Morgunblaðið - 23.01.1963, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ Miðvikudagur 23. janúar 1963
Solzhenhenitsyn afhjúpar grZmmdaræði kommúnismans
EINN DAGUR UR LÍFIIVAN DENISOVICH
Úrdráttur úr bókinni, sem allt
Rússland talar um og vestrænir
útgefendur keppast um að láta þýða
SAGAN segir frá einum degi
í lífi fangans Ivans Denisov-
ich Sihukhov, í fangabúðum í
Norður-Rússlandi árið 1951.
Fyrsti kaflinn er lýsing á því
hvernig leit er gerð á föngun-
um þar sem þeim hefur verið
skipað í raðir í fangabúðunum
Síðan skulu þeir ganga fylktu
liði til vinnu við aflstöð fyrir
utan búðirnar. „Verðirnir" eru
venjulegir fangar (þ.e. ekki
pólitískir fangar) en það tíðk-
aðist í Sovétríkjunum á dög
um Stalins að setja þá til
gæzlu á pólitsíku föngunum.
• „Hneppið frá ykkur
skyrtunum“.
Sagt var að ekki aðeins
föngunum og vörðunum stæði
stuggur af Volkovoy flokks-
foringja, heldur einnig sjálf-
um yfirmanni fangabúðanna.
Þannig fer Drottinn að því að
brennimerkja fanta.... hann
gefur þeim viðeigandi nöfn
— því Volkovoy (úlfur)
minnti alltaf á úlf. Hann var
dökkur á brún og brá og ygld-
ur á svip og alltaf á þönum.
Hvenær sem var mátti búast
við honum á hendingskasti út
úr bröggunum .öskrandi:
„Hvað eruð við að hengslast
hér?“ Engum var undankomu
auðið. Hann var vanur að
bera fléttaða leðuról á lengd
við framhandlegg í annarri
hendinni. Sagt var að hann
lemdi menn með henni í hegn
ingarhúsinu. Við nafnakall á
kvöldin var föngunum skipað
í raðir við braggana. Þá lædd
ist hann stundum aftan að röð
unum og sveiflaði ólinni af
alefli á hiálsinn á einhverjum
fanganna. „Því ertu ekki í
röðinni, fíflið þitt?“ Öll röðin
hrökklaðist þá undan. En mað
urinn sem hann hafði slegið
þurrkaði blóðið þegjandi af
hálsinum á sér en sagði ekk
ert af ótta við að verða settur
í fangaklefann í þokkabót.
En af einhverjum ástæðum
var hann hættur að bera ólina
• Fimm fangar, fimm
fangaverðir
Þegar kalt var I veðri var
liðskönnunin frekar lausleg
á morgnana þótt hún væri
heldur ýtarlegri á kvöldin.
Fangarnir hnepptu bara frá
sér frökkunum og héldu þeim
frá sér. Þannig gengu þeir
fimm og fimm í röð fram fyr-
ir aðra fimm fangaverði. Varð
mennirnir slógu flötum lófun
um með síðum fanganna .Þeir
slógu á vasann á hægra hnénu
(sem var eini leyfilegi vas-
inn), sjálfir klæddir hönzkum
og ef þeir fundu fyrir ein-
hverju óvenjulegu þrlfu þeir
það ekki strax upp, en spurðu
heldur kærileysislega: „Hvað
er þetta?“
Og við hverju var að búast
í fórum fanga að morgni dags?
Hnífum? En hnífar eru ekki
bornir út úr fangabúðum.
Frekar eru þeir bornir inn í
þær. Á morgnana verður að
rannsaka ,hvort nokkur hefur
falið á sér svo sem eins og
þrjú kíló af mat, til þess að
flótti geti verið mögulegur.
Um tíma voru þeir svo hrædd
ir um brauðið .... þessi 200
grömm til miðdegisverðar —
að gefin var út skipun um að
hver flokkur skyldi gera sér
trékassa og í þessum trékassa
skyldi bera brauðskammt
allra mannanna í flokknum.
Ómögulegt var að gera sér í
hugarlund hvaða gagn gat ver
ið að þessari ráðstöfun.. Lík-
legast var það aðeins til þess
að kvelja mennina, — gefa
þeim eitt áhyggjuefnið til við
bótar.........allir áttu að
bíta í brauðið sitt, leggja vel
á sig lögun þess og stinga því
síðan í kassann.
En skammturinn var hvort
eð var sá sami fyrir alla, —
bara brauð. Alla leiðina til
vinnunnar voru menn svo í
angist út af því hvort þeir
fyndu nú aftur sitt brauð. Oft
urðu rifrildi í sambandi við
þetta og stundum slagsmál.
En einu sinni tókst þremur
föngum að strjúka frá vinnu
staðnum í bifreið með fullan
brauðkassann með sér. Þá var
eins og yfirmennirnir áttuðu
sig og þeir brutu alla kassana
í spón í varðstofunni. Síðan
var hver látinn bera sitt eigið
brauð eins og fyrr.
