Morgunblaðið - 02.11.1961, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐ19
Fimmtudagur 2. nóv. 1961
Lítið skrif um Ijóðabók
„Minni og menn“ eftir
ÍCristin Reyr
Prentsmiðjan Hólar 1961.
KRISTINN Reyr hefur áður gef-
ið út fjórar ljóðabækur, en það
er enginn mælikvarði á skáldskap
að gefa út bækur, því sumir
hverjir og sér í lagi þeir sem
kalla sig ljóðskáld nútímans, setja
niður með hverri nýrri bók.
Kristinn Reyr fer hér öfugt að.
1 þessa bók hefur hann safnað
saman um langt árabil ljóðum
sínum um minnisverða atburði
Og menn, og gert flest þau Ijóð
svo vel að ekki dylst að skáld
gengur þar um götur.
Persónumyndir eru dregnar
fám dráttum, skýrum og mark-
andi og eðli atburða samanþrýst
og rneitlað, svo vart verður bet-
ur skílið eða skýrt á annan hátt.
Fyrir sjónum birtast minni at-
burða og menn líðandi stundar,
allt frá því að Eilífur lítur um
veg allra vega Og sér þegar stjarn
þokur stráðust Og runnu úr
stjórnvirkri hendi skapara him-
ins og jarðar og þar til að bónd-
inn syngur við loðna torfu. Fjall-
konan ávarpar fólk sitt í fiski-
bæ og Flóki stýrir eftir hrafni til
stranda Islands.
Þessi ljóð Kristins eru öll
gædd innsæi og djúpri hugsun og
háttbundin bragform gefa þeim
hugþekkan blæ. Þau eru að því
leyti vin í eyðimörk nútíma skáld
skapar.
Jafnvel tekst Kristni Reyr að
gera fallegt ljóð — sem slíkt —
um jafnóhugnanlegt fyrirbæri og
Keflavíkurgöngu, enda lítur hann
þann skrílhóp lituðum gler-
augum lítils anda og dregur þar
nafn Islands í svaðið, 'sem sjald-
an áður.
Það hafa á undanförnum ár-
um, nokkrir misvitrir menn sett
ljóðagerð og ljóðabók í skúma-
skot orðhengilsháttar og and-
leysis — samstöflun orða án mein
ingar — menn, sem fátt hefur
tekizt nema að reisa fyrir aug-
um almennings merki varúðar
við Ijóðabók — þess vegna verð-
ur að gefa góð kvæði út sem
handrit, prentað í 300 eintökum
til handa áskrifendum.
Eitt gerviskáldið hefur látið
prenta ljóðabók sína í 75 ein-
tökum og þykir mér það spor í
rétta átt, því sem mest að slíku
væri bezt komið í óprentuðum
handritum einum saman. — Það
yrði til þess að ljóð hlytu aftur
verðugan sess meðal ljóðaþjóðar,
sem nu er í vafa um sæmd þess
heitis.
Eg vona að fáir eigendur að
„Minni og menn“, verði fúsir til
Iána á þeirri bók, svo sannast
megi að ljóðsnilld lifir enn og
að skaid eru til.
Helgi S.
Innilegustu þakkir færi ég öllum vinum og vanda-
mönnum nær og fjær, sem heiðruðu mig á 80 ára af-
mæli mínu 25. okt. með heimsóknum, gjöfum og skeyt-
um. — Guð blessi ykkur öll.
Ólafía Kr. Magnúsdóttir, Fálkagötu 25, Reykjavík
Ég sendi mína innilegustu þökk til allra þeirra, sem
glöddu mig á 75 ára afmæli mínu, með heimsóknum,
skeytum og höfðinglegum gjöfum.
Guð veri ykkur allt.
Ragnheiður Rögnvaldsdóttir frá Hnífsdal
Móðir okkar
HENDRIKKA BETÍNA WAAGE
andaðist 31. okt. í sjúkradeild Elliheimilisins Grufidar.
Jónas Ólafsson,
Sigurður Waage,
Matthías Waage.
