Morgunblaðið - 25.08.1963, Blaðsíða 13

Sunnudagur 25. ágúst 1963
M0RGUN*140ID
13
rt • •
Iroðir vmir
Islands
r>
Nýlega voru höfð eftir herra
Ásgeiri Ásgeirssyni, forseta ís-
íands, ummæli eitthvað á þá leið,
að aldrei hefði ríkt jafn mikil
vinátta milli Dana og íslendinga
sem nú. Allir íslendingar vita,
að um þá er þetta sannmæli. Eft-
ir sambandsslitin og nánari
kynni af ýmsum öðrum þjóðum
skilst mönnum betur en áður, hví
lík forystuþjóð Danir eru í mörg-
um efnum og hve mikilsvert okk-
ur er að njóta vináttu þeirra ög
samstarfs. Danir hafa og með
mörgu móti sýnt okkur sannan
vinarhug. Síðasta dæmi þess eru
rausnarlegar gjafir danskra
manna, gersamlega óvandabund-
inna íslendingum, til Skálholts-
kirkju.
Samþykkt danska þjóðþingsins
á afhendingu handritanna til Is-
lands talar sfnu máli. Úr því
dregur sízt, þótt minnihlutinn
1 Hvalfirði.
REYKJAVÍKURBRÉF
fengi því áorkað, að málið frest-
aðist um sinn, þar sem öruggt er
talið, að samþykktin verði end-
urnýjuð strax að loknum almenn
um þingkosningum. Að þeirri
samþykkt eiga margir góðir
menn hlut. Ástæðulaust er að
gera upp á milli þeirra. Eðli
málsins samkvæmt er úrslita-
ákvörðunin í höndum stjórnmála
manna. En víst er, að þeir styðj-
ast við vinsamlegt almennings-
álit. Án þess mundi erfitt að
koma málinu fram. Auðvitað láta
margir málið með öllu afskipta-
laust. Aðrir eru því áhugasam-
ari um happasæla lausn þess.
Þar eru fremstir í flokki dansk-
ir lýðháskólamenn. í þeim hópi
hafa fáir lagt okkur eindregnara
lið en Jörgen Bukdahl, að íslend-
ingnum Bjarna Mf Gíslasyni ó-
gleymdum. Það er því mjög mið-
ur farið, að þessir tveir heið-
ursmenn skuli hafa hlotið hnífil-
yrði fyrlr átbeina sinn að mál-
inu. Menn þurfa ekki að vera
þeim sammála um allt, þótt ját-
að sé, að í þessu hafa þeir unn-
ið óeigingjarnt starf. Nöfnum
þeirra ber að halda í heiðri hér
á landL
Friðrik
konungur VIII.
Engir Danakonungar hafa orð-
ið ástsælli á fslandi en Kristján
VIII. og Friðrik VIII. Endurreisn
Alþingis var verk Kristjáns VIII.
og Friðrik VIII. sýndi íslending-
um einlæga vináttu. Ræða hans
á Kolviðarhóli 1907 mun lengi í
minnum höfð. Hann talaði þá um
„bæði ríkin“, ísland og Dan-
mörku. Að sögn Þorsteins Gísla-
6onar fylgdi það sögunni, . að
danski forsætisráðherrann, J. C.
Christensen hefði á eftir brugð-
ið konungi á eintal og látið í
ljós óánægju yfir þeim orðum.
Frásögn af óánægju Christen-
6ens er staðfest í bók eftir danska
blaðamanninn Aage Heinberg um
Friðrik VIII., er út kom í Dan-
mörku 1962 og Kristján Alberts-
eon skrifaði fyrir skemmstu um
hér í blaðinu. Heinberg segir, að
það hafi verið skoðun J. C.
Christensens, að konungur hafi í
íslandsferðinni 1907 ef til vill
öðru hvoru lofað íslendingum
meira en áður hafði verið um
talað.
Bók Heinbergs er skemmtileg
aflestrar, þó stundum um of
hraflkennd, en gefur góða aldar-
farslýsingu. Fyrir íslendinga er
fróðlegt, að þar er þeim oft jafn-
að saman Kristjáni VIII. og Frið-
riki VIII. og því haldið fram, að
hvorugur hafi náð þeim vinsæld-
um í Danmörku, sem þeir áttu
Laugard, 24, dgúst
skilið, svo mjög sem þeir um
andlega yfirburði sköruðu fram
úr næstu fyrirrennurum sínum
og eftirmönnum. í bókinni er
réttilega rakið, að Friðrik VIII.
vildi af heilum hug leysa deilu-
mál Dana og íslendinga á viðun-
andi veg fyrir okkur, enda urðu
það honum mikil vonbrigði, þeg-
ar sú tilraun fór út um þúfur.