Á morgnana varð líka að
rannsaka, hvort nokkur væri
í borgaralegum fötum undir
fangabúningnum. Reyndar var
löngu búið að taka allar per-
sónulegar eigur og fatnað af
föngunum og þeim sagt að
þær fengju þeir ekki aftur
fyrr en dómnum hefði verið
fullnægt. En hingað til hafði
engum dómi verið fullnægt
í þessrnn fangabúðum.
Svo varð að athuga, hvort
nokkur hefði á sér bréf sem
hann ætlaði að smygla til ein
hvers utan búðanna. En ef
leita átti að bréfi á öllum
mundi það taka hálfan dag-
inn
Af einihverjum ástæðum
kallaði Volkovoy að nú skyldi
gera nákvæma leit og fanga-
verðirnir tóku af sér hanzk-
ana ,sögðu mönnunum að
hneppa frá sér treyjunum
(sem höfðu þó haldið svolitl-
um hita úr bröggunum að lík
amanum) og hneppa frá sér
skyrtunum. Svo fóru þeir að
þukla og athuga, hvort nokk-
ur hefði farið í einhverja flík
umfram það sem leyfilegt var.
Pöngunum var öllum leyft að
vera í skyrtunni og vesti, en
öllu öðru skyldu þeir fara úr.
Þannig hljóðaði skipunin frá
Volkovoy inn í raðir fang-
anna. Flokkarnir sem þegar
höfðu lagt af stað gátu talizt
heppnir. Sumir voru meira að
segja komnir út úr hliðinu.
En þessi hópur varð að
hneppa frá sér. Hver sá sem
var í einhverri aukaflík, varð
að fara úr henni á stundinni
úti í frostinu .
Hafizt var handa um að
framfylgja skipuninni. en þá
kom bobb í bátinn. Vopnuðu
verðirnir voru orðnir óþolin-
móðir við hliðið „Áfram ,á-
fram“, kölluðu þeir, og Vol-
kovoy gaf flokk númer 104
undanþágu .... sagði að
skrifa skyldi niður alla þá
sem klæðst hefðu aukaflíkum
og þeir skyldu afhenda þær í
skemmuna um kvöldið og gefa
skýrslu um, hvernig og hvers
vegna þeir höfðu falið þær.
• Tíu dagar í fangaklefa.
Shukhov hafði ekki
klæðst neinu óleyfilegu. Hver
sem var mátti rannsaka hann.
Hann leyndi engu. En Caesar
var skrifaður niður vegna ull
arskyrtu og Buynovsky fyrir
einhverja flík sem átti að
vera til hlýinda á bringunni.
Buynovsky var fyrrverandi
sjóliðsforingi. Hann var reið-
ur og fór að öskra eins og
hann var vanur á tundurdufla
slæðurunum sínum.............
Hann vissi ekki betur. Hann
hafði ekki verið nema tæpa
þrjá mánuði í fangabúðunum.
— Þið hafið ekkert leyfi til
að skipa okkur að afklæðast
í þessum kulda. Þið þekkið
ekki níundu grein hegningar-
laganna......
En þeir hafa leyfi. Og þeir
þekkja lögin! það ert þú
félagi, sem veizt ekkert enn-
þá.
— Þið eruð ekki Sovét-
menn, æpti sjóliðsforinginn til
þeirra. — Þið eruð ekki komm
Volkovoy var reiðubúinn að
kingja því sem hann bafði
sagt um hegningarlögin, en nú
syrti í svip hans og hann
hvæsti:
„Tíu daga í fangaklefann".
Og svo bætti hann við lág-
um rómi við Undirforingjann:
„Þú sérð um það í kvöld“.
Mönnum er ekki stungið
í fangaklefa á morgnana. Við
það mundi vinnuafl fara for-
görðum. Sá seki skal því
vinna baki brotnu allan dag-
inn, en svo i fangaklefann að
kvöldi.
Hegningarhúsið var skammt
frá, vinstra megin við æfinga-
völlinn. Það var steinhús með
tveimur álmum. Þeir höfðu
lokið við síðari álmuna um
haustið. Ein álman nægði
ekki. í hegningarhúsinu voru
átján klefar ,stærri klefar
voru þiljaðir niður x einmenn-
isklefa. Aðrar byggingar í
fangabúðunum voru úr
timbri. En hegningarhúsið úr
steini.
Kuldinn var kominn inn
undir skyrturnar þeirra. Nú
var þýðingarlaust að reyna að
bægja honum frá sér. Öll fyr-
irhöfnin við að búa sig um
morguninn hafði verið
unnin fyrir gíg. Eina ósk hans
þessa stundina var að fá að
ieggjast út af í sjúkrahúsrúm
og sofna. Ekkert þráði hann
annað. Og ábreiðan átti að
vera þykk og þung.
Varðeldur fyrir hermennina.
Fangarnir stóðu við hliðið
og hnepptu að sér flíkunum.
Hinum megin við hliðið biðu
hermennirnir sem áttu að
fylgja þeim.
„Áfram með ykkur! Á-
fram!“
Og liðsforinginn sem átti
að skipa þeim í vinnuflokka
ýtti á eftir þeim.