Móðir mín
ÁSTA JOHNSEN
lézt í I andspítalanum aðfaranótt 1. nóvember.
Ruth Johnsen
Maðurinn minn, faðir okkar og tengdafaðir,
ÓLAFUR ÞÓRARINSSON,
Njálsgötu 32 B,
verður jarðsunginn frá Fossvogskirkju, föstudaginn 3.
nóv. kl. 10,30. — Alhöfninni verður útvarpað. —Blóm
afþökkuð.
Björnína Kristjánsdóttir, börn og tengdabörn.
Jarðarför
GUÐJÓNS JÓNSSONAR
Holtsgötu 34,
fer fram frá Fríkirkjunni föstudaginn 3. nóv. kl. 1,30 e.h.
Vandamenn
jarðarför
KRISTJÁNS GUÐMUNDSSONAR
frá Merkisteini á Eyrarbakka,
fer fram laugardaginn 4. þ.m. frá heimili dóttir hans
og tengdasonar Breiðabliki Eyrarbakka.
Athöf.nin hefst með húskveðju kl. 1 e.h.
Börn og tengdabörn.
VETTVANGUR
Framhald af bls. 12.
ustumönnum kvislinga í Noregi
skrifaði alla tíð illa um Krist-
mann, en hann var þar hjárómal
rödd. því almennt kunnu norsk-'
ir gagnrýnendur mjög vel að!
meta bækur Kristmanns. Og það
má hver lá mér það sem vill. að
ég skyldi ekki minnast á t. d.
dóma Halvorsen í afmælisgrein-'
inni!
Og vegna þess að ummæli
hinna níu erlendu bókmennta-j
manna skipa Kristmanni háan;
sess í bókmenntunum, reynirj
Hannes að gefa í skyn að á þeim'
sé ekkert mark takandi, vegna
þess að tilvitnanirnar séu of
„fáar og gloppóttar til þess að
af þeim verði ráðið um álit
manna erlendis — almennt — á
skáldskap Kristmanns." Að mínuj
viti eru þessi ummæli nægilega I
skýr hverjum læsum manni, til
þess að enginn þurfi að vera í
vafa um merkingu þeirra eða
skoðun þessara gagnrýnenda á
Kristmanni. Svo að menn geti
sjálfir dæmt ,birti ég þau hérj
aftur. — Og ef Hamres vill get
ég, án þess að fá nokkuð lánað
frá Kristmanni, til viðbótar til-
fært ummæli 70 ritdómara. sem
öll ganga í sömu átt.
Anders Österling. ritari
sænsku Akademíunnar, segir í
ritdómi í „Stockholmstidningen"
um „Gyðjuna og uxann":
„Óvenjulegt afrek í norrænum
bókmenntum. sem fáir geta leik-
ið eftir“.
„New Statesman and Nation“:
„Morgun lífsins er Iæsilegri en
flestar sögur frá Norðurlönd-
um“.
New York Times um Morgun
lífsins: „Kristmann Guðmunds-
son er sambærilegur við Sigrid
Unset í þeirri gáfu að geta látið
allan straum skáldsögunnar
renna að einum meginósi. —
Þetta er ágætlega byggð saga.
Það er ómögulegt að lýsa þeim
öflugu áhrifum, er höfundinum
tekst að skapa með kunnáttu
sinni, honum tekst að láta sér-
hvert atvik og hverja einustu
persónu vinna sitt hlutverk í
heildarþróun verksins. Þetta er
áhrifamikil s^aga.... Guðmunds-
son ritar af hugnæmri samúð
og sálfræðilegri skarpskyggni,
er skipar honum háan sess í
bókmenntum nútímans“.
The Times. Uondon, segir um
sömu bók: „Bókin sýnir eftir-
tektarverðan styrkleika. Hún
hrífur lesandann og heldur hon-
um föstum frá byrjun til enda“.
