Morgunblaðið - 16.06.1964, Side 8

8
MORGUNBLAÐIÐ
Þríðjudagur 16. júní 1964
Gríma — ListahátíÖin:
AMALÍA
Eí ir Odd Björnsson
Leikstjóri: Erlingur
Gíslason
TILRAUNALEIKHÚSIÐ Gríma
frumsýndi á sunnudagskvöld ein
þáttunginn „Amalíu" eftir Odd
Björnsson, sem hann nefnir
tragedíu (harmleik) í bók sem
ísafoldarprentsmiðja gaf út í
fyrra með fjórum leikþáttum eft-
ir hann. Sýningin var liður í
Listahátíðinni, og lásu fimm rit-
höfundar úr verkum sínum áður
en hún hófst. Salurinn var þunn-
skipaður og verður það að telj-
ast heldur leiðinlegur vitnis-
burður um Reykvíkinga, því hér
var vissulega um leiklistarvið-
burð að ræða, þó ekki væri hann
mikill að vöxtum.
„Amalía“ er svipmynd úr lífi
einstæðingskonu á efri árum, sem
hefur verið rúin flestu nema
draumum sínum og þrjózkum
minningum; og svo á hún sem
betur fer snyrtiborð með þrem-
ur stórum speglum, sem hún sit-
ur við og snýr baki í áhorfend-
ur, í speglunum líkamnast þrjár
myndir hennar, eða réttara sagt
þrjár hug-myndir hennar — hug-
arfóstur, draumsýnir, veruleiki,
hver veit? Draumurinn og veru-
leikinn leika skollaleik í speglun-
um og rugla hana í ríminu. En
vitanlega sigrar veruleikinn um
síðir — draumurinn tælir hana
frá honum og knýr hana siðan til
að horfast í augu við hann með
ennþá grimmilegri hætti en fyrr
— og leiknum lýkur á angistar-
ópi.
Hugmyndin í leiknum er bæði
bráðsnjöll og skemmtilega út-
færð. Hér er leikhúsverk af
fyrstu gráðu, magnað þeim and-
stæðum og þversögnum sem ein-
att eru áhrifamesti þáttur leik-
sviðsins. Hvert atriði leiksins
kemur á óvart og vekur eftir-
væntingu — og þó finnst manni
rás leiksins eftir á fullkomlega
eðlileg!
Spegillinn hefur oft verið not-
aður sem handhægur miðill til að
kafa í sálardjúp manneskjunnar,
ekki sízt í ljóðlist og kvikmynd-
um, enda gefur hann skemmti-
lega möguleika til að stefna sam-r
an blekkingu og veruleika, ásýnd
og innra eðli. Oddur Björnsson
hefur beitt þessari tækni með
nýstárlegum hætti í „Amalíu",
þar sem hann sýnir okkur fjórar
(og jafnvel fimm) myndir sömu
manneskju í einni andrá. Hver
þeirra er sönn? Konan sem sit-
ur við snyrtiborðið eða spegil-
myndirnar þrjár sem í sál henn-
ar drottna? (Ein þeirra er karl-
maður, sennilega vegna þess að
Amalía hefur piprað alla ævi!)
Við fáum í rauninni engin svör
við því, fylgjumst einungis með
innra stríði þessarar vansælu
konu og þykjumst skilja angist-
aróp hennar í lokin. (Sams konar
óp barst frá „Partíi“ höfundar á
leiksviðinu í fyrra). i
Það er allt og sumt!
Ja, er það allt og sumt? Er
kannski eitthvað í okkur sjálfum
sem hrærist meðan við hlýðum
á Amalíu eða eftir að við höfum
kynnzt henni? Er hjákátlegur og
broslegur lífsharmur hennar bara
leikhúsgrín, skemmtilegt uppá-
tæki frumlegs höfundar — eða
býr þessi kynlega svipmynd yfir
mannlegum sannleik sem snertir
okkur óþægilega, bregður upp
fyrir okkur spegli sem við erum
ekki sérlega áfjáð að horfa í?
Það skyldi þó aldrei vera?
Því svarar vitaskuld hver fyrir
sig, en sá hlutur er vís, að
„Amalía" náði tökum á áhorf-
endum og hélt athygli þeirra ó-
skértri þá stuttu stund sem hún
átti við þá erindi.
