Morgunblaðið - 30.08.1962, Blaðsíða 13

Fimmtudagur 30. ágúst 1962
MORGVNBLAÐIÐ
13
Það glitrar víða á góð nöfn frá
Heiga magra til Matthíasar
Mín fyrstu kynni af Akureyril
og Akureyringum fyrir hálfrii
öld hafa reynzt endingargóS. Eg|
kom fótgangandi eitt sinn aðj
austan, niður Vaðlaheiði, haust-
það í ræðu sinni, að til vserl
skráður dómsúrskurður frá árinu
1562, sem dagsettur er á Akur-
eyri, þannig að það hefir verið
einhver húskumbaldi, sem ís-
Góðir Akureyringar!
Við erum hér saman kom-
in tii að minnast aldaraf-
mælis kaupstaðarins. Stórt
afmæli er til þess fallið að
gera sér dagamun, sópa bæ-
inn, eins og á hátíðum í
gamla daga, og opna hugann
og heimilið fyrir ölliun holl-
um vættum. Afmæli er
einnig vel til þess fallið að
rifja upp endurminningar og
skyggnast fram í tímann í
ljósi sögunnar.
Sagan er einn sterkasti þátt-
ur þeirrar menningar, sem berst
frá einni kynslóð til annarrar og
gerir okkur kleift að komast
feti framar en forfeðurnir. Saig-
an er ekki haft, heldur er hún
Ihvöt til nýrra diáða og dreng-
skapar. Hún bregður birtu yfir
viðfangisefni samtíðarinnar og
Etefnan skýrist. Ég ætla mér
ekki þá dul að fræða ykkur,
góðir Akureyringar, um sögu
bæjarins, nútíð eða fraimtíð, né
lýsa náttúru Akureyrar og Eyja-
fjarðar jafnvel og yikkar eigin
höfuðskáld hafa gert. Ég þakka
ykkur heimboð á þessa hátíð, og
er hér kominn til þess að
gleðjast með ykkur á góðri
stund.
Á afmælum er þess helzt
minnzt, sem vel hefir verið gert
og látið vatna yfir láglend-
ið. Við gestir ykkar komum
hér einnig til þess að fræðast.
Sögusýning og iðnsýning gefa
okkur ákjósanlegt tækifæri. Og
umferð um bæinn glöggvar okk-
ur á skógrækt og skólahaldi, út-
gerð og landkostum. Skjólgóð
höfn langt inni í landi skýrir
það glögglega hvernig Akureyri
er orðin höfuðstaður, „haganleg-
ur“, eins og Mafthías segir, fyr-
ir heilan landsfjórðung.
Ég get fullvissað ykkur um
það, Akureyringar, að við gest-
ir ykkar munum einnig minnast
ykkar sjálfra með vinsemd og
virðingu. Bæjarnafnið, eyrin,
sem ér kennd við akur, hljómar
vel í eyrum. En nafnið og jafnvel
náttúrufegurðin er ekki nóg. Það
fær hvert hérað og hvert land
sérstakan b!æ af sögu sinni,
íbúum sínum og þjóð. Það er
hægt að skemma gott heiti og
að fegra hversdagslegt nafn eftir
því hver ber það. Og Akureyrar-
hrakinn. Þegar ég kom niður úrWlenzkir menn hafa byggt, ef til
þokunni í miðjum hlíðum, blastilvill vöruskemma eða sjóbúðir,
bærinn við vingjarnlegur hand-|sem lækurinn hefir síðan verið
an við Pollinn. Og opnum örm-fflheitinn eftir.
um var mér unglingnum tekiðffl Þá rakti Davíð sögu Akureyrar
hvar sem ég kvaddi að dyrum. |með því að bregða upp myndum
Ég óska Akureyrarkaupstaðlpá liðnum öldum. Að lokum sagði
og íbúum hans allra heilla á ald-|í ræðu Davíðs skálds frá Fagra-
arafmælinu. Allar góðar vættirfflskógi:
fylgi ykkur. Akureyri, Eyjafjörðl „Hver kynslóð setur sinn svip
ur og raunar allur Norðlendinga |á bæinn. Leggur sitt af mörkum
fjórðungur er hér um einnihonum til vaxtar og þroska. En
landvættanna. Þegar Galdra-ÍÞað, sem fegrar hann mest, eru
Finninn fór inn eftir Eyjafirði,Í|Þó hvorki stórhýsi né turnar, held
fór á móti honum „fugl svá|Jur sjálft manniífið, að ógleymdu
.mikill, at vængirnir tóku út fjölljumhverfinu, fjöllum og firði. Við
in beggja vegna“. örninn er íÍÞurfum hvorki sjónauka né löng
merki þessarar hátíðar með korn 11 ferðalög til þess að sjá fegurð
bindin á bringu. fflnáttúrunnar, undur skaparans.
