Morgunblaðið - 29.05.1965, Blaðsíða 8

8
MORGUNBLADID
Laugardagur 29. maí 1965
ÞórhalBur ViEmun darson:
Spurningu
sjdnvarp svarað
1 LEIÐARA Alþýðublaðsins 20.
þ.m. eru bornar fram fjórar
spurningar við sextíumenningana
svonefndu, sem undirrituðu
áskorun um sjónvarpsmálið og
sendu alþingi 13. marz 1964, og
eru spurningar þessar endur-
prentaðar í Staksteinum Morg-
unblaðsins daginn eftir. Um-
ræddar spurningar eru bornar
fram af tilefni spurningalista, er
lagður var fyrir menntamálaráð-
herra á fundi, sem nokkrir úr
hópi sextíumenninganna efndu
til 17. þ.m.
Nú mun leiðarhðfundi Alþýðu-
, blaðsins og Staksteinahöfundi
Morgunblaðsins kunnugt, að
sextíumenningarnir hafa ekki
wieð sér nein samtök, og því er
ekki von á, að frá þeim berist
eitt sameiginlegt heildarsvar við
spurningum þessum. Hins vegar
geta einstakir menn úr hópi
þeirra að sjálfsögðu reynt að
svara spurningunum hver fyrir
sig. í>ar sem ég var einn þeirra,
sem boðuðu til fyrrgreinds fund-
ar með menntamálaráðherra, og
átti þátt í að semja spurningar
þær, er lagðar voru fyrir hann,
vil ég leyfa mér að leitast við að
svara spurningunum, en tek það
skýrt fram, að þau svör ber að-
eins að líta á sem persónuleg
svör mín.
1) Er þessum samtökum ætlað
að vinna einnig gegn ís-
)' lenzku sjónvarpi?
? bví er í fyrsta lagi til að svara,
að sextíumenningarnir hafa ekki
með sér nein skipuleg samtök,
svo sem áður er getið. Um af-
stöðu þeirra til stofnunar íslenzks
sjónvarps er rétt að vísa til
áskorunar þeirra til alþingis, þar
sem segir orðrétt um þetta efni:
„Með stofnun og rekstri islenzks
sjónvarps teljum vér, að ráðizt
sé í svo fjárfrekt og vandasamt
fyrirtæki með örfámennri þjóð,
að nauðsynlegt sé, að það mái
fál þróazt í samræmi við vilja
og getu þjóðarinnar, án þess að
knúið sé fram með óeðlilegum
haetti." Þannig er ljóst, að sextiu-
menningarnir hafa ekki tekið
afstöðu gegn stofnun íslenzks
ajónvarps. í hópi þeirra eins og
annarra landsmanna mun vafa-
laust gæta skiptra skoðana um
það, •hvort og hvenær rétt sé að
stofna íslenzkt sjónvarp. l>að
hlýtur að fara eftir mati manna,
annars vegar á gildi sjónvarps
sem menningartækis og hins
vegar á getu þjóðarinnar til að
ráðast í svo kostnaðarsamt fyrir-
tæki og halda því uppi á þann
veg, að menningarlegur ávinn-
ingur verði að. Þegar þetta hvort
tveggja er haft í huga: að sextíu-
menningarnir hafa ekki tekið af-
stöðu gegn íslenzku sjónvarpi
sem slíku og hafa auk þess ekki
með sér skipuleg samtök, er auð-
svarað fyrstu spurningunni á
neikvæðan veg.
