Morgunblaðið - 21.05.1964, Síða 13

Fimmtudagur 21. maí 1964
MORCUNBLAÐIÐ
13
iniiiiiiiiii!iiiMiiitiimiiiifiiiiW’i!iiiiiii!iimiiiiiii!iiiiiiiiiiiiiiiimiiiiiiimiiiimiii!iiiiiiiiiiiiiiiiii!ii[iii!iii!iiiii!iiiiiiiiiiiiiiiii!iiiimmiiiii!iiiiiiit nejmmmimmmimmmimmmmmmmmiiiiimmmmmmimmimmimitiimmiimimmmmmmmimmmmmmmmmmmmmmi
Dr. Haraldur Matthíasson:
Kaldakvís
F!
Á BARNSALDRI las ég
um það í landafræðinni, að
Kaldakvísl rynni í Tungná að
vestan og kæmi úr Vonar-
skarði. Önnur fræðsla var þar
ekki um Rana. Ég vissi þó, að
hún var jökulvatn og stór-
fljót að vexti, og um upptök-
in sagði móðir mín mér enn
fremur: Að upptökum Köldu
kvíslar hefur enginn komið.
Þessi orð urðu mér síðan
minnisstæð. Öll eru öræfin
heillandi fyrir óbyggðafarann.
En enginn staður hefur slíkt
aðdráttarafl sem hinn óþekkti.
Jón Helgason segir svo í einu
kvæíða sinna, þar sem hann
leggur ferðamanni orð í
= munn:
Undir Hofsjökli vestanhallt
virtist mér dálítill klettur; ég
veit ekki til þess, að neinn
hafi fundið hann áður.
Þessi orð kunna að vísu að
vera nokkuð blandin. skopi
í garð þes's ferðamanns, sem
hrífst af svo litlu sem fundi
dálítils kletts, ef hann er hinn
fyrsti, sem sér hann, en þau
lýsa þó vel þeirri gleði, sem
öræfafarinn þekkir einn, er
hann kemur á óþekktan stað.
Honum finnst hann vera sem
landnámsmaður. Hann hef-
ur bætt svolitlu við þekkingu
á ættjörðinni, ef til vill ekki
miklu, en viðbót er það þó.
Og upp frá því finnst honum
sem hann eigi meira e'n aðr-
ir í þessum stað.
Allmargir hafa lagt leið
sína um Vonarskarð, síðan
öræfaferðir færðust í vöxt,
og komið nálægt drögum
Köldukvíslar. Ég geri því
ráð fyrir, að einhverjir hafi
komið á undan mér að upp-
hafi innstu upptakakvíslarinn
ar. En alltaf hafði Kaldakvísl
aðdráttarafl fyrir mig, stór-
fljótið, sem kom upp á óþekkt
um stað, rann um öræfi ein,
illfært, er neðar dró, og lauk
rennsli sínu sem sérstakt
vatnsfa.Il langt inni í óbyggð-
um. -
Sumarið 1962 kom ég ásamt
konu minni að upptökum
Köldukvíslar. Við átturn tjöld
ásamt fleirum norðarlega í
Vonarskarði, alllangt fyrir
norðan vatnaskil. Þaðan
stefndum við suður skarð,
héldum okkur vestast í skarð
inu, neðst í austurhlíðum
Tungnafellsjökuls, en þær eru
snjólausar upp undir brúnir,
nema hvað fannir eru í gilj-
um og drögum. Brátt var fyr
ir okkur lækur, sem rann þar
niður úr hlíðum jökulsins.
Hann var tær og ekki dýpri
en í miðjan legg. Þetta var þó
Skjálfandaflljót, syðsta upp-
takakvísl þess; við vorum
enn norðan vatnaskila. En
nokkru sunnar sjáum við
glitta í vatn. Það kemur ekki
norður á við, heldur hverfur
til suðurs. Þarna hlýtur
Kaldakvísl að vera óg upp-
tokin uppi í austurhlíð
Tungnafellsjökuls, »g þangað
höldum við. Hér eru ávalar
melabungur, þykkir hjarn-
skaflar í lægðum, en annars
ekki snjór. Gróður er auðvit-
að enginn. En þarna upp frá
má þó sjá græna rák, sem
liggur þvert niður hlíðina.