Skilningsleysi á
sjálfstæðisbar-
áttu Islendinga
Annað mál er, að í bók Hein-
bergs kemur fram lítill skilning-
ur á sjálfstæðisbaráttu íslend-
inga. Hann telur þá hafa verið
„stridbare og kværulerende" og
kvartar undan, að langur tími
hafi farið í „al denne kvælurler-
en“. Höfundurinn varpar fram
þeii;ri spurningu, hvort ekki
hefði verið hyggilegt strax 1908
„at give afkald pá landet og sá-
ledes have undgáet senere yd-
mygelse." Sjálfur játað hann þó,
að í Danmörku hafi menn eftir
kosningaúrslitin hér 1908 haft
um annað að hugsa, því að það
hafi verið rétt eftir að Alberti,
fyrrverandi ráðherra dómsmála
og íslandSmála, gaf sig fram við
lögregluna sem stórafbrotamað-
ur. —
Gallinn var sá, að þrátt fyrir
góðan vilja, þá höfðu Danir að
sjálfsögðu um margt annað að
hugsa en íslandsmál. Þeir gáfu
sér þess vegna ekki tíma til að
gera sér grein fyrir, hversu að-
stæður hér á landi voru gersam-
lega ólíkar því, sem í Danmörku
var, og litu því á eðlilegar kröf-
ur íslendinga eins og einskis vert
nöldur. Framfarirnar, sem orðið
hafa hér frá aldamótum eru ekki
eingöngu að þakka fyrst auknu
og síðan fullu sjálfstæði þjóðar-
innar. Hin almenna tækniþróun
og ótal margt fleira, hafa einnig
haft sín áhrif. Óhagganlegt er,
að til þess að allt þetta nýttist,
varð að stjórna landinu af mönn-
um, sem hér þekktu til og til
þess höfðu tíma og aðstöðu.
Sjálfs er höndin hollust.
„Auðmýking?“
En því er á þetta minnzt hér,
að ekki má láta vera ómótmælt,
að Danir hafi hlotið „auðmýk-
ingu“ af hálfu íslendinga. Með
þeim orðum er vafalaust átt við
sambandsslitin 1944 og aðdrag-
anda þeirra. í þeim efnum var
í einu og öllu fylgt réttum lög-
um og aðhafzt af ríkri nauðsyn.
Danir urðu raunar fyrir „auð-
mýkingu" á þeim árum, en sú
auðmýkiing var ékki af hálfu ís-
lendinga heldur af hálfu nazist-
anna þýzku. I þeim raunum nutu
Danir fullrar samúðar íslend-
inga, en sú samúð gat ekki náð
svo langt að íslendingar gleymdu
sínum eigirAífshagsmunum. Sig-
urður Eggerz sagði þá eitthvað
á þá leið, að hann óskaði þess
einlæglega, að Danir hlytu fullt
frelsi og nytu lands síns í friði,
en hann teldi það sízt þeim til
lítilsvirðingar, þótt hann bæri
sams konar hug í brjósti til síns
eigin lands og þjóðar.
Svo vildi til, að í sama Morg-
unblaðinu sem Kristján Alberts-
son skrifað um bók Heinbergs,
var birtur útdráttur úr 15. hefti
hins mikla ritverks „Danmark
under den anden verdenskrig“,
þar sem danski ritstjórinn og
fræðimaðurinn Börge Outze
ræðir um samband íslands við
Danmörku. Þar er sagt frá því,
að ræða, sem Stauning forsætis-
ráðherra hélt u í íslandsmál í
þjóðþinginu danska, var áður en
hún var haldin send til yfirlestr-
ar *til Berlín og eftir kröfu
þýzkra yfirvalda breytt til hins
verra í gárð íslendinga. Með
þessu er leitt í ljós ótvírætt dæ ni
þess, sem ætíð var ljóst, að Dan-
ir voru ekki sjálfráðir gerða
sinna á stríðsárunum. Nazistar
vildu nota tengsl íslands og Dan-
merkur til yfirvarps afskipta af
íslandsmálum. Ef stríðsgæfan
hefði reynzt nazistunum hald-
betri, hefði af slíku getað leitt
margvíslegar hættur fyrir íslend-
inga. Aðalatriðið er, að Danir
voru þess ekki megnugir að verja
sitt eigið land, hvað þá að sjá
hagsmunum íslendinga borgið.
