Morgunblaðið - 09.07.1961, Blaðsíða 13

Sunnudagur 9. Júli 1961
MORCVNBLAÐIÐ
13
Lélegu miðilssam-
bandi að kenna?
1 A dögunum var að því vikið
S Reykjavíkurbréfi, hvernig hin
um nytsömu sakleysingjum í
prestastétt, sem nú ganga er-
inda kommúnista hér á landi,
hefði orðið við að lesa þau um-
mæli Fúrtsevu, að kommúnismi
og kristin trú, þ.á.m. sannfær-
ing um framhaldslíf, væri ósam-
rýmanleg. Enginn úr þessum
hópi hefur enn látið í sér heyra
af þessu tilefni, né hefur þess
heldur orðið vart, að þeir
drægju úr kommúnistaþjónustu
einni. Hins vegar hefur ritstjóri
Kirkjuritsins, sér Gunnar Árna-
son, sem enginn grunar um að
vera handbendi kommúnista,
gert yfirlýsingu Fúrtsevu að um
ræðuefni í Kirkjuritinu. Þar
birtir hann ýmsar skynsamleg-
ar bollaleggingar af þessu til-
efni, en kemst þó að þeirri nið-
urstöðu, að sennilega séu um-
mælin rangt höfð eftir Fúrtsevu.
í>au muni að kenna lélegu mið-
ilssambandi, og ekki komizt „ó-
brjáluð leiðar sinnar“.
Röng tilgáta
Þessi tilgáta hins ágæta klerks
hlýtur að vekja furðu. Orð Fúrt-
sevu voru afdráttarlaus. Þau
birtust hér í blaðinu nokkrum
REYKJAVÍKURBRÉF
Laugard- 8. júlí
ymmmmmmmmm
dögum áður en hún hvarf úr
landi. Að sjálfsögðu hefur sendi-
náð Rússa jafnskjótt þýtt þau
fyrir hana. Engin leiðrétting
var gerð hvorki af sendiráðinu
né frúnni sjálfri. Við því var
heldur ekki að búast. Fúrtseva
lýsti engri einkaskoðun sinni,
heldur einni af meginkenning-
um kommúnista frá upphafi.
Við þeirri kenningu hlýtur
hver að bregðast eftir sinni sann
færingu. Hitt er með öllu óleyfi-
legt að hugga sig við, að hún sé
rangt eftir höfð, þegar hún er
hér á landi afdráttarlaust boð-
uð af einum allra valdamesta
foringja kommúnista um heim
allan. Eitt af því, sem þjakar
islenzkt þjóðlíf mest nú, er til-
hneigingin til að láta svo sem
óþægilegar staðreyndir séu alls
ekki til. Enginn er laus við
þennan annmarka en öllum ber
að forðast hann eftir föngum.
Neita afleiðingum
eigin verka
Tít yfir tekur, þegar forystu-
menn þykjast ekki sjá hin brýn-
ustu viðfangsefni né óhjákvæmi
legar afleiðingar eigin athafna.
Sumir, jafnvel reyndir stjórn-
málamenn, neita þvi t. d. nú,
að hinar gífurlegu kauphækkan-
ir, sem þegar allt kemur til alls
nema á þessu ári h.u.b. 20%
hjá sjávarútvegnum, hljóti að
hafa í för með sér verðhækkan-
ir, sem geri þær lítils eða einsk-
is virði. Ekki er um að villast,
að slíkir menn tala gegn betri
vitund. Eins er, þegar því er
haldið fram, að efnahagsráðstaf-
anirnar vorið 1960 hafi ekki leitt
til aukinnar sparifjársöfnunar.
Sú fráleita fullyrðing er annars
vegar studd með því, að miða
við allt árið 1960 en ekki þann
hluta þess, sem eftir var, þegar
efnahagsráðstafanirnar voru gerð
ar. Hins vegar með því að
blanda saman sparifjárinnstæð-
um og veltifé á hlaupareikningi.
Allir, sem til þekkja, vita þó, að
þar er um tvennt gerólíkt að
ræöa.