Við göngum þángað. Þetta er
iðgrænn dýjamosi, og rennur
þar niður dálítill lækur. Fyr-
ir ofan grænu mosarákina er
grjóturð, og stígur þar upp
reykur. Þar eru upptökin.
Lækurinn er ylvolgur. Hann
er einhver hlýlegasta og vin-
gjarnlegasta uppspretta, sem
ég hef séð. Baðvolgt vatn,
grænn mosi, og mergð af mýi
sveimar í hlýjunni, allt sting-
ur þetta svo einkenmlega í
stúf við umhverfið. í Vonar-
skarði sést annars engin fluga
og nær enginn gróður, og
skömrnu neðar hverfur lauga
lækurinn undir hjarnskafl.
Niður undir jafnsléttu kem-
ur hann í Ijós að nýju og
stefnir til suðurs, fram sand-
flæmið niðri í skarðinu. Við
erum hér koimin suður fyrir
Upptök Köldukvíslar.
brattur, úr Ijósgulu líparíti,
glæsilegur að sjá. Ber enn
meira á ljósum lit hans vegna
þess, að hnúkurinn sunnan
hans er úr biksvörtu móbergi,
hömróttur á flesta vegu. Hinn
syðsti er kollóttur, allmikill
um sig. Nefnist hann Svart-
höfði og markar mynni Von-
arskarðs að vestan. Austan
líparíthnúksins er dalverpi,
og rennur þar fram kvísl
nokkur, er kemur þar upp í
brekkunni. Rennur hún sam-

Kaldakvísl. Horft af Svarthöfða suövestur eftir Köldukvíslar-
botnum.
vatnaskil. Þessi indæli, hlýi
laugalækur er Kaldakvísl.
Niðri á jafnsléttu er læk-
urinn orðinn nokkru meiri,
því að nú er runninn samnan
við hann annar lækur, einn-
ig volgur. Kemur hann úr
hverasvæði miklu, sem er
uppi í hlíðinni, nokkru sunnar
og verður hann einnig að
leggja leið sína undir hjarn-
skafl, áður en hann kemst nið
ur úr brekkum. Nú rennur
kvíslin suður sléttan sandinn,
örgrunn, lygn og silfurtær, en
sandbleyta svo mikil, að full-
illt er gangandi manni. Er nú
komið sunnarlega í skarð, og
eru vestan kvíslarinnar þrír
syðstu hnúkarnir, er mynda
vesturhlíð skarðsins. Hinn
nyrsti er þeirra mestur, um
350 m hár frá rótum, snar-
an við Köldukvísl skamimt
fyrir innan Svarthöfða. Renn
ur Kaldakvísl síðan austur-
fyrir hahn og um hann því
nær í hálfhring og tekur síð-
an stefnu til útsuðurs. Er þá
komið fram úr Vonarskarði.
Gaman er að ganga á Svart-
höfða. Hann er að vísu ekki
hár, aðeins \nn 150 m frá rót-
um. Er af honum ágætt útsýni
til landnorðurs, yfir allan
syðri hluta Vonarskarðs. Héð-
an sést vel innsti hluti Köldu-
kvíslar. Hún er, sem fyrr seg-
ir, mynduð af þremur upp-
takakvíslum. Allar eru þær
hlýjar, því að hver þeirra
kemur af jarðhitasvæði. Þar
sem kvíslarnar koma saman
skammt fyrir innan Svart-
höfða, er áin því hlý, lygn og
tær, ekki vatnsmeiri en svo,
að hún er auðvæð hverjum
manni, stundum jafnvel ekki
meiri en vænn lækur. Ekkert
nafn virðist eiga verr við en
hið kuldalega heiti: . Kalda-
kvísl.