Því urðum við að gera það sjálf-
ir. Það var gert peð ítrasta til-
liti til Dana, eftir því, sem atvik
þá frekast leyfðu.
Báðir lært af
reynslunni
Ástæðulaust er með öllu að
rifja upp þær tilfinningar, sem
skilningsleysi danskra ráða-
manna vöktu oft áður fyrri með-
al íslendinga. Umkomuleysi okk-
ar var löngum slíkt, að fullt sjálf-
stæði kom ekki til greina. Jafn-
vel eftir að við hlutum sjálf-
stæði inn á við, þá héldu margir
því fram, að tengsl við Dan-
mörku væru okkur nauðsynleg
til verndar út á við. Eftir setn-
ingu sambandslaganna var her-
vernd af hálfu Dana raunar úr
sögunni. í hennar stað átti hlut-
le^sisyfirlýsingin að koma. Strax
og á reyndi kom í ljós, að hún
var einskis virði. Við urðum í
mai 1940 fyrir þeirri „auðmýk-
ingu“, að land okkar var hernum-
ið með svipuðum hætti og Dan-
mörk mónuði áður. Gæfumuninn
gerði, að það voru aðrir, sem
hernámu ísland en Danmörku
En eins og dæmið með ræðu
Staunings sýnir, voru tengslin
við Danmörku okkur, þegar hér
var komið, einungis til óþurftar.
Báðar þjóðirnar, íslendingar og
Danir, hafa með svipuðum hætti
lært af atburðum þessara ára
Þó að Danir séu miklu mann-
fleiri en íslendingar, eru þeir
ekki einfærir um að verja land
sitt og eyða þó ærnu fé í því
skyni. Þess vegna gerðust þeir
aðilár að Atlant^hafsbandalag
inu eins og við. Munurinn er sá,
að við erum algjörlega háðir
vörnum annarra, þar sem Danir
leggja töluvert af mörkum sjálf-
ir, þó að þeir séu ekki aflögu
færir til annarra. í heimalandi
sínu hafa þeir engar erlendar
herstöðvar, en í Grænlandi hafa
þeir samið við Bandaríkin um,
að þau skuli hafa öfluga varnar-
stöð. Raunhæft mat á öllum að'
stæðum ræður aðgerðum Dana
sem íslendinga. Um samstarfið
við aðra ræður eðlileg sjálfsbjarg
arhvöt, jafnframt því sem báðir,
Danir og íslendingar, vilja leggja
sitt fram í því skyni, að friður
megi haldast.
Hvalfjörður
Ef svo illa færi, að ný stór-
styrjöld brytist út í þessum hluta
heims, þá er það eins víst og
nokkuð getur verið víst hér
jörðu, _að ísland mundi dragast
inn í þau átök. Reynslan frá
1940 sannar, að tilvist varnar-
stöðva og vera íslands í Atlants
hafsbandalaginu skiptir þar engu
máli. Lega landsins ræður úrslit
um. Óskhyggja um, að þetta væri
með öðrum hætti, breytir engu,
Áður en Bretar komu til lands^
ins 1940 voru engin hernaðar
mannvirki í Hvalfirði. Engu að
síður varð Hvalfjörður mikilvæg
flotastöð. Lega hans er ekki slík,
að þaðan sé að vænta árása
lönd hugsanlegra stríðsaðila. Allt
tal um, að þar eigi að koma upp
bækistöðvum fyrir kjanrorku
kafbáta í árásarskyni er fullkom
in fjarstæða. Það, sem á veltur,
er að halda uppi friði á norðan-
verðu Atlantshafi. Því verður
bezt náð með nauðsynlegum ör-
yggisróðstöfunum fyrirfram. Þess
vegna er eðlilegt. að þar séu næg
ir olíugeymar og legufæri, sem
unnt sé að grípa til ef á þarf að
halda.
