Morgunblaðið - 13.11.1964, Side 15

Föstudagur 13. nðv. 1964
MORGUNBLAÐIB
15
Leikfélag Reykjavíkur
Brunnir Kolskógar eftir Einar Pálsson,
Saga úr dýragarðinum eftir Edward Albee
Leikstjórar; Helgi Skúlas. og Erlingur Gíslas:
Leiktjaldomálari: Steinþór Sigurðsson
LEIKFÉLAG Reykjavíkur frum-
sýndi á þriðjudagskvöld tvo ein-
þáttunga, þ.e.a.s. annar þeirra,
„Brunnir Kolskógar“ eftir Einar
Pálsson, hafði verið framlag
Leikfélagsins til Listahátíðar-
innar á liðnu vori. Birti ég þá
umsögn um hann, sem óþarft er
að endurtaka hér, en hins ber að
geta, að hlutverkaskipun hefur
breytzt frá í vor, þannig að Har-
aldur Björnsson fer með hlut-
verk séra Jóns, prests í Meðal-
landi, sem Gísli Halldórsson lék
í vor, en Gísli hefur aftur tekið við
hlutverki Arnórs bónda í Öræf-
um, sem var í höndum Brynjólfs
Jóhannessonar.
Þessar breytingar hafa haft
óveruleg áiyif á heildarsvip sýn-
ingarinnar. í>ó er eins og mig
minni, að í vor væri hún heil-
legri og hugtækari. Mér fannst
hún vera lausari í reipunum á
þriðjudagskvöldið og slappari.
Þetta kann að einhverju leyti að
hafa stafað af taugaóstyrk leik-
enda — a.m.k. rak Harald Björns
son furðuoft í vörðurnar, og var
það bagalegt, þar sem mikið. velt-
ur á festu og röggsamri fram-
komu séra Jóns. Framsögn hans
var líka með köflum ógreinileg,
sem var sérlega óheppilegt, þar
sem textinn er bæði tyrfinn og
framandlegur. Túlkun Gísla
Halldórssonar á hlutverkinu í
vor var mun röggsamari og að-
sópsmeiri, en hvorugum leikar-
anna auðnaðist að gæða orð
prestsins sannfæringarkrafti trú-
mannsins, og þar liggur að mínu
viti meginveila sýningarinnar.
Meðferð Gísla á hlutverki Arn-
órs bónda var nærfærin, ívið
þyngslalegri en túlkun Brynjólfs
í vor, og þó náði hann ekki
fyllilega fram því nístandi bjarg-
arleysi og yfirþyrmandi hugar-
víli sem skein út úr persónunni
eins og Brynjólfur skapaði hana
á sviðinu.
Ég gat þess í vor, að Einar
Pálsson hefði samið annan ein-
þáttung, sem væri að hans eigin
sögn nokkurs konar samstæða
við „Brunna Kolskóga“, og lét í
Ijós von um að þessi verk yrðu
sýnd saman í haust, þannig að
auðveldara yrði að átta sig á
þeim hvoru fyrir sig (og ekki
spillti það, að hinn einþáttungur-
inn hlaut verðlaun í lejkritasam-
keppni Menningarsjóðs 1961). Af
þessu hefur þó ekki orðið, og
verða menn því að reyna að átta
sig á „Brunnum Kolskógum“ án
viðmiðunar við hitt verkið. Ég
fyrir mitt leyti á erfitt með að
koma auga á nokkurn tiltekinn
„boðskap“ í þessu leikriti, enda
líklegt að fyrir höfundinum hafi
vakað annað en boðun ákveðinna
sanninda. Hann hefur dregið upp
expressjóníska kyrralífsmynd af
nokkrum atvikum úr hrakfalla-
bálki þjóðarinnar, málað hana
þykkum línum og skærum litum,
og skilizt síðan við hana svíf-
andi milli draums og veruleika.
Það sem máli skiptir er að sjálf-
sögðu, hvort slíkt leikhúsverk
verður áhorfandanum ný reynsla,
án tillits til þess hvort í því fel-
ist skilgreinanlegur „boðskapur".