Prestar mega ekki
skjótast
undan vanda
Þessi dæmi eru tekin úrstjórn
málaþrætum þessa dagana, ekki
vegna þess að þau séu einstæð
eða merkilegri en mörg önnur,
heldur af því að sams konar
synjun staðreynda eða afbökun
þeirra má daglega heyra og lesa
í stjórnmálaumræðum. Fjarri
fer að afsakanlegra sé að fara
með rangt mál eða hliðra sér
við að viðurkenna staðreyndir í
umræðum um stjórnmál en trú-
mál. Þetta er hvarvetna fordæm
anlegt. En prestar víta oft með
réttu, m.a. í Kirkjuritinu, stjórn-
málamenn fyrir þrætugirni og
skort á þreki til að viðurkenna
sannleikann. Þegar á reynir má
höfuðmálgagn prestastéttarinnar
á Islandi ekki skjóta sér und-
an að svara þeirri hreinskilni,
sem lýsti sér í ummælum Fúrt-
sevu, með því að gefa í skyn, að
þau hafi verið rangt eftir höfð.
Með þeim viðbrögðum er fyrir-
fram flúið af hólmi og hinum,
sem hiklaust gengur til verks,
gefinn sigur.
Af hverju ræddi
hún um Berlín?
Allir þeir sem hittu Fúrtsevu
hér eru sammála um að dáðst
að hreinskilni hennar, hikleysi
í orðum og myndugleika í svör-
um. Þar talaði sú, sem vissi
hvað hún var að segja og bað
ekki fyrirgefningar á sannfær-
ingu sinni. Einmitt þess vegna
er eftirtektarvert að í kveðju-
hófi, sem menntamálaráðherra
hélt henni lagði hún í ræðu
sinni meginþunga á að leysa
yrði Berlínarmálið svo sem
Rússum líkaði. Sumum þótti í
fyrstu sem þetta væri einkenni-
legt efni í kveðjuræðu rússnesks
menntamálaráðherra, stuttu áð-
ur en hann færi frá íslandi.
Þetta kemur þó allt heim. í
fyrstu ræðu sinni hérlendis hafði
Fúrtseva sagt, að ef stórstyrjöld
brytist út, varðaði það alla
heimsbyggðina, jafnt stórum
sem smáum væri hætt. Þetta eru
orð að sönnu. Hlutleysi mundi
ekki gagna neinum, ef til slíkra
óskapa kæmi. Nú er berum orð-
um um það talað í heimsblöð-
um, að hætta sé á, að stórstyrj-
öld kunni að brjótast út vegna
Berlínardeilunnar. Ekki vegna
þess að aðilar stefni af ásettu
ráði í slíka styrjöld, heldur
kunni mismat annars hvors að-
ila á fyrirætlunum hins að leiða
til þess, að hún brjótist út, þótt
hvorugur aðili vilji. Sagnfræð-
ingar eru nú nokkurn veginn
sammála um, að styrjöldin 1914
—18 hafi orðið með þeim hætti.
Það er því alveg rétt hjá Fúrt-
sevu að íslendingum er meiri
þörf á að hugleiða eðli Berlínar-
deilunnar en hlusta á faguryrði
um land okkar og þjóð.
Um hvað er deilt
í Berlín?
Rússar halda því fram, að
með öllu sé ótækt, að ekki séu
gerðir friðarsamningar við
Þýzkaland, nú þegar liðin eru
meira en 16 ár frá uppgjöf naz-
ista. Þetta er út af fyrir sig
óvéfengjanlegt. Það er og rétt,
að klofningur Þýzkalands í aust-
ur- og vesturhluta er með öllu
óeðlilegur og gagnstæður vilja
þjóðarinnar. Þá er staða Berlín-
ar, hinnar fornu höfuðborgar
Þýzkalands, með eindæmum.
Sjálf er bergin klofin milli aust-
urs og vesturs, austurhlutinn er
hersetinn af Rússum en vestur-
hlutinn af Bandaríkjamönnum,
Bretum og Frökkum. Öll er
borgin langt innan marka Aust-
ur-Þýzkalands. Þegar skipting
landsins var gerð „gleymdist" að
semja um opnar samgönguleiðir
frá Vestur-Þýzkalandi til Ber-
línar. Sumir telja, að af veru
Vesturveldanna í Berlín hljóti
að leiða frjálsan samgöngurétt
þeirra þangað. Og hvað sem því
líði hafi sá réttur verið tryggð-
ur með siðari samningum, eink-
um þegar Rússar vegna loftbrú-
ar Bandaríkjamanna hurfu frá
því að svelta Berlínarbúa til
hlýðni á sínum tíma.