1 Politiken er skrifað um K.
G.: „Boðskapur íslands til Norð-
urlanda hefur ávallt verið
merkur. Mér varð það ljóst fyr-
ir alvöru, þegar ég las hina
nýju bók Kristmanns Guðmunds
sonar Det Hellige fjell, en með
henni hefur þetta unga skáld
rutt sér til rúms í fremstu röð
meðal stórskálda Norðurlanda.
— Þó sagan sé 500 blaðsíður,
hef ég aldrei lesið jafn saman-
þjappaða bók, hvert smáatriði
er ómissandi. Og þar við bætist.
að efnið er eitthvert hið um-
fangsmesta, er fundið verður.
Bókin eykur þekkingu vora á
mannlífinu og veitir innsæi í
vandamál tímans. — Það sem
gerir þessa bók að mikilli list
og sönnum skáldskap er, að hún
dregur upp lifandi safnmynd frá
landnámstíð íslands. en gegnum
hana talar til vor hin leyndar-
dómsfulla rödd mannshjartans,
sem er eins á öllum tímum, vér
skynjum gleði þess og angist,
fryggð þess og kvíða, hamingju
og þrá“.
Folket i bild, (Svíþjóð) segir:
„Kristmann Guðmundsson, hinn
ungi íslendingur er skáld af náð
guðanna, engum er fært sem
honum að ljá frásögn sinni
ljóma stálsins. dúnmýkt og
hina tæru lýrik kvöldhimins-
ins“.
Carl T. Hambro (höf. „Inn-
rásin í Noreg“) segir í Morgen-
bladet um „Gyðjuna og uxan'n"
„Það liggur mikið starf og
rannsóknir til grundvallar fyrir
hinni nýju bók Kristmanns Guð-
mundssonar. — Saga þessi. sem
rituö er af stórmerkri listræimi
hugkvæmni og sköpunargáfu. er
táknræn lýsing á þjóðfélagshátt-
um nútímans og þeirri hættu,
sem menninguimi stafar af
henni. — Guðmundsson hefur
verið athugull sjáandi og ekki
einungis hvað viðvíkur skiln-
ingi á arfi liðinna alda. Hann
hefur raunverulega skapað vold-
ugt verk“. Og um „Den förste
vaar“ segir þessi sami bók-
menntamaður: „Mjög sjaldan
hefur hinu eilífa og ójarðneska
í ástum æskunnar verið lvst
með svo skáldlegum næmieik og
djúpum skilningi eins og hér er
gert“.
I Þýzkalandi ruddu bækur
Kristmanns sér snemma til j
rúms og voru jafnvel gerðar um
þær kvikmyndir. Lengi voru j
þeir Gunnar Gunnarsson og i
Kristmann einir íslenzkra'
skálda, sem Þjóðverjar kunnu
einhver veruleg skil á. Sem
sýnishorn úr dómum þýzkra
blaða um bækur Kristmanns
skulu hér aðeins tilfærð um-
mæli Dr. Ernst Harms í Berlin-
er Tagblatt 1932: „Furðulegt.
að orð skuli geta skapað svo
voldugan og jafnframt mildan
samhljóm. Engu orði er ofaukið.
Hver þáttur er ofinn spenningu
hins óvænta og þeir eru sam-
tengdir með velvitandi list-
tækni. Yfirsýn, skyggni og eðli-
leg heilbrigði, sem beinir hug-
anum til verka Goethe. Sjálfráð
og altæk listvitund. Heill mað-
ur, sem lýsir lífinu á mikilfeng-
legan og heilbrigðan hátt, sem
yrkir lífið sjálft, þann vitnis-
burð á þessi íslendingur".
Og í Frakklandi skrifar Leon
Pineau í hið þekkta blað
„Jouriral des Debats“ um
Morgun lífsins: ,,Mér kæmi það
mjög á óvart, ef þessi „Matin
de la vie“ reynist ekki upphaf
glæsilegs rithöfundarferils“.
1 „afmælisgrein“ sinni segir
Hannes m. a. „Hinum neikvæðu
ritdómum sleppir Gunnar (cic!)