Ef á þarf að halda — því að
slíkur viðbúnaður gerir einmitt
líklegt, svo langt sem hann nær,
að aldrei þurfi á honum að halda
Enga hernaðarkunnáttu þarf til
að skilja jafnauðsæ sannindi. Því
er algerlega út í hött, þegar tal-
að er um, að athugun á þessum
efnum lýsi óhæfilegri undanláts-
semi við kröfur hershöfðingja
Atlantshafsbandalagsins. Heil-
brigð skynsemi og viljinn til þess
að leggja sitt af mörkum til að
friður haldist, sker úr. Kommún-
istar gera gabbb að því, að gefið
sé í skyn að heimsfriðurinn
kunni að velta á vörnum íslands.
Hér skal ekkert fullyrt á hverju
heimsfriðurinn kann að velta.
Hitt er vist, að ef allir hugsa
sem svo, að ekki muni um sig,
þá er hann í brýnni hættu.
Hverju fullvr.lda ríki ber að gera
nauðsynlegar ráðstafanir sér til
varnar, ella er fullveldi og ríki
marklaust titlatog, sem færa
hættu yfir þá, sem það tileinka
sér, og alla aðra.
„Starfsemin í
Skuggasundi nýt-
ur góðs af“
Framsóknarmenn finna að þeir
hafa hlaupið á sig með andstöð-
unni við endurnýjun olíugeym-
anna í Hvalfirði. Tíminn er býsna
lúpulegur þessa dagana og hef-
ur enn ekki fengizt til þess að
skýra frá, hve mikinn gróða dótt-
urfélag SÍS hefur haft af olíu-
geymunum, sem Framsóknar-
herrarnir óttast nú, að þeir njóti
ekki lengur. Jafnvel bandamenn
Framsóknar hæðast óspart að
þeim af þessu tilefni. 16. ágúst
skrifaði t. d. Austri í Þjóðviljann
á þessa leið:
„En hvað skilur milli feigs og
ófeigs þegar forysta Framsókn-
arflokksins tekur afstöðu í slíku
máli? Eitt af hermangsfélögum
flokksins hefur um langt skeið
haft umráð yfir olíugeymum
þeim, sem herinn lét reisa í
Hvalfirði á styrjaldarárunum.
Geymar þessir hafa verið notaðir
í þágu hernámsliðsins og At-
lantshafsbandalagsins og forysta
. “amsóknarflokksins hefur
aldrei mótmælt af því tilefni.
Þvert á móti hefur gróðinn af
þessari hernámsþjónustu verið
hagnýttur af valdamönnum í
flokknum til þess að framkvæma
í þokkabót stórfelldustu gjáld-
eyrissv. k í sögu landsins og hef-
ur starfsemin í Skuggasundi án
efa notið góðs af.“
„Umhugsunin um
gróða, sem kanu
að glatast“
Austri heldur áfram í Þjóð-
viljanum:
„En nú er auðsjáanlega ætlun-
in að ganga fram hjá gróðafélög-
um Framsóknarflokksins og mál-
gagn Alþýðuflokksins segir það
raunar berum orðum í gær. Bend
ir Alþýðublaðið á, að Olíufélag-
ið h.f. hafi eignazt geymana í
Hvalfirði „fyrir lítið fé“ en leigt
þá síðan hernámsliðinu „fyrir
mikið fé“: „Hefur verið stórkost-
legur gróði á starfsemi þess, svo
að nemur tugum milljóna síðan
varnarliðið kom aftur til lands-
ins. Nú er uppi fótur og fit í her-
búðum Framsóknarmanna og ótt-
ast þeir, að þeir kunni að missa
þessi leiguviðskipti við Ameríku-
menn og þar með hinn mikla og
auðfengna gróða.“ Og Tíminn
vekur sérstaka athygli á því í
gær, að „í Hvalfirði er ekki nema
ein olíustöð, sem er eign Olíu-
félagsins og höfðu engar umræð-
ur átt sér stað um endurnýjun á
geymum hennar“. Ekki þarf að
leiða getum að því, hver afstaða
forystumannanna í Framsóknar-
flokknum hefði orðið ef slíkar
umræður við Olíufélagið hefðu
átt sér stað. Úr því sker reynsla
margra ára.
Þannig er það enn sem fyrr
gróðahyggja hermangaranna I
Framsóknarflokknum sem rr.ótar
afstöðu flokksins, að þessu sinni
umhugsunin um gróða sem kunni
að glatast. Mun það vera í fyrsta
skipti sum hagsmunir Olíufélags-
ins h.f. valda því að Framsókn-
arflokkurinn tekur rétta afstöðu
í stórmáli.“
Framh. á blí. 14