Við gestirnir þökkum ogi Þau hirtast í hverju barnsauga,
fögnum því að vera meðal ykk-ihveriu blómi, hverjum fjállstindi
ar á hátíð, sem haldin er undir|°g hlíðarvanga. Fegurð Eyja-
þessu fornheiiaga merki, sem er!fiarðar er hafin yfir alia dóma.
Ásgeir Ásgeirsson
nafnið er bæði svipmikið af nátt
úrunnar völdum og geðþekkt af
mannanna völdum. Það glitrar
víða á góð nönfn, allt frá Helga
magra og til Matthíasar, svo eg
nefni engan núlifandi.
— Akureyri
Frarhhald af bls 1
flutt hátíðamessa í Akureyrar-
kirkju. Sr. Pétur Sigurgeirsson
predikaði, en sr. Birgir Snæ-
björnsson þjónaði fyrir altari.
Eftir hádegið héldu hátíðahöld
in áfram og kl. 13.30 setti Jón G.
Sólnes forseti bæjarstjórnar há-
fíðina. Honum fórust orð m.a. á
þessa leið:
Herra forseti fslands, hæstvirt
ur forsætisráðherra, hæstvirtur
menntamiálaráðherra, hæstvirtur
forseti Sameinaðs Alþingis, hátt
virtu fulltrúar vinabæjar Akur-
eyrar, háttvirtir fulltrúar ná-
granna kaupstaða Akureyrar á
Norðurlandi, aðrir háttvirtir
boðsgestir, góðir Akureyringar:
Þennan dag fyrir réttum 100 ár-
uim var gefin út konungleg reglu
gerð um að gera Akureyri að
sérstökum kaupstað og lögsagn-
arumdæimi út af fyrir sig. Var
J>á einveldi Danakonungs yfir
íslandi og allan rétt í hendur
konungs að sækja. Áður hafði
bærinn verið hluti af Hrafnagils-
hreppi og þangað áttu Akureyr-
ingar kirkjusókn til þess tíma,
en kirkja var fyrst reist hér í
bænum fyrir réttum 100 árum.
Þegar bærinn fékk hin mikil-
vægu réttindi, voru íbúar hans
286, og allt hafði á sér blæ smá-
þorpsins. Þó framfarirnar síðan
hafi eklki alltaf verið örar, hefir
J>ó áfram miðað og bærinn vax-
ið til þeirrar stærðar, sem við
blasir í dag, og íbúar hans orðn-
ir rúmlega 9 þúsund. En hér er
ekki stund til að rekja sögu
þeirra breytinga og framfara,
sem orðið hafa á bænum á 100
ára skeiði, enda verður það'gert
á öðrum vettvangi. Oig til þess
hefir verið efnt til sögusýningar-
innar, sem opnuð verður í dag.
■ Á þessum tímamótum kunnuim
við að velta því fyrir okkur hvað
valdið hafi því að Akureyri var
fyrsti kaupstaður Norðurlands-
ins og hvers vegna hún hefir
síðan verið höfuðbær Norður-
landis. Enginn vafi er á því, að
fyrst er að telja legu staðarins,
höfnina, sem er óviðjafnanlega
eina lífhöfn í þessum landisfjórð
ungi, eins og séra Matthías orð-
aði það á einum stað. Hingað
Jeituðu verzlunarskipin, en Ak-
ureyri á verzluninni upphaf sitt
að þakka. Að hinu leytinu ligigja
að Akureyri hin blómilegustu
héruð, og staðurinn ágætlega
fallinn til sóknar með bættum
samgöngum. Hér settust snemma
að dugmiklir sjósóknarar og mik
ilhæfir iðnaðarmenn. Og með ár
unum hefir Akureyri orðið mik-
ill útgerðarbær og mesti iðnað-
arstaður landsins að tiltölu. Þá
hefir Akureyri löngum átt að
fagna leiðsögu ágætra andans
manna, sem hafa skapað henni
skilyrði til þess að fara með for-
ystuhlutverk einnig á því sviði.
Og náttúran hefir veitt sviði
athafna og menningarstarfsemd
hina fegurstu umgjörð. Þannig
hefir Akureyri mótazt í aldar-
innar rás. Horfnar kynslóðir
hafa með lífsstarfi sínu, oft löngu
Og erfiðu, skapað bæinn og okk
ur, sem nú lifum hin ákjósan-
legustu skilyrði til vaxtar og
þroska.

