Morgunblaðið - 03.12.1964, Blaðsíða 6

Morgunblaðið - 03.12.1964, Blaðsíða 6
6 MORCUNBLAÐIÐ Fimmtudagur 3. des. 1964 UM BÆKUR Grasafræði handa þeim sem lengra eru komnír EINAR GUDMUNDSSON: JÓLAEYJAN, bamasaga. Vtg.: ísafoldarprentsm. h.f. Reykjavík, 1964. 60 bls. Er öld ævintýrsins liðin? Líklega mundu einkverjir svara, að svo væri. >ó er ekki svo langt, síðan börn sátu um- hverfis forneskjulegar ömmur og sfðskeggjaða afa og hlýddu hugfangin á furðusögur af karls- sonum og öskubuskum, sem héldu að heiman með nesti og nýja skó, börðust til frama í fjarlægum löndum og urðu á endanum kóngar og drottningar í víðlendum ríkjum. Börnin lifðu sig inn í slíkar sögur. Undir niðri fannst þeim, sem í þeim fælist einhver yfir- skilvitleg og dularfull vísbend- ing til þeirra sjálfra, hvers um sig. Gat ekki hugsazt, að svipuð ævintýr ættu fyrir þeim sjálfum að liggja? Ég veit ekki, hvort ævintýr eru lengur sögð börnum né held- ur, hvort börn hafa lengur gaman af sögum um karlssyni og ösku- buskur, sem verða að kóngum og drottningum. En einhvern veginn þykir mér vafasamt, að öll börn vildu nú verða kóngar og drottningar, þó þau ættu þess kost. En hvað sem líður kóngum og drottningum, þá er svo mikið víst, að ævintýr eru enn samin og út gefin. Nýjasta ævintýrið heitir Jólaeyjan. Höfundurinn er Einar Guðmundsson, sem þekkt- ur er af sínu mikla þjóðsagna- safni. Kallar hann þessa bók sína „barnasögu" á titilblaði. Jólaeyjan er nýstárlegt ævin- týr. Þar segir frá feðgum tveim, sem heima eiga á bænum Meld- unarstöðum vi'ð suðurströnd ís- lands, og er sonurinn, ungur drengur, söguþulur. Þeim feðg- unum verður á jólanótt reikað niður að ströndinni, og sjá þeir þá undur mrkið, sjálfa Jólaeyna, sem berst þar upp að ströndinni. Jólaeyna hafði íorðum rekið þarna að landinu á hverju ári, en nú hafði hún ekki sézt sí'ðustu fimm aldirnar, eftir að bóndi nokkur skaut sér undan að lið- sinna nauðstöddum strandmönn- um. Var þá lagt á ætt hahs, að bölvun skyldi henni fylgja og ekki létta, fyrr en hún hefði bjargað hundrað mannslífum. Nú vau þeirri tölu náð, og Jólaeyjan var komin aftur. Af upphafi sögunnar mætti ætla, að þarna væri á ferðinni táknræn saga, sjálf öriagasaga þjóðarinnar í yfirfædðri mynd, og það er hún sjálfsa.gt í vissum skilningi, þó færra bendi til þess í síðari hluta bókarinnar. Mestur hluti sögunnar er lýs- ing á hinu fjölskrúðuga gróður- ríki eyjarinnar. Sú lýsing er ná- kvsem og eflaust fróðleg. Um það mál er ég ekki dórnbær. Drengurinn, sem er bæði aðal persóna og söguþulur, er svo fróð ur í grasafræði, að hann kann skil á öllum trjám og jurtum, sem fyrir augu ber á eynni, en hún er, sem geta má nærri, þak- in suðrænum gró'ðri, þroskamikl- um ávaxtatrjám og ilmandi, lit- fögrum blómum. Drengurinn þekkir heiti allra blóma og trjáa, sem hann sér, og ekki nóg með það, hann kann líka, þó ótrúlegt sé, að nefna það allt á latínu. Mér er ekki fullljóst, hvað höfundurinn er að fara með þess ari miklu og nákvæmu grasa- fræði í ævintýri handa börnum. Þá er mér ekki minni ráðgáta, í hvaða tilgangi hann tilfærir alla þessa latínu. Get ég ekki við bundizt að varpa fram þeim spurningum, þar sem sagan er áð öðru leyti mjög vel undir- byggð og vandvirknislega unnin á allan hátt. Mun latínan ekki fæla venjuleg börn frá sögunni fremur en hæna þau að henni? Skáldskapargildi sögunnar kann að vísu að vera álitamál. En tungutak höfundar svíkur engan. Einar Guðmundsson er svo vel að sér í íslenzku máli og þar að auki svo orðmargur, að börnum kæmi betur en ekki að hafa skýringar við Jólaeyna. Sjaldgæf orð er þar