Morgunblaðið - 18.11.1964, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ
Miðvikudagur 18. nóv. 1964
Afhjúpun minnisvaröa
Einars Benedikfssonar
Ræða tViagnúsar Víglundssonar
Herra forseti íslands, borgar-
Stjóri, ráðherrar, borgarfulltrú-
ar og aðrir háttvirtir áheyrend-
ur!
„Vort land er i dögun, af
annarri öld.
rís elding þess tíma, sem
f fáliðann virðir.
Á þessari hátíðarstund, þegar
vér erum hér saman komin til að
afihjúpa minnismerki þjó'öskálds-
ins Einars Benediktssonar á ald-
arafmæli hans, verður oss ekki
sízt litið til framtíðarinnar, því
að Einar var hinn mikli boðberi
íkomandi tíma.
Einar Benediktsson tók sér
stöðu í fremstu röð íslenzkra
skáida fyrir um það bil þrem
aldarfjórðungum. íslenzka þjóð-
in var, er hér var komið sögu,
langþjökuð af erlendri kúgun og
sárri fátækt, og hið nýja skáid
vartS gagntekið af samúð með
henni. í aldamótaherhvöt sinni,
íslandsljóðum, segir Einar: „Þú
fólk með eymd í arf“, og í ljóða-
bréfi sínu til Þingvallafundarins
1888 talar hann um land og óðal,
sem er „útsogið, kvalið, dautt úr
öllum taugum."
Gegn þessu ömurlega ástandi
reis þjóðskáldið Einar Benedikts
son með þvílíkum mætti, mynd-
uigleik og málsnilld, að íslend-
ingar höfðu aldrei heyrt aðra
eins lögeggjan, enda hreifst al-
þjóð af or'ðum skáldsins. Áður en
varði var þetta hámenntaða og
víðsýna skáld órðið spámaður
þjóðar sinnar, boðberi nýrrar ald
ar, 20. aldarinnar. Einar Bene-
diktsson sagði við þjóð sagna og
rímna: „Bókadraumnum, bögu-
glaumnum, breyt í vöku og
starf,“ og við fólki'ð, sem alið
hafði aldur sinn í hrörlegum torf
foæjum öld eftir öld, sagði hann:
„Lút ei svo við gamla,
fallna bæinn,
„byggðu nýjan,
„bjartan, hlýjan,
„brjóttu tóftir hins. . .
Einar fór víðar og átti sterk-
ari ítök erlendis en nokkurt ann-
að íslenzkt skáld allt frá tímum
Ihirðskáldanna fornu. Hvar sem
hann fór, orti hann stórbrotin
kvæði um hinar miklu furður
mannsandans, er hann kynntist á
ferðum sínum. Á þennan hátt
reisti hann hvert bókmenntalegt
minnismerkið á fætur öðru, er
standa munu óbrotgjörn um ald-
ir. Ég nefjai af handahófi: Colos-
seum, Kvöld í Róm, Kirkjan í
Mílanó, í Disarhöll, Tínarsmiðj-
ur, Signubakkar og Spánarvín.
Þannig færði Einar Benedikts-
son landmörk íslenzkrar Ijóðlist-
ar út að miklum mun í krafti
Þess viðsýnis, þeirrar yfirsýnar,
sem hann öðlaðist um fram önn-
ur hérlend skáld, í krafti reisnar
sinnar, sem heimspekihugsuður,
í krafti þeirrar bjargföstu sann-
færingar, er hann orðaði svo:
„Ég skildi, að orð er á Íslandi
til, um allt, sem er hugsað á
jörðu.“
En hvar sem hann fór, var fs-
land, íslenzk náttúrufegurð
drotnandi í lýsingum hans og
sbáldlegri túlkun. Og hver hef-
ur reist náttúruundrun> íslands
stórbrotnari minnisvarða en hann
gerði í kvæðunum: Sumarmorg-
un í Ásbyrgi, í Slútnesi, Dettifoss
Útsær, Bláskógavegur og Hauga-
eldar, svo að dæmi séu nefnd?