Suðvestur af Svarthöfða
eru Köldukvíslarbotnar. Aust-
an við þá er Köldukvíslar-
jökull, en hnúkaröð fyrir vest-
an. Þeir eru þannig dalmynd-
aðir, kolsvört auðn, gróðurlaus
með öllu. Rennur Kaldakvísl
eftir þeim vestanverðum,
skámmt austan við hnúkana.
En hvernig er áin nú? Hvar
er lygna, hlýja og tæra kvísl-
in, sem liðaðist suður Vonar-
skarð? Suðvestur eftir Köldu-
kvíslarbotnum byltist milli
sandbakka jökulá, dökkgrá,
úfin og illúðleg að sjá. Þetta
er Kaldakvísl, og nú efast eng-
inn um, að hún á nafnið skil-
ið. —
En hvernig stepdur á þess-
ari miklu breytingu á- Köldu-
kvísl á svo skammri leið?
Köldukvíslarjökull, hinn
mikli skriðjökull, nær norðan
af Bárðarbungu og suður að“
Hamrinum, 16 km breiður. Af-
rennsli hans eru jökulkvíslar
margar. Er gaman að athuga
upptök þeirra. Á sumrin er
jökullinn snjólaus neðst, en
ofar er hjarnsnjórinn, en
neðsti hluti hans er krapaelg-
ur, og er þar leysingin. Það-
an streymir blátært leysing-
arvatn í mörgum lækjum
þvert niður jökulinn eftir
grunnum skorum, en steypist
síðan niður í frerann ofan í
afar mikla svelgi, og er þar
myrkur niður að sjá. Þetta
vatn kemur síðan dram undir
jökuljaðrinum. En þá er það
ekki lengur tært, heldur grá-
svartur jökulgormur, því að
nú.hefur blandazt í það svarf-
ið undan botni skriðjökulsins.
Renna hér fram kvíslar stór-
ar, stefna til vesturs og renna
í Köldukvísl. Jökullit sinn og
meginhluta vatnsmagns fær
áin frá kvíslum þessum, og
því verður hinn skyndilegi
vöxtur árinnar og breytt útlit
á skammri leið. Og enn bætist
henni stór jökulá, Sveðja, er
kemur undan Hamrinum, er
rennur í hana innan við Syðri-
Hágöngu. Er hún síðasti skerf-
ur, sem Kaldakvísl fær frá
Vatnajökli, og ér hún nú orð-
in stórvatn, svo sem sjá má
austan undir Hágöngum. Ein-
hvern tíma endur fyrir löngu
hefur runnið hraun austan frá
Vatnajökli og vestur úr sunn-
an við Hágöngur og stíflað þar
Köldukvísl. Hefur áin löngu
fyllt það lón og er þar nú mjög
breið og í mörgum kvíslum.
Er suður kemur fyrir Há-
göngur rennur Kaldakvísl víð-
ast þröngt, en ekki bætist
henni vatn um sinn, svo að
miklu nemi, allt suður í 111-
ugaver. Þar liggur bílaleiðin
yfir hana. Þykir mörgum
ferðamönnum hún þar heldur
óárennileg. En öræfabílstjórar
fara djarflega og varlega, og
hefur þeim jafnan farnast vel
yfir ána.
Enn vex Kaldakvísl neðan
Illugavers, allt þar til hún fell-
ur í Tungná austan við Búðar-
háls sunnanverðan, og er þá
skammt, þar til þær falla báð-
ar saman í Þjórsá innan til við
Sandafell, sem er skammt inn-
an við Þjórsárdal.