býsna mörg að finna. Sumum barnabókahöfundum hefur veri'ð brugðið um lélegt málfar, og það með réttu. Einar Guðmundsson verður ekki sak- aður um slíkar ávirðingar. Bók hans er á svo fögru máli a'ð til fyrirmyndar er. Ég get hvorki sett mig í spor barna né gizkað á, hvort þau • MÆÐUSVIPUR í bókaverzluninni í Vestur- veri heyrði óg að kona tautaði við sjálfa sig um leið og hún leit yfir jólakortaúrvalið: „Og svo verður maður víst að kaupa eitthvað af þessum jólakortum." Ég sá það á konunni, að hún hefði getað keypt hvaða bók sem var í verzluninni án tillits til verðsins — og það var ekki kostnaðurinn við jólakaupin, sem hún horfði í. Nei, hún hef- ur sjálfsagt ekki nennt að skrifa á kortin og koma þeim í póst. Ég er viss um að þetta var eina ástæðan til þess að hún skoðaði kortin með mæðusvip. íslendinigar státa af öllu milli himins og jarðar — m.a. af því, kunna að njóta þessarar sögu. Fyrir mitt leyti hefði ég kosið, að hún byggi yfir eilítið meiri spennu, einhverju óvæntu, því söguefni'ð sjálft hefði óneitanlega verið vel til þess fallið. En nóg um það. Við íslending- ar höfum alltaf átt okkar jóla- eyju innst í hugskotinu. Við bú- um í fögru landi, en skóglausu. Og skógleysið er það eina, sem við höfum aldrei sætt okkur við í þessu landi okkar, sem betur fer, vil ég segja. Þess vegna eru skógræktarmenn okkar ennþá hugsjónamenn, þó aðrar hugsjón- ir séu farnar veg allrar veraldar. Ég vona, að JÓLAEYJA Einars Guðmundssonar verði svo gó'ður fyrirboði, að kynslóð sú, sem hún er ætluð til lestrar, geri landið sjálft að jólaeyju, svo við þurfum ekki lengur á neinum jólatrjám að halda handan yfir höfin. Ef sú von yrði að veruleika, yrði þáð ævintýr stórkostlegra en öll þau ævintýr, sem áður hefðu verið sögð og skrifuð á íslandi. Erlendur Jónsson. Andar MISVINDI, greinasafn eftir Snæbjörn Jónsson. ísafoldarprentsmiðja h.f. Reykjavík, 1964. 240 bls. MISVINDf heitir greinasafn það, sem Snæbjörn Jónsson hefur nú sent frá sér. Þar er að finna tuttugu og fimm kaflafyrirsaign- ir auk formála. Fáeinum mynd- um er dreift um bókina og aft- ast er nafnaskrá. Höfundur lýsir því yfi'r í for- mála, að hann vilji helzt enga bók sjá formálalausa. Og ræki- að á íslandi séu allir læsir og skrifandi. Flestir verða þó að taka á honum stóra sínum til að skrifa á jólakort einu sinni á ári — og er sú staðreynd senni lega ekki bezti vinisburðurinn um það, hve allir eru hér vel skrifandi. • GAGNLEGUR HLUTUR Hin svonefnda pennaleti ís- lendinga — og tökum þá jóla- kortin sem dæmi — á að mín- um dómi rætur að rekja til þess, að við leggjum ekki réttan skilning í þessa einföldu jóla- kveðju. Eða — hugur fylgir ekki máli. Það er ágætur siður og gagn- legur að viðhalda tengslum og kunningsskap, sem annars er lega stendur hann við þau orð, hvað þessa bók áhrærir, því for- máli hennar er fyrir margra hluta sakir merkileg lesning. Meðal annars víkur höfundur- inn þar að stafsetningunni á bók- inni. „Alltaf finnst mér það vera að gera lítið úr sér að ræða um staf- setningu í formála eða ritdómi," segir hann. „Fyrir þessu eru þó sumar frómar sálir ofurviðkvæm ar. Ég vil því sýna lítillæti og geta þess, að stafsetning á þess- ari bók er ekki samræmd." Þessi orð hafa sjálfsagt átt að vera afsökun, því stafsetningin á bókinni er einn hrærigrautur, sem ómögulegt er að botna L Sama er að segja um greinar- merkjasetningu. Það verður því að álíta, að orðin hafi snúizt við hjá Snæbirni Jónssyni, því vissu- lega er það á valdi lesendanna að sýna lítillæti gagnvart slíkum vinnubrögðum. „Skammlitla íslenzku tel ég mig skrifa,“ sagir hann ennfrem- ur í formálanum þau orð eru sönn í bókstaflegum skilningi. Hann skrifar einmitt skammlitla íslenzku og ekkert fram yfir það. Ég hygg, að veruleg mállýti sé ekki mörg að finna í greinum hans. Hins veigar er stíllinn hvergi rismikill og víðast þung- lamalegur. Til dæmis hefjast málsgreinar gjarna á forsetningar lið eða atvikslið. Orðaröðin er þó hnökralaus, aðeins fremur óþjál. Málið er í einu orði sagt bóklegt, en ekki líflegt. Tvær fyrstu greinarnar í bók Snæbjarnar Jónssonar fjalla um dulspeki og heita Undur dul- heima og Um miðilsstarfsemi. Yfir lesmálssíðum síðar nefndu köldu gréinarinnar er þó prentað ann- að heiti. Ekki er mér kunnugt um, hver á sök á því. Höfundurinn gerir á einum stað þann fyrirvara, að ,,allir kunnugir vita að qg er maður lítillar trúar.“ Ekki get ég ráðið af skrifum hans, hvernig skilja beri þau orð, því mikið ræðir hann um trúmál og mjög virðast þau mál vera honum hugleikin. En lífsspeki Snæbjarnar Jóns- sonar finnst mér vera úrleiðis frá okkar alþýðlegu og hversdaigs litið ræktaður, með því að senda skriflega kveðju einu sinni á ári, eða svo — og þetta gerum við einmitt um jól og áramót — þegar flestir eða allir eru í huigsanlegu beztu ástandi til að meðtaka hlýja vinar- kveðju c|* gefa henni meiri gaum en ella. Og kveðjunni má gjarnan fylgja eitthvað smáveg is, sem minnir frekar á send- anda — eða þegar um útlönd er að ræða, eitthvað, sem minn ir á landið. • HVER ER AÐ VERÐA SÍÐASTUR Fjölmöngum veitist hins veg- ar auðveldara að koma frá sér dýrum gjöfum en einu sendi- bréfi ,sem ekki þarf að kosta Snæbjörn Jónsson legu viðhorfum, að ekki sé meira sagt. Hvaða lærdóm á til dæmia að draga af þessari staðhæfingu: „Ef þú glettist við sofandi hund, veiztu ekki við hverju þú mátt búast af honum.“ Ef dæma má af orðum Snæ- bjarnar Jónssonar, er honum harla uppsigað við oflætið. „Já, það er miklu hentast að forðast oflætið," segir á einum stað. Á öðrum stað vitnar hann í Einar H. Kvaran oig klykkir svo út með eftirfarandi athugasemd frá sjálfum sér: „Þessi orð mættu mörgum verða til varnaðar gegn oflæti." Manni einum lýsir hann svo: „Ofláti var hann sízt af öllu.“ Og þannig er víðar að oflætinu sneitt. Það á sem sagt ekki upp á pallborðið hjá Snæbirni Jóns- syni. Og þá fær alvöruleysið og hé- igóminn ekki síður á baukinn, því hartn er strangur maður. „Margsinnis er ég búinn að fordæma þekkingarlítið, alvöru- laust og hégómlegt miðilsfunda- kák, sem hér er of mikið tíðkað. Það er ætlun mín að þetta verði seint vítt um of“, segir í grein- inni Um miðilsstarfsemi. „Alvörulausa miðilsgutlinu, sem óg vék að, er með engu bót mælandi. Það verðskuldar ekk- ert annað en fordæmingu," segir síðar í sömu grein. Framh. á bls. 17 nema fimm eða sex krónur að viðbættum stundarfjórðungi úr okkar dýrmæta lífi. Og eg er ekki viss um að dýrar gjafir séu alltaf betur metnar en það ó- dýrasta. Ég minnist á þetta núna vegna þess að nú er hver að verða síðastur að koma jóla- kveðjum og jólabögglum í skipapóst til útlanda. Síðasta Ameríkuskipið fyrir jól mun vera farið, en Selá fer þann 9. til Hamborgar, Gullfoss þann 11. til Skolands og Danmerkur — og síðast fer Drottningin, þann 17. til Færeyja og Dan- merkur. Það er yfirleitt svo margit, sem gera þarf á síðustu stundu, að gott væri að ljúka við að ganga frá jólapóstinum áður en jólaskipin leysa land- festar. B O S C H rafkerfi er í þessum bifreiðum: BENZ SAAB DAF TAUNUS NSU VOLVO OPEL VW Við höfum varahlutína. BRÆÐURNIR ORMSSON HF. Vesturgötu 3. — Sími 11467.

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.