Það hygg ég að „Brunnir Kol-
skógar" verði með sínum hætti,
þó sú reynsla sé kannski ekki
eins skír og djúptæk eins og efni
standa til, því vissulega á þetta
yrkisefni frá ömurlegasta skeiði
þjóðarsögunnar erindi við sjálf-
umglaða og nægtasjúka kynslóð
líðandi stundar.
Það var kannski ekki allskost-
ar sanngjarnt að sýna samtímis
þessari frumraun Einars Páls-
sonar á leiksviði einn þekktasta
og sérkennilegasta einþáttung í
bandarískum leikbókmenntum
síðustu ára, en vitaskuld verða
íslenzkir höfundar að sæta slík-
um samanburði og sætta sig við
hann.
„Saga úr dýragarðinum" er eft-
ir eitt eftirtektarverðasta og
kunnasta leikskáld Bandaríkj-
anna, þeirra sem lagt hafa inn á
nýjar brautir í leikritagerð, Ed-
ward Albee. Þessi einþáttungur
var fyrsta verk höfundar sem
gi Skúlason og Guffmundur Pálsson i „Sögu úr dýragarði“
Gisli Halldórsson og Helga Bac hmann i „Brunnum Kolskógum“
komst á leiksvið, en fann ekki
náð fyrir augum bandarískra leik
húsmanna lengi vel. Fyrir „til-
viljun“ var hann sýndur á lista-
hátíðinni í Vestur-Berlín í sept-
ember 1959 og aflaði höfundinum
á skömmum tíma heimsfrægðar.
Var þess þá ekki langt að bíða,
að hann fyndi hljómgrunn í
heimalandinu. Albee hefur samið
þrjú önnur stutt leikrit, sem öll
þykja athyglisverð, og með
fyrsta langa leikriti >sínu, „Hver
hræðist Virginíu Woolf?“, settist
hann á bekk með snjöllustu leik-
ritasmiðum Bandaríkjanna.
„Saga úr dýragarðinum" er
mjög einfalt verk í sniðum, en
leynir á sér. Tveir náungar hitt-
ast á afskekktum stað í Central
Park í New York og taka tal
saman. Þeir eru algerar andstæð-
ur í hvívetna, annar grandvar
góðborgari, sem situr á „bekkn-
um sínum“ í garðinum á blíð-
viðrisdögum og les, þegar hann
á frí frá störfum við útgáfu
kennslubóka. Hinn er villuráf-
andi einstæðingur, vinalaus og
kannski líka vitlaus, nema hvað
hann tekur að rekja ýmis ein-
kennileg atvik úr fortíð sinni og
verður einhvern veginn óvart til
að fletta ofan af ýmsum leyndum
hneigðum undir sléttu yfirborði
góðborgarans.
Leikritið byggir þannig á ein-
földum andstæðum, en höfund-
urinn hefur furðulegt lag á að
gæða samtalið fj'arvíddum og
bregða ljósi yfir mennina tvo,
sem þurrkar út skilin milli þeirra
og gerir þá báða jafnbrjóstum-
kennanlega. Þeir eru báðir ein-
stæðingar, án sambands við með-
bræður sína, fjötraðir lífi sem
er innantómt og snautt að
mennskri hlýju — og kannski
eru fjötrar góðborgarans enn verri
af því hann gerir sér þá að góðu.
Kannski er óviljaverkið í lokin
vígsla hans til nýs lífs.
Bygging leiksins er í senn hnit-
miðuð og furðufrjálsleg — sam-
talið hefur á sér eðlilegan og
raunsæjan blæ, þó það sé í raun-
inni fullkominn tour de force.
Leikritið er magnað sífelldu
samspili „heilbrigðrar skyn-
semi“ og villts hugarflugs, ró-
legrar yfirvegunar og ofstopa,
barnaskapar og römmustu al-
vöru.
Um sýninguna á þriðjudags-
kvöldið er það að segja í sem
stytztu máli, að bæði leikstjór-
inn, Erlingur Gíslason, og leik-
ararnir, Helgi Skúlason og GuiS-
mundur Pálsson, unnu minnis-
verða sigra.
