Morgunblaðið - 24.04.1965, Blaðsíða 8

8
MORGUNBLAÐID
■.V.^ÍUsWv.V
Landsfundarfulltrúar heiffruffu minningu Ólafs Thors viff setningu fundarins, m.eff því að rísa úr
sætum sínum. (Ljósm. Mbl. Ól. K. M.)
— Ræða Bjarna
Benedikfssonar
Framhald af bls. 1.
Nýsköpun atvinnuveganna.
Aðild að samstarfi lýðræð-
isþjóðanna.
Stækkun fiskveiðilandhelg-
innar.
10 ára rafvæðingaráætlun.
Viðreisn og endurheimt
frelsis í viðskiptum og til
margháttaðra framkvæmda.
Auðvitað lögðu ýmsir aðr-
ir sitt af mörkum við fram-
gang þessara mála, en án at-
beina Ólafs hefðu ýms þeirra
alls ekki náð fram að ganga
og um önnur farið mun verr
en raun varð á.
Þegar fyrir andlát Ólafs
gerðu flestir sér grein fyrir,
að hann var mikilhæfasti
stjórnmálamaður sinnar sam-
tíðar á íslandi. Mest eigum
við Sjálfstæðismenn samt
honum að þakka. Hann heitti
sér öðrum fremur fyrir því,
að Sjálfstæðisflokkurinn var
stofnaður með samruna í-
haldsflokksins og Frjálslynda
flokksins. Formaður flokks
okkar var hann frá því á ár-
inu 1934 þangað til á Lands-
fundi 1961. Hann helgaði
flokknum starfskrafta sína
ekki einungis þau rúm 27 ár,
sem hann var formaður hans,
heldur engu að síður á und-
an og á eftir. Umhyggjan
fyrir velfarnaði Sjálfstæðis-
flokksins hvarf aldrei úr huga
Ólafs Thors né heldur ósk
hans um að flokkurinn yrði
vaxinn þeim vanda. að vera
sannur forystuflokkur ís-
lenzku þjóðarinnar. Öll eigum
við Ólafi Thors meira að
þakka en nokkrum manni
öðrum og meira en mín fátæk
legu orð fá lýst. Ég bið ykk-
ur, háttvirtu fundarmenn, að
rísa úr sætum, minningu hans
til virðingar.
[Fundarmenn risu ur saetum].
Ég þakka.
Pi er þess aff geta, þótt mjög
meff öðrum hætti sé, að nú horf-
«m viff fram á að missa annan
ágætan mann úr flokksstarfinu.
Svo sem kunnugt er, þá hefur
Gunnar Thoroddsen, fjármála-
ráðherra, varaformaður flokks
okkar, ákveðið að taka við stöðu
sendiherra ísiands í Kaupmanna-
höfn. Ég skal játa, að fyrst er ég
heyrði þetta, þá kom mér sú
fregn mjög á évart. Raunar er
það svo, að flestir eða allir, sem
standa í stjrónmálaþvargi til
langframa, verða öðru hvoru
leiðir á því. Að minnsta kosti hef
ég oft spurt sjálfan mig að því,
af hverju ég væri að eyða ævi
minni í þessa látlausu togstreitu,
svo árangurslítil og tilgangslaus
sem hún á stundum virðist. Svar
Ið, sem ég hefi gefið sjálfum
mér, er þaff, að ég hafi ekki við
neinn annan en sjálfan mig að
sakast. Ef ég í raun og veru vildi
hverfa að einhverju öðru, þá færi
ég því fram af þeirri einbeittni,
að enginn gæti haggað ákvörð-
un minni.
Þetta viðhorf var mér í huga,
þegar við Gunnar Thoroddsen
ræddum ákvörðun hans. Hann
gerði mér grein fyrir því, sem
ég raunar vissi fullvel, að hann
er nú samfleytt í rúm 18 ár bú-
inn að gegna tveim einhverjum
vandasömustu og tvímælalaust
argmestu embættum hér á landi,
fyrst starfi borgarstjóra Reykja-
víkur og síðan fjármálaráðherra
íslands. Eðlilegt er, að sá, sem
þvílíkur þungi hefur hvílt á, óski
sér nokkurrar tilbreytingar.
Fleira er eftirsóknarvert í lífinu
en úrslitavöld og sú ábyrgð, sem
þeim fylgir, þó að sjálfsagt sé
að meta það traust, sem er for-
senda þess, að manni hlotnist
þvílíkur frami í lýðræðisþjóðfé-
lagi. Víst er, að Gunnar Thor-
oddsen nýtur í ríkum mæli
trausts okkar Sjálfstæðismanna
og raunar margra annarra. Hann
þurfti ekki að segja mér frá
ákvörðun sinni til þess, að ég
lýsti jafnskjótt fullu trausti mínu
á honum sem fjármálaráðherra.
