam-
an, en nú er skorið til meinsins
og rúmlegan er jafnmargir mán
uði eins og áður voru ár.
Lömunarveikin var áður
drjúgur þáttur réttillækninga-
fræðinnar, en nú standa vonir
til þess, að veikin muni nær al-
veg hverfa með bólusetningu.Og
þeim mönnum, sem veikina taka,
er reynt að koma aftur til heiisu
með markvissri þjálfun, flutn-
ingi vöðvafestinga liðaaðgerð-
um og stoðumbúðum.
og þjarmar að mænunni eða
taugarótum. Við þjótak stafar
sársahkinn t. d. af þvi að flísin
þrýstir á rót setttaugarinnar.
Meðferð hryggþófahauls er
með ýmsum hætti. Stundum er
gripið til hnífsins, en oft hafður
annar háttur á, og nú vita lækn-
ar gjörla hvaða sjúklinga ber að
skera og hverja ber að lækna
án skurðar. í hlutfalli við hina
mörgu, sem fá hryggþófahaul
leggjast fáir undir hnífinn.
En hvað veldur þessari hrygg-
Röntgen mynd ý-s; ' ^
sem sýnir hvern -á4p|
ig nj.gli hefur
verið rekinn
gegnum endi
langan brotinn
iærleggsháls
að halda honum
saman.
Þjótak og hryggjaþófahaull
(Ischias og Discus Prolaps)
Bakverkir, t. d. hryggtak og
þjótak, hafa margan hrellt, en
til skamms tíma hefur lítið ver-
ið vitað um orsakir þeirra. Það
var vitað að bakverkir gátu
stafað af hryggjarliðsbroti, bó!g
um, berklum, æxlum o. s. frv.
en oft fundust engar slíkar or-
sakir að verkjunum. Þá var tal-
að myrku máli um gigt, vóðva-
bólgur og taugabólgur.
Árið 1934 komust hinir banda
rísku læknar Mixter og Barr að
raun um að hryggþófahauil
væri algeng orsök þjótaks.
Hryggþófarnir eru brjóskflögur
milli hryggjarliða. Við hrygg-
þófahaul losnar brjóskflís úr
þófa, ýtist aftur í mænuganginn
SL. föstudag fn.ítisýi. A
Þjóðleikhús’ð gamanleik
Moliérer cg Dandin og
var s\ ,-,ini forkunnar-
vel tekið. Þetta er léttur
og skemmtilegur gleðileik-
ur, þar sem fléttað er inn
i fjörugum söngvum og
dönsum. Söngvarnir eru
eftir Thomas Birth, en
dansa.nir eru samdir af
Bryndísi Schram. Sérstaka
athygli vakti listræn leik-
stjórn Hans Dahlin og vai
hann óspart hylltur í lok
sýningar. — Myndin er af
Haraldi Björnssyni og Arn
dísi Björnsdóttur í hlut-
verki greifahjónanna i
leiknum.
þófahrörnun og hvernig má tak-
ast að koma í veg fyrir hana?
Já — þá hhot hafa læknar ekki
brotið, en það má vera nokkur
huggun, að þeir geta firrt flesta
sjúklinga miklum þrautum og
venjulega gert þá vinnufæra,
enda þótt þeir fái ekki aiitaf
stundað sín fyrri störf.
Mjaðmarliður úr málmi.
Læknar vinna nú að mikium
rannsóknum á meinum í mjöðm,
einkum á sliti t mjaðmariið og
broti á iærleggshálsi hjá eidra
fólki. Slit í mjaðmarlið eru
nokkuð tíð með mönnurn, sem
hafa náð fimmtugsaldri og hef-
ur það oft í för með sér, að
sjúklingurinn verður þjáður,
stirður til gangs og óvinnufær.
Ýmsar aðferðtr hafa verið
reyndar til úrbota, en árangur
verið misjafn. Að áliti margra
lækna, gefur festing mjaðrnar-
lið bezta raun, en sá hængur er
þar á, að meinið verður að vera
einhliða. Því miður er það oft
báum megin. Þegar svo ber við
hefur verið reynt að gera við
mjaðmarliðinn með því að láta
gervi-líffæri úr málmi koma í
stað hins slitna lærleggshöfuðs.
Með þeirri aðferð hefur rúmur
helmingur sjúklinga fengið bót
meina sinna og vonast er til að
nýjar lausnir megi finnast sem
færi enn fleiruni varanlega bót.
Lærleggshálsinn
Brot á lærteggshálsi eru
mjög algeng með eldra fólki og
þeim mun enn fjölga vegna
hækkunar meðal aldurs og fjölg
unar í hærri aldursflokkum.
Fyrir árið 1930 hlutu nær all-
ir örkuml, sem urðu fyrir slíku
broti, en þá loks fannst aðíerð,
sem bar allgóðan árangur.
Nagli var rekinn gegnum lær-
leggshálsinn endilangan og
brotið fest þannig. Þá var álitið
að vandinn væri leystur að
fullu, en í ljós kom, að blóðrás
til lærleggshöfuðs hafðí stund-
um skaddast svo við áverkann,
að höfuðið hlaut að skemmast.
Þegar svo ber við verður að
láta lærleggshöfuð úr málmi í
stað hins skemmda.