Hvergi hefur íslenzka þjóðin
eignazt jafn stolta framtíðar-
drauma, sem í kvæðum þessa
xnikla skálds. Hvergi hefur metn
eðar- og sjálfstæðisþrá íslendinga
yerið svalað á jafn djarflegan
og listrænan hátt og þar. Ekkert
skáld hefur skapað jafn tignar-
legt ísland og Einar Benedikts-
son gerði í kvæ'ðinu Sóley. Ekk-
.ert skáld hefur vogað sér að
gera Íslendinga að annarri eins
andlegri forustuiþjóð og hann.
Það var ekki að undra, þótt
þjóðin yrði höggdofa af hrifn-
ingu og undrun, er hún tók að
nema nýstárlegan boðskap hinna
stórkostlegu kvæða Einars Bene-
Magnús Víglundsson
diktssonar. Þvílík hrópandans
rödd hafði ekki á'ður kveðið við
úr hópi íslenzkra skálda. Ég efast
um, að önnur eins lýðhvöt hafi
nokkru sinni verið kveðin á
nokkra tungu við sambærilegar
aðstæður og íslandsljóð Einars
Benediktssonar. Það hrikti í
máttarviðum þjóðfélagsins við
þá iögeggjan, þar heyr'ði alþjóð
gný komandi aldar.
Og áður en varði tók íslenzka
þjóðin að breyta spásögn skálds
ins í veruleika: Breyta bóka-
draumnum í vöku og starf,
brjóta tóftir gömlu bæjanna og
byggja nýja, hætta að dorga upp
við sandinn, en koma sér upp
nýtízku veiðiskipaflota, hrinda
hafskipastól á flot, og jafnvel
hugleiða í alvöru og undirbúa
stóriðjuframkvæmdir á íslandi.
Verk Einars Benediktssonar
hafa vaxi’ð og öðlazt nýtt inntak
með hverjum nýjum áfanga í
framsókn íslenzku þjóðarinnar,
og skáldið mun vissulega enn ná-
lægjast þjóð sína um langan ald-
ur, er vér kunnum að lesa og
nema boðskap þess, skynja tign-
ina í verkum skáldsins.
Mér er kunnugt um mikinn
fjölda manna af öllum stéttum,
sem hafa sótt sér þrótt og sálar-
styrk í kvæði Einars. Þeir hafa
kvæðabækur hans jafnan tiltæk-
ar, og skilja þær ekki við sig er
þeir ferðast, innan lands eða ut-
an. Einarskvæði eru þeim ómet-
anleg hugsvölun og orkulind.
Við oss blasir nú nýtt framfara
skefð í sögu íslenzku þjóðarinnar,
ef rétt er stefnt, tímabil geysi-
legs tæknilegs framtaks, nýtt
landnám í vissum skilningi. Til
þess er gott að hugsa, að þjóð vor
á sér nú tápmeiri og fjölmennari
sveit mannvænlegs æskufólks en
nokkru sinni áður. Innan skamms
verða örlög og framtíð íslands
lögð í hendur þessa unga fólks.
Það er vissulega mjög mikilvægt
að þetta æskulið eigi þess kost,
að kynnast stórbrotnu, þjóðlegu
list Einars Benediktssonar. Það
er menningarleg skylda vor að
veita æsku þessa lands lifandi
hlutdeild í kvæðum þjóðskálds-
ins. Það á að verða sjálfsagður
áfangi hverrar nýrrar kynslóðar
frá skólafræðslu til sannrar, upp
byggilegrar íslenzkrar menning-
ar.
Einarskvæði eru eitt af höfuð-
vígjum vorum í baráttunni gegn
ýmsum tilbrigðum mjög vafa-
samra erlendra áhrifa, sem leita
hér landsetu. Með þessar stað-
reynir í huga hefur Bragi, nú á
aldarafmæli skáldsins, ákvéðið
að stofna til verðlaunaveitinga
méðal íslenzkrar skólaæsku fyrir
beztu ritgerðir um íslenzkar bók-
menntir og sögu, samkvæmt nán-
ara skipulagi. Verðlaunin verða
bundin nafni og minningu Einars
Benediktssonar. í þessu sam-
bandi mun félagið gangast fyrir
víðtækri kynningu á verkum
Einars í skólum landsins, og leita
í þeim efnum samstarfs við hina
hæfustu menn.