Hann vissi þegar áður, að hann
naut þess, þvi að ég hefi oft látið
uppi aðdáun mína á hinni glöggu
yfirsýn, sem Gunnar Thoroddsen
hefur yfir flókna þætti fjármál-
anna og hans eindregna vilja til
að halla á hvorugan, ríkissjóð né
skattgreiðendur, f þeirra við-
skiptum. >á hefi ég ekki síður
kunnað að meta það, þegar Gunn
ar Thoroddsen hefur hvað eftir
annað umyrðalaust en vel vitandi
um afleiðingarnar fallizt á, að
ríkissjóður tæki á sig nýjar byrð-
ar eða tekjumissi til að greiða
á þann veg fram úr öðrum vanda.
Vanda, sem mér virtist enn
brýnni, en hagur rikissjóðs, þó
að viðbúið væri, að fjármála-
ráðherra teldi, að aðrir ættu
fremur en hann að leysa. En
hver maður hlýtur sjálfur að
ráða sínum lífsháttum og þess
vegna taldi ég mér ekki hlýða
að setja þvert nei við þeirri
ákvörðun Gunnars að breyta nú
til. Þetta taldi ég mér því síður
fært, þar sem sendiherrastaðan í
Kaupmannahöfn er, eins og það
mannval sýnir, er hana hefur
skipað fyrr og síðar, ein hin þýð-
ingarmesta, sem við höfum völ
á. Enda er sizt orðum aukið,
hversu mikið kapp við leggjum
á góða og farsæla sambúð við
okkar fyrrverandi sambands-
þjóð. Val Gunnars Thoroddsens
sem sendiherra í Kaupmanna-
höfn er enn ein sönnun þess.
>ví fer fjarri, að í þessari ákvörð-
un felist, að Gunnar Thoroddsen
sé horfinn af vettvangi islenzkra
þjóðmála eða hyggist leggja
hendur í skaut og hætta að vinna
íslandi til heilla.
Andstæðingar okkar reyna að
láta í veðri vaka, að þessi breyt-
ing stafi af sundurlyndi og óein-
ingu innan forystuliðs flokksins.
Engu slíku er til að dreifa. Að
sjálfsögðu erum við allir frjáls-
huga menn, og sízt með svo þræl-
bundnar skoðanir, að ekki geti
sitt sýnzt hverjum um einhver
minniháttar atriði. En í öilu því,
sem máli skiptir, hefur ríkt full-
kominn einhugur innan flokks-
ráðs, þingflokks og meðal ráð-
herra flokksins hin síðari ár, nú
jafnt og meðan við nutum for-
ystu og leiðsagnar okkar ógleym
anlega foringja, Ólafs Thors. Við
minnumst síðustu orða hans I síð-
ustu landsfundarræðunni, sem
hann hélt hinn 25. apríl 1963. >á
komst hann svo að orði:
„Við vitum, að fortíðin varðar
miklu, nútíðin meiru, en mestu
þó framtíðin. >ess vegna stefn-
um við alltaf andans sýn fram á
veginn í leit að nýjum leiðum.
að nýjum lindum, sem ausa megi
af til velfarnaðar þjóðinni allri,
en einkum þó æsku landsins.
Við leggjum nú til atlögu með
fangið fullt af stórhug, fjölmenn-
ari, öflugri og orustuglaðari en
nokkru sinni fyrr.“
>essi voru hvatningarorð Ólafs
Thors til okkar í upphafi kosn-
ingabaráttunnar 1963.
★
>essari síðustu kosningabar-
áttu, sem háð var undir forystu
Ólafs Thors, lauk svo, að Sjálf-
stæðisflokkurinn hlaut 37.021 at-
kvæði, jók atkvæðatölu sína um
rúm 3.200 atkvæði og bætti hlut-
fall sitt frá haustkosningunum
1959 úr 39.7% í 41,4%. í heild
hlaut ríkisstjórnin nær 56%
greiddra atkvæða, vann hlut-
fallslega á og fékk stærri kosn-
ingasigur en tíðkanlegt er í Norð
ur- og Vestur-Evrópu, þar sem
svipaðir stjórnarhættir eru og
hér á landL
Úreltur hugsunarháttur
Úrslit í einstökum kjördæmum
urðu misjöfn eins og gengur. Til
þess liggja margháttaðar ástæð-
ur. Óhagstæðust voru úrslitin þar
1 sem ósamkomulag var um fram-
bjóðendur, eða á milli frambjóð-
enda. Sums staðar hafa menn
ekki enn til hlítar áttað sig á,
að hin gömlu, litlu kjördæmi eru
úr sögunni, rígur þeirra á milli
þess vegna með öllu úreltur og
getur ekki leitt til annars en
ills. Frambjóðendur verða að
hafa forystu um að bæta úr
þessu. >eir eru því aðeins trausts
verðir, að þeir kunni að vinna
með öðrum og noti ekki ríg á
milli sveita, sem nú eru ekki
lengur sérstök kjördæmi sjálfum
sér til ímyndaðs framdráttar.