Nýlega hefur fundizt ráð til
þess að finna þessa blóðrásar-
sköddun þegar eftir slysið og til
mála getur komið. að láta málm
höfuð koma í stað hins van-
nærða höfuðs þegar frá upphafi.
Ekki aflimun
Frá fornu fan hefur mönnum
staðið stuggur af drepi eða hold
fúa, sem stafar af tregri b óð-
rás í fæti vegna æðakölkunar
eða sykursýki. Fyrrum var fót-
urinn þá oftast tekinn af, jaín-
vel um læri, en sá böggull fy'-gdi
skammrifi, að sjúklingar voru
flestir gamlir gátu ekki lært að
nota gervifót og urðu þvi að
láta fyrirberast i hjólastól.
Nú er reynt að láta þessa
sjúklinga nota gervifætur reglu.
lega í stað þess að láta þá liggja
rúmfasta. Með því móti tekst
oft að örva blóðrásina, svo að
drepið læknast eða minna þarf
að taka af fætinum. Tíðum er
blóðrásartregðan bundin við
hluta lærslagæðar. Þá má taka

Prófessor Lennart Hult
hinn skemmda æðarbút og láta
bút í staðinn. Með þessu hafa
iæknar fengið fulla ástæðu til
þess að hika áður en þeir taka
fót af sjúklingi, sem fengið hef-
ur fótfúa.
Lára Eðvarðsdóttir
Sjötug
Á MÁNUDAGINN kemur verð-
ur hún Lára Eðvarðs, eins og við
Sr. Björti Theo™
dore Sigurðsson
látinn
Á ÞRIÐJUDAGINN 2. ágúst lézt
á sjúkrahúsi í Bismark, Nortn
Dakota, séra Björn Theodore
Sigurdsson, 53 ára að aldri. Hann
var fæddur í Seattle, sonur
hinna merku hjóna, séra Jónasar
og frú Stefaníu Sigurdsson, sem
nú eru bæði látin. Séra Theodore
hlaut menntun sína í Saskatc-
hewan Seminary í Minneapoiis
og var prestvígður 1934. Það ár
varð hann eftirmaður föður síns
sem prestur Selkirksafnaðar. Síð
ar þjónaði hann lúterskum söfn
uðum að Lundar og Mountain.
Hann dvaldist um skeið á íslandi
og kvæntist hér Jóhönnu Sigur-
jónsdóttur og lætur hann eftir
sig einn son, Hannes; eina systur,
Elínu Kjartansson og bróður.
Jón lækni Sigurdsson.
Útförin var gerð frá lútersku
kirkjunni íslenzku í Selkirk; for-
seti Kirk j ufélagsins, séra Eric
Sigmar, flutti kveðjumál. — Sérá
Theodore var gáfumaður, vel að
sér í íslenzkum bókmenntum og
mælskur með afbrigðum. Hann
hvílir við hlið foreldra sinna
í grafreitnum í Selkirk.
köllum hana heima á ísafirði
sjötug, og það er ekkert skjali
þegar við segjum við hana, að
hún sé alltaf eins og þegar við
sáum hana fyrst fyrir nær 3 tug-
um ára. Hún er enn jain tein-
rétt og svipmikil jafn hress og
kát og áhuginn og dugnaðurinn
þegar hún vinnur að hugðareín-
um sínum er enn hinn sami.
Lára er borin og barnfædd á
ísafirði, dóttir Eðvarðs Ásmunds
sonar kaupmanns þar og Sigríð-
ar konu hans. 1918 giftist hún
Eliasi Pálssyni, kaupm. og • er
heimili þeirra alþekkt fyrir gest.
risni, rausn og mv.idarskap.
Kjörsonur þeirra er Sveinr. Eiías
son, skrifstofustjóri hér í
Reykjavík og fósturdóttir frú
Guðbjörg Kristjánsdóttir, einnig
búsett hér.
Eins og að líkum lætur er
Lára flestum kunnugri sögu
ísafjarðar frá aldamótum og er
gaman að heyra hana segja frá
hvernig eitt og annað var þá og
síðan. Yfir frásögn Láru af
þekktum minningum er einhver
æfintýraljómi, eins og mér virð-
ist raunar vera hjá flestum sem
eiga minningar frá ísafirð’. Ég
veit ekki hvernig á því stendur,
en það virðist eins og -fleira frá-
sagnarvert og skemmtheg! hafi
gerzt þar en víðasx annars
staðar. Lára hefir starfað mikið
að menningar. og líknarmálum,
bæði í Goodtemplarareglunni og
kvenfélögum og orðið vel á-
gengt. Því þótt skoðanir nennar
séu oftast ákveðnar og fast mót.
aðar, þá er hún svo laus við
öfgar og ofstæki að' fátítt er.
Lára er kristin vel og áhugasöm
um trúmál, en fáa hef ég þekkt,
sem hafa lifað betur eftir þeim
sið, sem er eldri á Islandi en
kristnin, að bregða sér lítt við
áverka, og fáa duglegri né vilja-
sterkari við að sigrast á afleið-
ingunum.
Um leið og ég óska afmælis.
barninu hjartanlega tii ham,
ingju, vil ég þakka henni kær.
lega fyrir allar ánægjulegu sam-
verustundirnar, sem við höfum
átt með henni og fjölskyldu
hennar, og vona að liún megi
lengi enn vera með ok-.ur hress
og kát. K. J. J.