Þá er og áformað, að Bragi
gangist hér eftir fyrir útgáfu
ársrits, er verði helgað minningu
skáldsins. Munu þar m.a. vetða
birtar verðlaunaritgerðir æsku-
fólksins, en þessu tímariti er fyrst
og fremst ætlað að verða vett-
vangur íslenzkrar æsku.
Á þessum kröfuhörðu tímum
er ungum íslendingum brýn
þörf á Ijóðlegri menntun, áður
en þeir hleypa heimdraganum,
áður en þeir skyggnast „vítt of
veröld hverja“. Verði þeirri þörf
fullnægt, mun raun sanna, að
„vor landi vill mannast á heims-
ins hátt, en hólminn á starf hans,
líf hans og mátt.“
Þá mun Bragi beita sér fyrir
því, að kannaðar ver'ði svo vel,
sem verða má, innlendar og er-
lendar heimildir um áform og á-
ætlanir Einars Benediktssonar
um virkjanir fallvatna og aðra
stóriðju á íslandi. Mál þessi eru
raunar veigamikill þáttur í stjórn
málasögu íslands á fyrsta fjórð-
ungi 20. aldar, og mun félagið
SKOZK-ÍSLENZKA félagið
(„The Scottish-Icelandic Socie-
ty“) var stofnað í Lynn-gistihús-
inu í Glasgow 6. nóvember síð-
astliðinn. Á stofnfundinum voru
fimmtiu Skotar og þrír íslend-
ingar.
Einar T. Elíasson, lektor við
háskólann í Glasgow, setti fund-
inn með nokkrum orðum og
stakk upp á því, að séra Robert
Jack yrði fundarstjóri. Var það
samþykkt. Síðan skýrði séra
Robert Jack frá hugmyndinni
leita samstarfs við hina hlutgeng-
ustu menn um þessi efnL Hins-
vegar tel ég áhættulaust að full-
yrða, að þessi heimildakönnun
leiði í Ijós, að Einar Benedikts-
syni hafi jafnan veri'ð efst í
huga, að efla heill og hagsæld
íslenzku þjóðarinnar, með því að
ryðja fullkomnustu tækni hans
samtíðar braut til áhrifa og um-
svifa í atvinnulífi þjóðar hans.
Félagið vill þannig gera sitt til
þess, að Söguþjóðin, sem nú býr
sig undir að beita nýjustu tækni
á öllum sviðum atvinnulífsins,
fái rétta mynd af baráttu þeirra,
er brautina ruddu.
Á vori lífs síns ávarpar Einar
Benediktsson æsku aldamótaár-
anna þessum orðum:
„Vér hlutum af féðrunum
sigursæl sverð,
„og sagnir um frjálshuga
drengi
„og hörpuna gömlu við eigum
að erfð,
„með ósvikna, hljómdjúpa
strengi.
„En nú þarf að stilla hvern
streng, sem hún á
„og stálið hið góða úr riðinu
slá.
Þessi orð eru ’ekki síður í
tíma töluð nú, en á er þau voru
mælt í öndvertSu.
Mér þætti vel til fallið, að
æska Íslands kæmi framvegis
saman á afmælisdegi Einars
Benediktssonar við þennan bauta
stein hans, til að treysta þar heit
sín við ættjörðina. Og ég veit,
að hin unga sveit kyndi við slík
tækifæri björt og upplitsdjörf
bregða sverði sögunnar og láta
skáldhörpu íslands hljóma. Æska
lands vors mun valda hvoru-
tveggja.
Ég vil nú, fyrir hönd Braga,
færa þakkir hinum mörgu, sem
hafa lagt hönd að verki við gerð
þessa minnismerkis. Skal fyrst
Þakkað listamanninum .Ásmundi
Sveinssyni myndhöggvara, sem
gefið hefur steininum líf af
neista listar sinnar. Borgarstjór-
anum í Reykjavík og nánustu
um stofnun félagsins, en mark-
mið þess væri að efla menningar-
leg samskipti og önnur tengsl
milli íslands og Skotlands. Hann
þakkaði Einari Elíassyni, Pea-
cock ræðismanni og Ólafi Jóns-
syni frá Flugfélagi íslands fyrir
aðstoð við stofnun félagsins.