Leikstjóri og leikendur áttu
sinn stóra þátt í að gera þessa
sýningu minnisverða. Leikstjóri
var Erlingur Gíslason, en honum
og höfundi til aðstoðar voru þau
Gísli Alfreðsson og Kristbjörg
Kjeld. Þau eiga þakklæti skilið
fyrir vel unnið vandaverk. Það
eina sem mér virtist á vanta var
eilítið meiri nákvæmni og sam-
stilling framan af í látbragði og
handahreyfingum, meðan spegil-
myndirnar spegluðu látæði
Amalíu, og stafaði það sennilega
af ónógum æfingum.
Erlingur Gíslason fór með
hlutverk Amalíu og tókst furðu-
vel, þó hann væri mikils til of
stórvaxinn og herðibreiður fyrir
hlutverkið. Hann gerði það sem
þann gat til að skreppa saman og
gervi hans var í flestu tilliti gott,
þó ég hefði kosið að skoplegu
hliðinni á útgangi konunnar væri
meir í hóf stillt.
Bríet Héðinsdóttir lék rosknu
konuna í einum speglinum og fór
sérlega vel með það hlutverk,
leikurinn hófsamur og í alla staði
myndugur.
Kristín Magnús lék hégómlegu
konuna í miðspeglinum og sýndi
líka afbragðsleik, hæfilega gróf_-
an og ýkta'n — drottnaði yfir'
sviðinu með seiðkrafti blekking-
ar og töfrandi ágengni.
Karl Sigurðsson lék roskna
manninn í speglinum og dró
sömuleiðis upp skýra og ísmeygi-
lega mynd. Spegilmyndirnar
voru yfirleitt ágæta vel gerðar.
Stefanía Sveinbjörnsdóttir lék
unga stúlku, sem birtist snöggv-
ast í líki Amalíu á æskuskeiði,
steig nokkur dansspor og mælti
fram örfáar setningar — þekki-
leg mynd og látlaus.
Um ljósabreytingar sá Jón
Ólafsson öruggri hendi, en Þor-
grímur Einarsson gerði stíl-
hrein og smekkleg leiktjöld.
Sigurður A. Magnússon:
Sjónvarpsmálið
og kommúnistar
ENN EINU sinni hafa þau tíð-
indi gerzt í íslenzkri blaða-
mennsku, að reynt hefur verið
að ko>ma kommúnistastimpli á
fjölmennan hó'p íslenzkxa rithöf-
unda, listamanna og annarra ein-
staklinga, sem sent hafa banda-
rísba sendiherranum og yfir-
manni vamarliðsins á Keflavík-
urflugvelli tilmæli u«n, að banda
ríska sjónvarpið í herstöðinni
felli niður sendingar sínar á þjóð
hátíðardegi íslendinga, 17. júní.
Að vísu urðu þau mistök í frétt
Morgunblaðsins, að hópurinn var
allur settur undir einn hatt og
nefndur „kommúnistar“, en í
fréttinni átti að standa „72 ein-
staklingar, sem flestir eru komm
únistar", samanber leiðara og
leiðréttingu Morgunblaðsins í
dag.
Þessi mistök voru vissulega
leiðinleg, en þau breyta ekki
miklu um þá staðreynd, að reynt
hefur verið að koma flokkspóli-
tískum stimpli á mál, sem er í
eðli sínu hafið yfir öll flokks-
pólitísk sjónarmið. Það kom þeg-
ar fram i áskorun 60-menning-
anna til Alþingis, að þetta mál
er víðs fjarri því að vera einka-
mál kommúnista eða fylgifiska
þeirra. Við, sem að þeirri áskor-
un stóðum, töldum heppilegt að
hafa aðstandendur hennar „ein-
Amalía og spegilmyndir henna', Frá vinstri: Bnet Héðins-
dóttir, Kristín Magnús, Erling ur Gíslason og Karl Sigurðssoa
lita" — þ.e.a.s. andkommúníska
— til að eyða í eitt skipti fyrir
öll þeirri firru, að andstaðan við
bandaríska sjónvarpið á Kefla-
víkurflugvelli væri runnin und-
an rifjum kommúnista, einkan-
lega þar sem það hefur lengi
verið siður á landi hér að af-
greiða ýmis má!, sem varða þjóð-
emisbaráttu íslendinga, sem
„kommúnisma", og má það í
rauninni furðu sæta, að reynt
skuli vera að veita kommúnist-
um þennan „einkarétt" í meðvit-
und þjóðarinnar. Sannleikurinn
er sá, að menn af öllum pólitísik-
um flokkum og sannfæringum
bera kvíðboga fyrir þjóðernis-
legri framtíð íslendinga, og er
því bæði billegt og fjarstætt að
beita hinum gamla og máða
kommúnistastimpli hvenær sem
þessi mál ber á góma.