l*< * iWi W l >u»
KLUKKAN 12 á miðnætti
skemmtu Akureyringar
sér við dans og söng á
flóðlýstu Ráðhústorginu.
Logn er á Akureyri og
hiti 7—8 stig. Áætlað er að'
á torginu séu milli 3—4
þúsund manns, en auk
þess eru allar hliðargötur
troðfullar af fólki. Þar
hefur verið komið fyrir
gjallarhornum og getur
i fólkið hlustað á músíkina
þar. Allir eru nú í bezta
, skapi og skemmta sér
prýðilega og njóta haust-
»kvöldsins á 100 ára af-
i mæli Akureyrar.
Þeim ótöldu og ónefndu Ak-
ureyringum vottum við á þess-
ari hátíðastundu aðdáun okkar
og alúðarþökk um leið og við
horfum fram og heitstrengjum
að vera bænum okkar þeir liðs-
menn, sem geta okkar framast
leyfir. Enda efumst við ekki í
dag um, að bærinn á fyrir sér
fagra og bjarta framitíð. Yfir
Akureyri hefir jafnan verið
þokki góðs og gróandi mannlífs,
og fyrir þá hamingju þökkum
við af alhug þeim mætti, sem
öllu ræður.
Og á þessari stundu á ég ekki
aðra ósk betri til handa okkar
kæra bæ, en þá, að sú hin sama
gifta megi fylgja honum og í-
búum hans um alla tíma.
Ég segi hgtíðahöld í tilefni af
100 ára afmæli Akureyrar sett.
Síðan sungu karlakórar bæjar
ins undir stjórn Árna Ingimund-
arsonar, en að söngnum loknum
var farið í skrúðgöngu frá Ráð-
hússtorgi að íþróttavellinum.
Mörg þúsund manna voru saman
komin á Ráðhússtorgi og er ekki
gott að geta sér til hve margir
þar voru, en þess má geta að
þegar fylkingin hafði gengið suð-
ur Skipagötu, upp Kaupvangs-
stræti og norður Hafnarstræti og
kom inn á Ráðhússtorg á ný var
enn mikill mannfjöldi þar fyrir
og gengu þó a.m.k. 6—8 manns
saman hlið við hlið í fylking-
unni. Fremstir fóru skátar og
báru fána, síðan Lúðrasveit Ak-
ureyrar er lék göngulög. Þá
gekk forseti íslands herra Ás-
geir Ásgeirsson og Jón G. Sólnes
forseti bæjarstjórnar, síðan Ól-
afur Thors forsætisráðherra og
Gylfi Þ. Gíslason menntamála-
ráðherra auk annarra gesta.
Veður undanfarna daga hefir
ekki verið gott, kalsi og súld.
í dag var það hins vegar hið
ákjósanlegasta, hlýtt og örlítil
gola.
Er komið var til íþróttavallar-
hluti af skjaldarmerki hins ís-
lenzka lýðveldis sjálfs.
ins sungu karlakórarnir undir
stjórn Áskels Jónssonar en síðan
flutti Gísli Jónsson menntaskóla-
kennari hátíðaræðu eftir Davíð
Stefánsson skáld frá Fagraskógi.
Gat Davíð ekki flutt ræðu sína
sjálfur sakir veikinda.
í RÆÐU Davíðs Stefánssonar var
rakin saga þjóðarinnar og sam-
búð fólksins við landið um langar
aldir myrkurs og einangrunar. Þá
var rakin aðdragandi byggðar á
Akureyri, þegar Konungshúsið
var reist að liðnu einokunartíma
bilinu á eyrinni innan við ósa
Búðalækjar. En Davíð benti á
Ólafur Thors
Hún var og er og verður. En
handaverk mannanna vara tiltölu
iega skamma stund. Timbrið fún
ar, múrarnir hrynja, letrið máist
af pappírnum, drambið hjaðnar
eins og vatnsbóla. Sigur mann
anna verður aldrei alger hérna
megin grafar. En ef við getum
samhæft getu vora þeim anda,
er við vitum hollastan mannlegu
lífi, styttist bilið milli þess sem
er og verður, milli hins vaxandi
og fullkomna. Þá höfum við ekki
til einskis lifað. Þá getum við af
heilum hug þakkað forsjóninni
arfahlut vorn, vorgróður og haust
fölva, líf og dauða.
Heilladísir þessa byggðarlags
brenndu Konungshúsið, en hér
rís bær, sem vill og hefir alltaf ‘
viljað heiðarleg viðskipti, heil-
brigt líf. Ekkert er honum fjær
en að afsala sér rétti sínum og
afneita þeim skyldum, sem á hon
um hvíla. Þótt hann megi fremur
teljast fálátur en framhleypinn,
er hann þjóðhollur, metur mann
dóm allan, hvort sem birtist í
orði eða verki, og talar máli sínu
án geigs og tæpitungu ef því er
að skipta.