Síðan var gengið frá félags-
stofnunni, og þessir kosnir í
stjórn samkvæmt tillögu séra
Roberts Jacks:
Formaður: Einar T. Elíasson,
lektor. Varaformaður: John
samstarfsmönnum hans, er sýnt
hafa máli þessu mikinn velvilja
og áhuga, skal sérstaklega þakk-
að. Reykjavíkurbong hefur séð
um uppsetningu minnismerkis- J
ins, og staðið að þeim fram-
kvæmdum af miklu'm myndar-
brag. Ég vil og færa þakkir Eim-
skipafélagi íslands fyrir drengi-
legan stuðning, og skylt er og
ljúft að þakka hinu brezka fyrir
tæki, Morris Singer Company í
Lundúnum, er steypt hefur mynd
skáldsins í varanlegt efni. Þá vil
ég þakka hinum áhugasama
framkvæmdastjóra Braga, Þóri
Ólafssyni hagfræðingi, fyrir
störf hans, og ég vil að lokum
þakkað listamanninum, Ásmundi
sem hafa á margan veg lagt sig
fram um að gera aldarafmæli
Einars Benediktssonar sem eftir-
minnilegast.
„Þú gafst oss allt þitt líf og
voldugt verk. (
„— Guð verndi list vors máls
og íslands heiður.
Svo kva’ð Einar Benediktssoa
um annað íslenzkt stórskáld,
Matthías Jochumsson. Sú viður-
kenning, sem vér skuldum Ein-
ari sjálfum, verður naumast orð-
uð betur. — Það minnismerki,
sem hér er reist, er áfangi í rækt
arsemi íslendinga við eitt af stór
mennum þjóðarinnar. Minnis-
merkinu hæfir það svið, sem
stjórn Reykjavíkurborgar hefur
valið því í stærsta skrúðgarði
höfúðborgarinnar. Bragarlaunia
frá 1897 eru goldin.
Vér óskum þess, að minnis-
merki Einars Benediktssonar
megi um ókomnar aldir minna
íslenzku þjóðina á allt hið göfug
asta og uppbyggilegasta í sögu
hennar og menningu. En þó um
fram allt í skuld hennar við ætt-
jörð sína.
Ágæti borgarstjóri Geir Hall-
grímsson: Mér hlotnast nú sá
heiður, að biðja yður að veita
viðtöku, fyrir hönd Reykjavíkur-
borgar, minnismerki Einars Bena
diktssonar til ævarandi eignar
og varðveizlu.
Ormond Peacock, ræðismaður
íslands í Glas,gow og Vestur-Skot
landi. Ritari: Frú Olivia Aitken.
Meðstjórnendur: Alfred Mac
Dougall, Ólafur Jónsson, skrif-
stofustjóri Flugfélags íslands í
Glasgow, T. MacEwan og S.
Kirkpatrick.
Að lokum var sýnd kvikmynd
um ísland og veitingar fram
bornar.
Þegar hafa fleiri gengið í fé-
lagið en þeir, sem á stofnfundin-
um voru. Tilmæli hafa borizt frá
mörgum stöðum í Skotlandi og
Norður-Englandi um að stofnað-
ar verði félagsdeildir á þessum
stöðum.
Utanáskrift félagsins er:
The Scottish-Icelandic Society,
1 Hughenden Terrace,
Kelvinside,
Glasgow,
Scotland.
Standandi frá vinstri: Ölafur Jónsson, Séra Robert Jack, T. MacEwan. Sitjandi frá vinstri: S.
Kirkpatrick, frú Olivia Aitken, Einar T. Elíasson, J. O. Peacockog Aifred MacDougall. (Ljósm.
Len Factor).
Skozk-íslenzkt félag
stofnað í Skotlandi