„Áfram! Áfram!“
Eitt hlið. Síðan opið svæði.
Þá annað hlið. Og grindurn-
ar báðum megin við varðhús-
ið. „Stöðvið", kallar vörður.
„Þið eruð eins og sauðahóp-
ur. Fimm og fimm í raðir“.
Nú var farið að birta. Hin-
um megin við varðhúsið hafði
verið kveikt bál. Þeir kveikja
alltaf varðeld áður en þeir
senda út vinnuflokkana ....
til að halda á sér hita og til
að sjá betur til, þegar þeir
telja raðirnar. Undirforingi
fylgdarliðsins telur hinum
megin. Og annar flokksforingi
fylgist með. Engin mistalning
má eiga sér stað. Sá sem tel-
ur einum fanga of mikið verð-
ur settur í hans stað.
Alltaf kaldast í dagrenningu.
Og hvílíkur fjöldi hermanna
i fylgdarliðinu! Þeir hafa skiþ
að sér í hring um fangana,
munda vélbyssurnar við öxl
sér og beina þeim að föng-
unum. Auk hermannanna eru
einnig í fylgdinni sérstakir
varðmenn með sporhunda.
Einn hundanna fitjar upp á
trýnið svo að. skín í tennur
hans. Það er eins og hann sé
að hlæja að föngunum. Her-
mennirnir eru allir í stuttum
loðskinnsjökkum, aðeins þrír
þeirra eru í síðum loðkápum.
Loðkápurnar nota þeir til
skiptis. Þeir sem standa eiga
vörð í turninum klæðast
þeim.
Og enn einu sinni fer fram
talning á öllu liðinu sem fara
á til vinnu við aflstöðina.
„Kuldinn er alltaf bitrastur
í dagrenningu", segir sjóliðs-
foringinn. „Þá eru síðustu og
verstu augnablik hinnar stöð-
ugu kælingar, sem hefur
magnazt jafn og þétt alla nótt
ina.“
Sjóliðsforingjanum finnst
gaman að gefa skýringar, og
segja frá. Hann getur reikn-
að út öll kvartilaskipti tungls-
•ins, veit hvort það er vax-
andi eða minnkandi hvaða
dag ársins sem er. Annars
hrörnar honum stöðugt. Það
er auðséð. Hann er orðinn
kinnfiskasoginn. En andlega
er hann ennþá hress.
Þegar komið var út úr
fangabúðunum stóð nístandi
vindurinn í andlitið á þeim,
svo að Shukov sárverkjaði í
kinnarnar, og var hann þó
orðinn ýmsu vanur. Þar sem
Shukov bjóst við að vindur-
inn mundi snúa í fangið á
þeim alla leið til stöðvarinn-
ar, ákvað hann að setja á sig
andlitsduluna. Hann og fleiri
höfðu litla dulu með böndum
sitt hvoru megin til að binda
fyrir andlitið þegar vindur-
inn blés á móti þeim. Fang-
amir kunnu vel að meta
þessa dulu. Shukov batt hana
um andlitið alveg upp að
augum, brá böndunum undir
eyrun og hnýtti í hnakkanum.
Svo bretti hann niður húfu-
barðið að aftan en kragann á
treyjunni upp. Húfuskyggn-
inu brá hann yfir ennið svo
að ekki sá í andlit hans nema
augun.
Svo herti hann mittisólina
um frakkann. Nú Var allt
eins og það átti að vera. Vettl
ingarnir hans voru bara of
þunnir og hann var þegar dof-
inn á fingrunum af kulda.
Hann néri hendurnar og klapp
aði þeim saman því hann vissi
að nú kom að því að hann
yrði að setja hendurnar fyr-
ir aftan bak og halda þeim
þannig alla leiðina.
Fyrirliði fylgdarliðsins fór
með „fangabænina“ svoköll-
uðu, sem allir voru orðnir
hundleiðir á.
„Athygli fanganna skal vak
in á því að þeir eiga að ganga
í skipulögðum röðum alla
leið. Þeir mega ekki dreifa
sér eða flykkjast í smáhópa.
Þeir mega ekki skipta um
stað í fylkingunni. Þeir mega
ekki líta til hliðar eða í kring •
um sig. Eitt skref til hægri
eða vinstri verður skoðað
sem flóttatilraun, og hermenn
irnir munu þá hleypa af
byssunum án fyrirvara. Fyrir-
liði! af stað, áfram gakk“.
Og svo bylgjaðist fylkingin
af stað. Fyrst komst hreyfing
á þá fremstu. Hermennirnir
sem staðsettir voru um það
bil tuttugu skref hægra meg-
in og tuttugu skref vinstra
megin við fylkinguna og um
það bil tíu skref hver frá
öðrum, þokuðust af stað með
spenntan gikkinn á vélbyss-
unum.
Ekki hafði snjóað í heila
viku svo gatan var óslétt og
troðin. Fylkingin beygði fyr-
ir horn fangabúðanna og þá
Framhald á bls. 15.