Eðlilegt er, að trúin á afturgöng-
ur, leiði til afturfarar; látum and-
stæðinga okkar, hvem með sín-
um hætti, eina um fylgispekt við
úreltan hugsunarhátt. Sækjum
sjálfir eftir sigri og hann er væn-
legastur, ef menn horfa fram og
láta sátt og samlyndi ráða til
styrktar góðu málefni.
Báðir stjórnarflokkarnir höfðu
lýst yfir því, að þeir mundu halda
áfram samstarfi sínu, ef þeir
hlytu til þess nægan þingstyrk
við kosningamar. Ríkisstjórnin
hélt því óbreytt áfram, en átti
við ýmsa örðugleika að etja síð-
ari hluta ársins 1963. Rétt fyrir
þjóðhátíðina þá um sumarið var
samið um almenna kaupgjalds-
hækkun, 7%, sem eftir atvikum
þótti í hóf stillt. Bættist hún þó
hjá flestum ofan á svipaða hækk-
un fyrr á árinu og samningar
voru ekki gerðir lengur en fram
á haustið. í júlí var kveðinn upp
gerðardómur um kaup opinberra ;
starfsmanna og var talið að með-
altalshækkun hefði orðið um
45%. Hún hafði veruleg áhrif til
að ýta undir gegndarlausar kaup-
kröfur, þegar fram á haustið
kom, Um þessar mundir varð og
ljóst, að ýms önnur verðbólgu-
merki uxu ískyggilega. Varð það
til þess, að í september voru
gerðar nokkrar ráðstafanir til að
draga úr vexti verðþennslu.
Komu þær að tilætluðu gagni,
þótt síðar yrði, en hefðu betur
verið gerðar fyrr.
Gengi krónunnar
>egar sýnt var, hversu háar
kaupkröfur verkalýðsfélögin
gerðu haustið 1963, óx mjög ótti
manna um, að gengi krónunnar
yrði ekki haldið óbreyttu, enda
virtist kappspamlega unnið að
því af sumra Jiálfu að breiða út
og efla ótta um gengisfellingu.
Var þá glöggt, að fram undan
mundi vera úrslitaviðureign um
öryggi krónunnar. >ess vegna
samþykkti flokksráðsfundur
Sjálfstæðismanna hinn 26. októ-
ber 1963 svohljóðandi tillögu:
„Flokksráðsfundur Sjálfstæð-
ismanna telur að gera beri nauð-
synlegar ráðstafanir til að
tryggja gengi krónunnar og heit-
ir á alla landsmenn að veita at-
beina sinn til að þær ráðstafanir
megi takast."
í þessu skyni bar ríkisstjórnin
fram lagafrumvarp á Alþingi um
að banna verkföll til áramóta, svo
að tóm gæfist til að aðilar áttuðu
sig á afleiðingum kröfugerðar
sinnar og færi gæfist til samn-
inga. Alþýðusambandið brást hið
versta við þessu frumvarpi, en
þegar forráðamenn þess fengust
til að heita því, að beita sér fyr-
ir, að vinnufriður héldist, a.m.k.
til hins 10. desember ,varð með
atbeina Ólafs Thors að samkomu'
lagi, að atkvæðagreiðslu um
frumvarpið skyldi frestað. >essir
friðarsamningar voru síðasta
stjórnarathöfn Ólafs, því að
kraftar hans voru á þrotum þeg-
ar fyrir þessi átök, þó að hann
vildi ekki hverfa frá völdum fyrr
en nokkurt hlé yrði. Hann baðst
því lausnar, og fól þingflokkur-
inn mér að taka við stjórnarfor-
ystu í hans stað og Jóhanni Haf-
stein að taka við þeim ráðherra-
störfum, sem ég hafði áður gegnt.
Sú breyting varð hinn 14. nóv-
ember 1963.
Næstu vikur var ósleitilega
unnið að undirbúningi samkomu-
lagstilrauna. >ær urðu þó árang-
urslausar og skullu verkföll á.
>eim lauk með samningum rétt
fyrir jól og giltu þeir samningar
hér sunnanlands ekki lengur en
um 6 mánaða skeið og enn skem-
ur fyrir norðan. Almenn kaup-
hækkun samkvæmt þeim var 14
—15% og lét nærri, að kaup-
gjald í landinu hefði yfirleitt
hækkað um 30% á árinu 1963
og þó mun meira til opinberra
i starfsmanna, svo sem fyrr segir.