Eins og til háttar eru árekstr
arefnin mörg. Lífskjör Vestur-
Berlínarbúa eru miklu betri en
samborgara þeirra í Austur-
Berlín, svo að ekki sé talað um
nágrannahéruð. Til Vestur-Ber-
línar liggur stöðugur straumur
flóttamanna, sem þaðan kemst
með flugvélum vestur yfir járn-
tjald. Rússar telja, að Berlín sé
áróðursmiðstöð gegn sér, eins
konar opið sár, sem verði að
eyða.
Af hverju
fær fólk
ekki. að kjósa?
Ekki er um það að villast að
nauðsynlegt er að eyða þessari
deilu. Úrlausnin sýnist og vera
einföld: s ú að láta almennar
þingkosningar fara fram í öllu
Þýzkalandi og semja síðan við
þá stjórn, sem mynduð verðúr
samkvæmt úrslitum kosning-
anna. Með eftirliti Sameinuðu
þjóðanna hlýtur að vera hægt
að tryggja, að þvingun verði
ekki viðkornið, heldur sé það
frjáls vilji þjóðarinnar sem ráði.
Á þessa sjálfsögðu og sann-
gjörnu tillögu mega Rússar ekki
heyra minnzt. Þeir vísa til þess,
að stjómirnar í Austur-Þýzka-
landi og Vestur-Þýzkalandi geti
samið sín á milli. Þar er sá
hængur á, sem allir vita, Rússar
ekki síður en aðrir, að stjórnin
í Austur-Þýzkalandi er hrein
leppstjóm. Þess vegna er ógern-
ingur að telja hana jafnréttháa
stjórn, sem kosin er á lýðræðis-
legan hátt. Eins vilja Rússar
láta stofna „frjálst borgríki" í
Berlín. En „frelsið“ á ekki að
ná til þess, að borgarbúar megi
sjálfir kveða á um það, hvort
borg þeirra verði hluti af Vest-
ur-Þýzkalandi. Hið „frjálsa borg-
ríki“ á um samgöngur að vera
háð duttlungum leppstjórnarinn
ar í Austur-Þýzkalandi. Hún á
að geta kreist frelsisviljann úr
fólkinu, svo að það smám sam-
an samlagist eymdinni umhverf-
is sig.
Frelsi Berlínar
Með sama hætti og Rússar nú
setja stolt sitt í að leysa Ber-
línarmálið á þann veg, sem þeim
þóknast, þá hafa Vesturveldin
hvað eftir annað lýst yfir, að
þau muni ekki yfirgefa Berlín-
arbúa, heldur tryggja frelsi
þeirra. Þær yfirlýsingar eru svo
margar og skýlausar, að lýðræð-
isríkin gætu ekki orðið fyrir
meiri hnekki við neinn einn at-
burð heldur en þann, ef þau
gengju á bak orða sinna gegn
Berlínarbúum.
Eðlilegt er þó að reynt sé að
semja við Rússa. Þá kemur að
því hvernig líklegast sé, að samn
ingum verði komið á.
Fáir hafa meiri reynslu í skipt
um við Rússa en Dean Acheson,
utanríkisráðherra Bandaríkj-
anna. 1949—1953. Hann var einn
af aðstoðarutanríkisráðherrum
Bandaríkjanna 1941 á meðan
Roosevelt var við völd. Þá og
lengi síðan var allt gert til að
þóknast Rússum og reyna að
hafa þá góða.