Nú hafa 72 menn tekið sig
saman um að senda bandaríska
sendiherranum og yfirmanni
vamarliðsins áðurnefnd tilmæli.
Ég undirritaði þá áskorun vegna
þess að mér er þetta hjartans
mál, og ég taldi enga ástæðu til
að rannsaka hjörtu og nýru
þeirra sem að áskorunni stóðu
með mér, enda þarf ég væntan-
lega ekki að standa öðrum en
samvizkunni reikningsskap
gerða minna og sannfæringa. Sú
skoðun, að, lýðræðissinnar geti
undir engum kringumstæðum
átt samstöðu .við kommúnista
eða fylgifiska þeirra um þjóð-
þrifamál, er að vísu enn við
lýði, þó McCarthy sé kominn
undir græna torfu, en hún kem-
ur fremur fram í orði en á borði.
Við þurfum ekki annað en líta
til Alþingis íslendinga til að
ganga úr skugga um, að þessi
skoðun á sér litla stoð í vem-
leikanum. f 3andaríkjunum eru
enn til aðilar eins og Joíhn Birch
Society og jafnvel Barry Gold-
water, sem telja aðild Kennedys
heitins forseta að Moskvu-sátt-
málanum svik við vestrænar
lýðræðishugsjónir, en ég geri ráð
fyrir að íslendingar yfirleitt
brosi góðlátlega að slíkum við-
horfum. Hvað sannar það í raun
inni um eðli máls hvort að
því standa einhverjir kommún-
istar eða eintómir hægrimenn?
Og hvaða heimild hafa blöð til
Xristin Magnús (hégómtega konan) og Erlingur Gíslasoa
(Amalia).
„Amalía" var fjórða verkefni
Grímú eftir íslenzkan höfund, og
hefur þetta tilraunaleikhús löngu
fært sönnur á merkilegt hlutverh
sitt í reykvísku leiklistarlífi.
Sigurður A. Magnússon.
að stimpla meirihluta 72 manna,
sem maigir hafa lítið sem ekk-
ert skipt sér af pólitík, komm-
únista? Ég spyr, vegna -þess að
ég mundi persónulega ekki
treysta mér til að draga þennan
hóp í pólitiska dilka með hreinni
samvizku.
Ég þykist sjálfur ekki hafa
farið í launkofa með afstöðu
mína til Atlantshafsbandalagsins
og varnarliðsins. Ég hef um sex
ára skeið verið ritari „Samtaka
um vestræna samvinnu“ og í
því sambandi m.a. átt þátt í að
þýða og koma á framfæri af-
mælisriti um Atlantshafsbanda-
lagið á 10 ára afmæli þess. Þeim,
sem kynnu að vilja kynna sér
nánar persónuleg viðíhorf mín til
bandalagsins, skal vinsamlega
bent á greinina „ísland og At-
lantshafsbandalagið“ í fyrsta
hefti tímaritsins „Við!horf“, sem
gefið var út í tilefni af 15 ára
afmæli bandalagsins í apríl s.l.
Það hefur verið og er sannfær
ing mín, að aðild okkar að At-
lantshafsbandalaginu sé ill nauð
syn vegna ástands í alþjóðamál-
um, en ég legg ríka áherzlu á
það, að ég tel Bandaríkjamenn
hafa brugðizt því hlutverki að
vernda okkur gegn erlendri á-
sæini, ef þeir halda áfram að
virða að vettugi íslenzka menn-
ingarhelgi með þeim hætti sem
þeir hafa gert á undanförnum
árum. Við viljum vissulega kom-
ast hjá auknum áhrifum og í-
hlutun úr austurvegi, en við vilj-
um líka sleppa við að verða
menningarleg hjálenda Banda-
ríkjanna á borð við Hawaii og
Puerto Rico.