— eða þá að þeim hefur ekki ver
ið haldið saman af skáldinu
sjálfu, því þaðan hlýtur þessi
vitneskja um viðtökurnar, sem
verk hans fengu erlendis að vera
runnin“! Þetta er bæði illgjörn
og heimskuleg athugasemd. Þær
tilvitnanir um skáldið. sem birt-
ust í grein minni og birtar eru
hér að ofan voru teknar upp úr
riti, sem Ragnar Jónsson í Smára
gaf út á sínum tíma, og Hannes
hefði átt að þekkja.
Það er rétt hermt hjá Hannesi,
að ég hafi sagt í grein minni, að
öfund og rógur lítilmenna hafi
jafnan fylgt Kristmanni Guð-
mundssyni. — Hins vegar tek-
ur Hannes illa eftir og fer rangt
með, þegar hann segir að ég
geri Kristmann Guðmundsson
að píslarvotti, sem öll þjóðin mis
sikilji og vanmeti. Hér er sann-
leikanum alveg snúið við, eins
og hver maður getur séð. Eg
sagði: — „Þrátt fyrir mótblást-
urinn hefur Kristmann eignazt j
fleiri vini en e. t. v. nokkur ann
ar íslenzkur rithöfundur. Menn'
eru aldrei hlutlausir gagnvart'
honum. Sumum hefur orðið trú-
aratriði að vera á móti honum,!
aðrir hafa staðið fast með hon- j
um og metið hann umfram aðra
höfunda.“ Ber þetta vitni um að
ég hafi sagt, að öll þjóðin van-
meti Kristmann Guðmundsson?
— Þannig er allt á eina bókina
lært, illvildin ber vitglóruna of-
urliði, svo Hannes er ekki leng-
ur læs á augljócustu hluti.
Til að freistast til að sýna
mönnum fram á það. að erlendis
hafi Kristmann fengið dóm sem
sé „nokkurn veginn samhljóða
þeim, sem felldur hefur verið
hér á landi af þeim mönnum,
sem taldir eru vinna gegn Krist-
manni Guðmundssyni,“ vitnar
Hannes í aðeins eina heimild.
— Heimildin er Illustrert norsk
litteratur historie. — og Hannes
er drjúgmontinn af að hafa les-
ið svo eðla bók. og segir um
þetta í grein sinni: „Bókmennta-
saga þessi er til á Háskólasafn-
inu og stalst ég stundum til að
glugga í hana. þegar mér hefði
verið nær að lesa námsbæk-
urnar“(!!)
En hvernig er þá þessi vitnis-
burður, sem er „samhljóða dómi
þeirra, sem taldir eru vinna gegn
Kristmanni“?
Hannes tilfærir alllangan
kafla, sem raunar er að lang-
mestu leyti hól um Kristmann.
Fyrsta setningin er: — „Han
(þ. e. Kristmann Guðmundsson)
er et týpisk forfattertalent, en
ekte romanforfatter.”
Eg minnist þess ekki að hafa
nokkurn tíma heyrt islenzkan
kommúnista eða nokkra úr hin-
um andlegu föðurhúsum Hann-
esar Péturssonar. sem „taldir eru
vinna gegn Kristmanni,“ fara
slíkum lofsyrðum um skáldið.
Eg minnist ekki heldur að hafa
heyrt þá herra hafa gefið Krist-
manni viðurkenningu á borð við
eftirfarandi ummæli, sem einnig
eru úr tilvitnum Hannesar: —
„Han (þ. e. Kristmann Guð-
mundsson) er særdeles under-
holdende“. Hvar hafa Hannes
og hans foglar látið þess getið.
að hækur Kristmanns séu með
afbrigðum skemmtilegar af-
lestrar?
Eða þá þetta úr sama kafla:
— „Han eier dessuten stemning
og det er en fölsom rytme í
beretningen, og han kan í höj'
grad levendegjöre en situation,
og menneskene i den. Og ban
kan ogsá fremstille en karakter
og konflikter mellem mennes-
ker. særlig í de unge ár.“
Hér er Kristmann einmitt
sagður hafa þá kosti sem sögu-
skáldi er þýðingarmest að hafa
til að bera, kosti sem mér er
ekki kunnugt um að Hannes hafi
flíkað í fyrri rógsgreinum um
Kristmann. — Og ástæðan til
að Hannes vitnar í þennan kafla
er eingöngu sú að þar er einnig
talað um að skáldverk Krist-
manns skorti dýpt, en það er
ekki eins mikið áfall fyrir skáld
ið eins og Hannes virðist halda.