Fróðlegar
endurmiimingar
Varúðin gegn Rússum var þá
svo rík, að eftir Fulton-ræðu
Churchiíls, sem hann hélt 1946
til að vara við hættunni af
kommúnistum og járntjaldi
þeirra yfir þvera Norðurálfu, á-
kvað Acheson, sem þá var næst
æðsti maður í utanríkisráðuneyt
inu að sitja ekki heiðurssamsæti
fyrir Churchill. Hann var þá að
vísu í stjórnarandstöðu og hef-
ur það einnig haft sín áhrif. Frá
þessu og mörgu öðru fróðlegu
segir Acheson í endurminninga-
bók, sem hann nýlega hefur
birt. og nefnir: „Myndir úr líf-
inu af mönnum, sem ég hefi
þekkt.“ Eins og oft vill verða
^gefa þær lýsingar ekki síður
glögga hugmynd um manninn
sjálfan en þá sem hann dregur
upp myndir af. Fer ekki á milli
mála, að Acheson er einn at-
kvæðamesti og merkasti stjórn-
málamaður eftirstríðsáranna. —
Hann er hreinskilinn, eins og
sést af því, að hann skuli minn-
ast á þetta atvik um samsætið
fyrir Churchill. Er auðsætt, að
Acheson hefur eftir á þótt það
því leiðara, sem fram kemur, að
hann hefur veitt því athygli, að
sumir erlendir valdamenn létu
sér ekki mjög dátt um hann
sjálfan eftir að hann lét af völd-
um. Færir hann Adenauer sér-
staklega til lofs, að hann sé ekki
í þeirra hópi heldur hafi til að
bera þá tryggð, að hann gleymi
ekki vinum sínum, þó að þeir
séu ekki lengur við völd.
Margar geðfelldar mannlýs-
ingar eru í bók Achesons. Eft-
ir lýsingu hans gefst mönnum
e.t.v. bezt að Robert Schuman,
forsætisráðherra og utanríkisráð
herra Frakka. Mun og flestum,
sem honum hafa kynnzt, þótt
hann vera sérstakt göfugmenni.
Til annarra þykir Acheson
minna koma og þó sennilega
einna minnst til Eisenhowers og
segir t. d., að Eisenhower hafi
eitt sinn haldið ræðu, sem hafi
látið kröftuglega og hvetjandi í
eyrum, en „efnið var hin meg-
ursta andlega fæða“.
Meta valdið eitt
Með þolinmæði, dómgreind og
skilningi átti Acheson meiri hlut
að því en nokkur annar að eyða
ágreiningsefnum lýðræðisríkj-
anna eftir síðari heimsstyrjöld-
ina og skapa það traust og góð-
vild, sem er undirstaða sam-
vinnu þeirra nú og þá ekki sízt
þátttöku Þýzkalands í vestrænu
samstarfi. Mjög er því athyglis-
vert það sem þessi reyndi stjórn
málamaður segir um samninga-
gerð við Rússa. Hann sýnir fram
á, að oft vaki alls ekki fyrir
Rússum að ná neinni lausn með
samningum, heldur n'ota þá til
að tefja fyrir að í odda skerist
og til að veikja viðsemjanda og
draga dug úr honum. Þó fæst
stundum niðurstaða og vitnar
Acheson um það til orða Sir
Williams Hayter, fyrrverandi
sendiherra Breta í Moskvu:
„Samningar eru öðru hvoru
gerðir við Rússa, en til þeirra
þarf ekki sérstaka snilli. Rússar
láta ekki telja sér hughvarf með
mælsku eða eru sannfærðir með
skynsamlegum röksemdum. Þeir
byggja á þvi, sem Stalin var
vanur að kalla hinn rétta grund
völl alþjóða stjórnmála, mat á
því sem fyrir hendi er. A sama
stendur hversu vel mál er flutt,
hversu glögglega sannað er að
það sé óhrekjanlegt, það fær þá
ekki til að hverfa frá því, sem
þeir hafa áður ákveðið að gera;
eina leiðin til að fá þá til að
breyta um stefnu er að sanna
þeim, að þeir eigi ekki annars
hágkvæman kost, að það, sem
þeir vilja gera, sé ekki mögu-
legt.“
Hér leiðir allt til hins sama.
Frelsisunnandi menn verða að
sýna í verki, að þeir telji frels-
ið einhvers virði. Ef þeir gera
það, skapa þeir þann styrk, sem
líklegastur er til að sanna of-
beldismönnum, að fyrirhuguð
ævintýri séu óráðleg.