Varð því ekki annað sagt en að
í árslok horfði óvænlega í ís-
lenzku atvinnulífi, og munu fá-
ir þá hafa trúað því, að takast
mundi til langframa að halda
gengi krónunnar óbreyttu.
Laugardagur 24. apríl 1965
J únísamkomulagið
Ríkisstjórnin beitti sér fyrir
löggjöf um nauðsynlega hjálp til
útgerðarinnar og aðrar óhjá-
kvæmilegar efnahagsráðstafanir.
Var hún samþykkt í janúarlok
1964. Samtímis og síðar áttu sér
stað manna á milli viðræður til
að kanna, hvort unnt væri aS
ná víðtæku samkomulagi um
vinnufrið og a.m.k. slíkan hemii
á vexti verðbólgunnar, að geng-
isfalli yrði afstýrt. Alþýðusam-
bandið gerði í apríl samþykkt um
vilja sinn til að vinna að stöðv-
un verðbólgunnar og svaraði rík-
isstjórnin því þegar í stað, a3
hún vildi fyrir sitt leyti að þessu
stuðla. Hófust þá þegar opinber-
ar samningaumleitanir, sem lykt-
aði hinn 5. júní með júnísam-
komulaginu svokallaða. Efni þesa
er alkunnugt, og skal ég ekki
rekja það í einstökum atriðum.
Vinnufriður um eins árs bil var
aðalatriðið. Kauphækkunum
skyldi haldið í hófi en binding
kaupgjalds við verðlagsvísitölu
tekin upp á ný og fyrstu ráð-
stafanir gerðar til styttingar
vinnutíma verkamanna, orlof
lengt og undirbúnar víðtækar
ráðstafanir til öflunar lánsfjár i
íbúðabyggingar.
Júnísamkomulagið hafði þegar
í stað þau áhrif, að ótti um geng-
isfellingu hvarf, enda stuðluðu
góð aflabrögð og árferði að því,
að auka traust manna á stöðug-
leika íslenzku krónunnar. Ríkis-
stjórnin átti einnig hlut að því,
að samningar tókust um verð-
lag landbúnaðarafurða. Okkur
hafði þannig tekizt að fram-
kvæma það, sem flokksráðsfund-
urinn í október 1963 hafði fyrir
okkur lagt, þótt erfiðlega virtist
horfa um það í fyrstu. Á flokks-
ráðsfundi haustið 1964, tæpu ári
eftir að samþykktin um nauð-
synlegar ráðstafanir til að
tryggja gengi krónunnar hafði
verið gerð, flutti Ólafur Thor*
tillögu, sem samþykkt var í einu
hljóði. Var það hans síðasta til-
lögugerð í íslenzkum stjórnmál-
um og hljóðaði syo:
„Flokksráðsfundur Sjálfstæð-
isflokksins, haldinn í Reykjavík
8.—9. október 1964, lýsir ánægju
sinni yfir, að tekizt hefur að
standa vörð um gengi íslenzku
krónunnar, eins og flokksráðið
lagði megináherzlu á í álytkun
sinni í október í fyrra.
Fundurinn fagnar þeim alhliða
árangri, sem viðreisnarstefnan
hefur áorkað í íslenzku þjóðfé-
lagi, þar sem nú ríkir frelsi i
stað fjötra og hafta áður, og
tekizt hefur að endurvekja fjár-
hagslegt álit íslendinga með öðr-
um þjóðum.
Fundurinn þakkar forystu rík-
isstjórnarinnar um það viðtæka
samkomulag, sem tókst milli
launþega og atvinnurekenda sL
vor og milli bænda og neytenda
nú á þessu hausti, en hvort
tveggja hefur treyst vinnufrið og
samstarf stéttanna í þjóðfélag-
inu.
Fundurinn vekur þó athygli á,
að framundan er að leysa ýmis
vandamál, er leiða af þessu sam-
komulagi og treystir fundurinn,
að sem víðtækast samstarf geti
um það skapazL
Fundurinn leggur áherzlu á, að
með vinnufriði verði unnt að ein
beita orku þjóðarinnar að alhliða
eflingu atvinnulífsins, þ.á.m. stór
virkjunum og stóriðju, til þess
að tryggja sífellt betri lífskjör og
skapa skilyrði fyrir blómlegri
menningu íslendinga í nútíð og
framtíð.“
Bætt gjaldeyrisstaða
Alhliða árangur viðreisnar-
stefnunnar og aukið traust á
krónunni lýsti sér m.a. í bættri
gjaldeyrisstöðu. Hún batnaði á
árinu 1964 um 281 millj. kr. og
jafnframt lækkuðu vörukaupa-
lán til skamms tíma erlendis um
78 millj. kr. Útistandandi lán er-
lendis hækkuðu hins vegar 1
heild um 460 milljónir, en sú
hækkun stafaði öll af auknura
kaupum á skipum og flugvélum.
Framhald á bls. 14.