Akureyri hefir öll skilyrði til
þess að vera bær farsældar og
auðnu, menntabær, menningar-
bær, blómabær. Yngstu borgar-
arnir, sem enn þá leika sér í húsa
görðum, eru heillaspár komandi
tíma, og styrkja þá eldri í trúnni
á vordægur nýrra aldar. Það
væri kaldranaleg óvizka, að van-
treysta framtíðinni. Allir vita, að
ekki vex hár hlynur af fræi á
einu sumri. En sé að honum hlúð
af skynsemd og þolinmæði, mun
honum vaxa þróttur og fegurð.
Enginn væntir suðrænnar veður
Framh. á !.ls 23
Akureyri skipi tignar-
í þjóðlífi íslendinga
Herra forseti íslands, hátt-
virt bæjarstjórn Akureyrar,
virðulega samkoma:
Ég er hingað kominn í hoði
bæjarstjórnar Akureyrar,
sem ég þakka fyrir, til þess
í nafni ríkisstjórnar íslands
að færa höfuðstað Norður-
Iands árnaðaróskir á þessum
hátíðisdegi, þegar öld er um-
liðin frá upphafi hans.
Mig hefir ævinlega langað til
þess að það mætti verða hlut-
skipti allra mannanna þarna að
eiga sér yndi æskunnar, og um-
'brot og fyrirheit unglingsáranna,
sem væru forboði athafnamikilla
manndómsára og varðveizlu
styrks og göfgi um allan aldur.
Að sjálfsögðu er um margt ólíku
saman að jafna, þar sem er
mannsævin annars vegar en saga
bæjarfélags hins vegar. Þó má
að vissu leyti líta á bæjarfélagið
eins og lifandi veru, og segja um
Akureyri að hún sé nú komin á
manndómsárin. En hún er ekki
eldri en svo, að æska hennar er
mér í fersku minni.
Akureyri stendur mér enn
fyrir hugskotssjónum, eins og ég
sá hana fyrst. Það var á sólbjört-
um sumarmorgni fyrir hálfum
sjötta áratug.að ég kom róandi á
smákænu frá Svalbarðseyri. Ég
gleymi því aldrei, hversu blíð,
friðsöm og ósnortin Akureyri
blasti við mér þegar komið var
fyrir Oddeyrartanga og ég í
fyrsta sinni leit hana augum.
Hér bjó þá gott fólk og fallegt
eins og nú. Og hér skaut þá
gróandi þjóðlíf frjóöngum sínum.
Fáum árum síðar, eða fyrir réttri
hálfri öld, dvaldi ég hér sumar-
langt við síldarsöltun á Torfu-
nefsbryggju. Þá höfðu þjóðflutn-
ingar hafizt frá Suðurlandi til
Norðurlands í síldarleit. Og hlut-
fallslega miklu meira aðstreymi
útvegsins til Akureyrar en nú. Þá
var Akureyri á gelgjuskeiðinu,
en fögur og rík. Þessi vaknandi
höfuðstaður átti sér þá skáldjöfur
inn Matthías, og hina gullfögru
rödd séra Geirs vígslubiskups,
auk kunnra fræði- vísinda- og at-
hafnamanna, og ýmissa annarra
öndvegishölda, sem gerðu garo-
inn frægan.
Síðan hef ég oft komið til Ak-
ureyrar og ýmissa erinda, en oft-
ast verið í pólitískri víking, átt
vinum að fagna og andstæðing-
um að mæta. Það hafa skipzt á
skin og skúrir, en alltaf hefir
mér þótt Akureyri því fegurri og
tignarlegri, sem ég hefi oftar
sótt hana heim. En aldrei þó
fremur en síðustu árin, þegar
þessi mikli menningarbær gnæfir
sem foldgnátt fjall yfir flest ann-
að í þjóðlifinu.
Fyrir því fær það mér gleði
að vera kvaddur til þessarar há-
tíðar. Og ég fagna því, að sá
heiður hefir fallið mér i skaut
að flytja hér kveðjur ríkisstjórn-
ar íslands.
Við biðjum Akureyri Guð bless
unar um ókomnar aldir, og ósk-
um þess að bærinn megi stækka
°g prýkka. En einkum þó hins,
að hér búi fólk, sem með atgervi
sínu, menningu og manngöfgi
tryggi það, að Akureyri skipi
jafnan með sömu prýði tignar-
sess í þjóðlífi íslendinga.