Á þeim árum sem hin norska
bókmenntasaga er skrifuð var
það tízka í Skandínavíu að halda
að bölsýni og .lýsingar á ömur-
leikanum væri „dýpt“ í skáld-
verki. —
„Dýpt“ í þessari merkingu
kann að vanta í sögur Krist-
manns. Hitt væri algjör fölsun
á staðreyndum að halda því
fram, að Kristian Elster. höfund
ur hinnar norsku bókmennta-
sögu, sem Hannes vitnar í, telji
í dómi sínum um bækur Kríst-
manns, að skáldið skorti djúp-
skyggni á eðli mannlífsins og
gerð þeirra persóna, sem bækur
hans fjalla um.
Ef Hannes hefði „stolið fleiri
stundum frá námi sínu“ og aflað
sér haldbetri þekkingar á dóm-
um Kristian Elster um bækur
Kristmanns, mundi hann vita,
að Kristian Elster hefur einmitt
hælt Kristmanni fyrir ihygli og
skarpskyggni á mannlegt eðli.
— í Aftenposten. stærsta blaði
Noregs, segir t. d. hinn títtnefndi
Kristian Elster um Kristmann
Guðmundsson: — „Det er
menneskesyn, fantasi og tekning
i hans böker“. — f bókum hans
er skyggiri á mannlegt effli, husr-
arflug og íhygli“. — Og enn-
fremur í sömu grein, segir Elster.
— „Det er í skildringen af det
store gallari, av de mange
typer. at bóken har sin styrke,
og det er særlig her man igjen
fornemmer den tenkende og
talentfulle forfatter“. — Styrk-
ur bókarinnar er affallega fólg-
inn í lýsingum hinna fjölmörgu
persóna, hinnra mörgu mann.
gerffa. og þaff er einkum á þessu
sviffi, sem maffur skynjar enn
hinn íhugula og gáfaffa rithöf-
und.“
Af þessu má öllum ljóst vera,
að það er aðeins Hannes sjálfur,
sem gutlar hér á grunnmiðum,
þrátt fyrir „gluggið“ í hina
„illustreruðu" historíu sína.
Eins ætti Hannes að vita, að éft
ir að Kristian Elster skrifaði bók
menntasögu sírna, hefur Krist-
mann sent frá sér margar bæk-
ur, þar á meðal „Gyðjuna og
uxann", sem eins og kunnugt er,
og þau ummæli sem vitnað er
til í þessari grein bera með sér,
hefur hlotið mikið lof bók-
menntamanna. — fyrst og fremst
fyrir djúpan skilning á vanda-
málum mannlífsins, sem þar eru
tekin til meðferðar á listrænan
hátt. — Dylgjur Hannesar
byggjast því hvorki á þekkingu
eða skilningi, heldur illvild einni
og löngun til að rýra álit manna
á Kristmanni Guðmundssyni.
En það er tilgangslaust fyrir
Hannes að berja höfðinu við
vegg staðreyndanna. — Krist-
mann er og verður fyrst og
fremst rakið söguskáld með öll-
um þess einkennum og höfuð-
kostum, — eða eins og stend-
ur í hinni norsku bókmennta-
sögu „et typisk forfattertalent,
en ekte rómanforfatter."
Það er von min að Hannes
láti framvegis af árásum á af-
mælisgreinar, en snúi sér aflur
að þeirri „list“ sinni að yrkja
upp Jónas Hallgrimsson og
kveði af eigi minni rembingi en
áður „snjallar" og „djúpar'*
hendingar á borð við „Hvað er
svo gott, sem glaðra vina fund-
ur!“ —
Gunnar Dal.