Eins og ég sagði, hefur mér
aldrei til hugar komið að rann-
saka andleg innyfli þeirra
manna, sem með mér standa að
áskoruninni út af Keflavíkur-
sjónvarpinu 17. júní. Mig skipt-
ir ósköp litlu máli, hvaða skoð-
anir og sannfæringar þeir kunna
að hafa á öðrum málum. í þessu
tiltekna máli eigum við sam-
stöðu, og það er mér nóg. En
til fróðleiks og að gefnu tilefni
langar mig að tilfæra hér nokk-
ur orð, sem annar maður meðal
undirskrifenda lét falla fyrir
nokkrum árum um kommún-
ismann, ef það mætti verða til
áréttingar því, að annarleg póli-
tísk sjónarmið koma sjónvarps-
málinu ekki minnstu vitund við.
f samtali við Matthías Johannes-
sen, sem birtist í tímaritinu
„Helgafelli" árið 1959, sagði
Gunnlaugur Scheving m.a. þetta:
„Mér hefur alltaf verið þvert
um geð að hugsa um trúar-
bi ögð. Það er kannski þess vegina
sem ég læt kommúnismann sigla
sinn sjó. Það þarf ekki litla æf-
ingu í blindingsleik nútímastjórn
mála til að geta séð sól frelsis-
ins birtast í manndrápum og
blóði Ungverjanna og Tíbetanna
eða í þjóðartukthúsum umhverf-
is járntjaldið. Þeir, sem hafa
hlotið æfinguna í þessari mið-
aldamennsku, ættu að fá sér
kassa."
í frétt Morgunblaðsins (eins
og hún átti að hljóða), þar sem
talað er um, að flestir undir-
skrifenda séu kommúnistar, án
þess nánar sé tiltekið hverjir
þeirra séu það ekki, er þeim
grun lætt að lesendum 'blaðsins,
að ýmsir andkommúnistar með-
al undirskrifenda kunni að fylla
flokk rauðliða. Slík blaða-
mennska er ekki til þess fallin
að vekja traust á fréttaflutningi
blaðsins. Af þeim sökum hef ég
fundið mig knúinn til að mót-
mæla fréttinni og fara þess á
leit, að almennum fréttum og
pólitískum hugleiðingum eða at-
hugasemdum verði framvegij
haldið skýrt aðgreindum.
Sjómamiada«;ur-
inn í Stykkisliólmi
Stykkishólmi, 9. júní —
Sj ómanadagurin var hátíðlegur
haldinn 1 Stykkishólmi. Fánar
voru dregnir að húni víða 1
kirkjunni og predikaði sóknar-
kirkjunni og prédíkaði sóknar-
presturinn sr. Sigurður Ó Lárua
son. Klukkan tvö hófu.k svo
ýms atriði hátíðahaldanna svo
sem kappbeiting tunnuboðhlaup
reipdráttur, stakkasund kapp-
róður ,og fleiri atriði. Lúðra-
sveit Stykkishólms lék undir
stjórn Víkings Jóhannsonar.
Konur önnuðust kaffisölu I
ssmkomuhúsinu og rann allur
ágóði til Björgunarskútusjóði
Breiðafjarðar.
Um kvöldið var samkoma f
samkomu'húsinu og voru á henni
veitt verðlaun fyrir iþróttir
dagsins og tveir e’ t i breið-
firskir sjómenn þeir Bæring
Níelsson og Jón Clafsson heiðr-
aðir.
Skemmtiatriði önnuðust Árni
Jónsson óperusöngvari úr Reykja
vík og Hjálmar Gíslason gaman-
vísnasöngvari úr Reykjavík með
undirleik Páls Kr. Pálssonar.
★
Tveir bátar frá Stykkishólmi
eru nú farnir til síldveiða og
eru það m.b. Otur en það er
nýr bátur sem kom hingað i
vor og svo mb. Þórsnes.