Nú hefur Kaldakvísl verið
brúuð, og má því gera ráð
fyrir, að hún verði óbyggða-
förum ekki eins minnisstæð og
áður var, meðan fara varð
hana á vaði við Illugaver. En
þrátt fyrir mikilleik hennar
þar er hún mér minnisstæð
eins og hún er inni í Vonar-
skarði, lygn, silfurtær kvísl,
mynduð af þremur hlýjum
lækjum. En það fer fyrir
henni eins og fleirum. Þegar
hþn kemur út í heiminn, mæt-
ir- hún þeim kulda og sora,
að sjálf verður hún dimmleit
og köld; varmur lækur verð-
ur Kaldakvísl, svo að flestir
verða fegnir, ér þeir hafa lok-
ið þar yfirför og mega snúa
við henni baki um sinn.
Umhverfi Köldukvíslar er
stórfenglegt og henni sjálfri
samboðið. Á aðra hönd er
Vatnajökull með Bárðar-
bungu, 2000 m hárri og Köldu-
kvíslarjökull 16 km breiður,
hinum megin hvel Tungna-
fellsjökuls, neðan þess bláir
leirhverir og gulur brenni-
steinn innan um snjóinn, þá
tindaröðin Ógöngur með hnúk
um af ljósu líparíti og -dökku
móbergi, og fremstir standa
risarnir tveir: Hágöngur, Von-
arskarð, tengt sögu Gnúpa-
Bárðar, síðan týnt nærfellt
þúsund ár, þá Köldukvíslar-
botnar, hjúpaðir ævintýra-
ljóma útilegumannsins, eng-
inn gróður, enginn fugl, engin
rödd nema veðrahljóð og ár-
niður.
Þetta svæði er mér hugstæð-
ara en nokkurt annað í ó-
byggð. s
Á engum stað ég uni
eins vel og þessum mér.
Á slóðum Ferðafélagsins
iiiiiiimiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiimiiiiiiiiiiMiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiimiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiii
Fegurðardrottning Is-
lands valin um helgina
FEGURÐARSAMKEPPNIN 1964
fer fram í Súlnasal Hótel Sögu
n. k. föstudag og laugardag. Á
föstudag Í2r fram úrslitakeppni
milli sex þátttakenda, sem vald-
ar hafa verið úr hópi 70 stúlkna
hvaðanæva af landinu. Úrslitin
verða síðan kunngerð á krýn-
ingarhátíð fegurðarsamkeppninn
ar á laugardagskvöld á mið-
nætti.
Aðalverðlaun keppninnar er
Ameríkuferð, ásamt þriggja til
fjögurra vikna dvöl, 100 dollarar
í skotsilfur og kvöld'kjóll. Ung-
frú Ísland 1964 mun taka þátt í
Miss International keppninni á
Langasandi í sumar. Fyrirhugað
var að Thelma Ingvarsdóttir,
fegurðardrottning íslands 1963
tæki þátt í þeirri keppni, en
ákveðið er nú að hún taki þátt
í fegurðarsamkeppninni á Miami
Beach í Florida, sem haldin
verður í sumar.
Önnur verðlaun fegurðarsam-
keppninnar hér verða ferðir til
Bandaríikjanna Malloroa, Beirut,
London og Helsingfors. Sonja
Egilsdóttir krýnir sigurvegarana
að þessu sinni, en hún er á förum
til Beirut til þátttöku í keppn-
inni um titilinn Miss Europe.
Ruby geðveikur
Dallas, 19. maí (AP)
GEÐLÆKNIR, sem kvaddur
var ti'l af réttinum í Dallas
til þess að rannsaka Jack
Ruby, skýrði Joe B. Brown
dómara frá því í dag, að Ruby
væri geðveikur og þyrfti að
komast undir læknishendur.
Geðlæknirinn, Robert
Stubblefield, sagðist vera
þeirrar skoðuna að betur
myndi ganga að lækna Rutoy,
yrði hann fluttur úr fangels-
inu í sjúkrahús. Hins vegar
væri óhjákvæmilegt að hann
nyti læknishjálpar í fangels-
inu, ef yfirvöldin teldu ekki
unnt að flytja hann í sjúkra-
hús.
Læknirinn sagði að Rutoy
þjáðist af þunglyndi.