Einþáttungurinn hélt athygli
leikhúsgesta óskiptri frá upphafi
til loka, og má m.a. þakka það
vandaðri leikstjórn Erlings Gísla
sonar, sem hefur af mikilli hug-
kvæmni gefið leiknum hreyfingu
á sviðinu og frá fyrsta andar-
taki skapað hina nauðsynlegu
spennu. Hann lætur t. d. Jerrí
fyrst birtast með þeim hætti, að
það vekur strax óhug, og boðar
sú innkoma endalok leiksins, án
þess áhorfendum sé nokkurn
tíma Ijóst hvað muni gerast.
Helgi Skúlason lék Jerrí, ná-
ungann kynlega sem kom aðvíf-
andi að bekknum og truflaði
sunnudagsró góðborgarans. Leik
ur Helga var hnitmiðaður og
magnaður, honum skeikaði
hvergi í hinum flóknu og snöggu
geðsveiflum frá feimni til tor-
tryggni til ofstopa til ærsla til
harms til tilfinningasemi til inni
leika. Hann skapaði heilsteypta
og minnisstæða persónu.
Guðmundur Pálsson fór með
hlutverk Péturs, góðborgarans,
og leysti það einnig mjög vel af
hendi. Pétur er að visu einfald-
ari manngerð en Jerrí, hann er
fyrst ög fremst prótótýpa, en
samt eru margir fletir á honum,
og Guðmundi tekst einkar vel að
ná fram hinum mótsagnakenndu
þáttum í eðli þessa góðborgara.
Hef ég ekki í annan tíma séð
Guðmund gera betur.
Leiktjöld Steinþórs Sigurðsson
ar voru einföld, en mjög við
hæfi, og hefur hann réttilega
virt að vettugi þau fyrirmæli
höfundar að hafa lauf, tré og him
in í baksýn. í stað þess hefur
hann sett rammgera járnrimta-
girðingu og lætur móta ógreini-
lega fyrir borginni í fjarska. —
Fannst mér þessi sviðsmynd
mjög í anda leiksins.
Thor Vilhjálmsson þýddi ein-
þáttunginn á lipurt og mergjað
mál, sem skiiaði blæbrigðum
leiksins vel. Það eina, sem ég á
erfitt með að átta mig á, er stað-
fræðin. í upphafi. bendir Pétur
á 24. götu, en það hlýtur að vera
skekkja, því sú gata liggur víðs
fjarri Centrál Park.
Leikendum beggja einþáttunga
var vel fagnað á frumsýningunni
svo og leikstjórum, leiktjaldamál
ara og íslenzka höfundinum.
Sigurður A. Magnússon.
Áttræð i dag:
Valgerður Kristjáns
dóttir, Stykkishólmi
24. sept s.l. lét frú Valgerður
Kristjánsdóttir í Stykkisihólmi
af störfum sem veðurathugunar-
maður í Stykkishólmi en hún
hafði þá gegnt því starfi um 26
ára skeið. Fyrst með manni sín-
um Magnúsi Jónssyni eða þar til
hann lézt árið 1950. Sí’ðan hefir
hún haft þessa þjónustu á hendi
nema seinustu árin hefir hún
haft aðstoð þannig að fyrir hana
hefir veður verið tekið kl. 3 að
nóttú. í Stykkishólmi fer veður-
athugun fram á þriggja stunda
fresti þannig, að 8 sinnum á sól-
arhring verður að senda veður-
skeyti til Ve’ðurstofunnar. Mér
er tjáð að Stykkishólmur sé
fyrsti staður hér á landi þar sem
reglubundin veðurathugun hefir
farið frarrn Fyrstur til að hefja
hana var Arni Thorlacius kaup-
maður, árið 1845 sem um marga
hluti var stórmerkur maður.
Hann, byggði t.d. Norskahúsið í
Stykkishólmi sem þá þótti veg-
leg höll og stendur enn 'héf eins
og frá því vai' gengið í upphafi.
Valgerður er fædd 13. nóv.
1884 og vei'ður því 80 ára í dag.
Hún heldur sér prýðilega. Hún
var á 4. ári þegar hún kom til
Stykkishólms. Átti heima í Nesi
þar til hún giftist Magnúsi Jóns-
Valgerður við veðurathugunar
kassann.
syni frá Ási og þar bjuggu þau
í 15 ár eða þar til þau fluttu sig
í kauptúnið og hefur Valgerður
Framhald á bls. 27