Hins vegar kemur það fram i
ályktun sextiumenninganna, að
þeir hafa áhyggjur af því, ef
jafnviðurhlutamikið mál og
stofnun íslenzks sjónvarps er
knúið fram „með óeðlilegum
hætti“, þ.e. á þann veg, að fyrst
sé erlendri sjónvarpsstöð á ís-
landi að þarflausu gert kleift að
ná til meirihluta þjóðarinnar, en
síðan sé stofnun íslenzks sjón-
varps eins konar neyðarráðstöf-
un vegna hins erlenda her-
mannasjónvarps. í samræmi við
þetta sjónarmið hafa fundarboð-
endur leyft sér að varpa fram
^ við menntamálaráðherra nokkr-
um spurningum um fyrirhugað
íslenzkt sjónvafp,_ rekstur þess
og starfsskilyrði. Ég tel það per-
sónulega einhverjar fáránlegustu
afleiðingar hinnar slysalegu
meðferðar íslenzkra stjórnar-
valda á ameríska sjónvarpsmál-
inu, ef þeim, sem ábyrgð bera á
því máli, tekst að kæfa niður
allar heilbrigðar umræður og
gagnrýni á stofnun og rekstur
íslenzks sjónvarps. Mætti ég
minna á þau ummæli ívars
Eskelands, útvarps- og sjónvarps-
ráðsformanns Norðmanna, að
hefði hann verið spurður þeirr-
ar spurningar fyrír nokkrum
árum, hvort íslendingar ættu
ekki að koma upp sjónvarpi,
hefði hann trúað spyrjandanum
fyrir því, að hann hlyti að vera
Kleppsmatur. Og stofnun íslenzks
sjónvarps nú réttlætti Ivar
Eskeland með því, „að sú ein-
okunaraðstaða, sem hefur skap-
azt hér fyrir eina erlenda sjón-
varpsstöð hafi í för með sér lífs-
hættu fyrir íslenzka þjóð, ís-
lenzka menningu og íslenzkt
nr;ál“. í viðtali, sem við Sigurður
Líndal og Sigurður A. Magnús-
son áttum við ívar Eskeland,
staðfesti hann, að ekkert hefði
gerzt 1 sjónvarpsmálum, sem
breytti þeirri skoðun sinni, að
það væri í rauninni óðs manns
æði að stofna sjónvarp á ís-
lendi, annað en tilkoma Kefla-
víkursjónvarpsins. Það kann að
vera, að þeim íslenzkum ráða-
mönnum, sem dottið hafa ofan í
hinn ameríska sjónvarpspytt og
hugsa sér nú að nota stofnun ís-
lenzks sjónvarps sem hálmstrá,
ef ekki hafa það að skálkaskjóli,
komi það betur, að hið íslenzka
sjónvarpsmál fái að vera í friði
fyrir allri gagnrýni, verða eins
konar heilög kýr í þjóðfélaginu.
Hinir, sera ekki bera ábyrgð á
Keflavíkursjónvarpinu, heldur
vöruðu við því frá upphafi,
áskilja sér að sjálfsögðu rétt til
frjálsra umræðna og fyrirspurna
um íslenzkt sjónvarp, hvort sem
spyrjendum líkar betur eða verr.
2) Vita sextíumenningamir
ekki, að fjár til íslenzks sjón-
varps er aflað eingöngu frá sjón-
varpsnotendum og auglýsendum,
en verður ekki tekið af almanna-
fé frá öðrum stofnunum í land-
inu?
3) Eru sextíumenningarair
ekki sammála formanni norska
útvarpsráðsins, sem sagði í fyrir-
iestri í Reykjavík, að sjónvarpið
hefði ekki dregið frá öðrum
menningarstofnunbm, öllu frek-
ar örvað þær? Hafa sextíumenn-
ingarnir reynslu í sjónvarpsmál-
um til jafns við þennan Norð-
mann?
í>ar sem báðar þessar spurn-
ingar fjalla um fjárhagshlið ís-
lenzka sjónvarpsmálsins, kýs ég
að svara þeim í eiliu lagi.
Persónulega er mér kunnugt
um þá fyrirætlan íslenzkra
stjórnarvalda, sem greint er frá
i 2. spurningu. En ef leiðarahöf-
undur vill gefa í skyn með þess-
um tveimur spurningum, að en,g-
in hætta sé á því, að íslenzkt
sjónvarp muni draga fé frá ann-
arri íslenzkri menningarstarf-
semi, vil ég t.d. benda honum á
eftirfarandi: Eins og kunnugt er,
er margvísleg íslenzk menningar-
starfsemi kostuð eða studd með
fé, sem kvikmyndahúsin skila í
ríkissjóð, svo sem Þjóðleikhús,
Sinfóníuhljómsveit, félagsheim-
ili o.s.frv. Auk þess eru sum
kvikmyndahúsin beinlínis rekin
til styrktar ákveðinni menning-
arstarfsemi, t.d. Háskólabíó og
Tónabíó, sem rekin eru til stuðn-
ings Háskólanum og Tónlistar-
félaginu. Nýlega skýrði einn af
forstjórum kvikmyndahúsanna í
Reykjavík frá því í viðtali við
Lesbók Morgunblaðsins, að mjög
væri nú farið að draga úr aðsókn
að kvikmyndahúsi því, er hann
rekur, og kenndi um sjónvarpinu.
Reynslan erlendis staðfestir
þetta. í Bandaríkjunum var lok-
að þúsundum kvikmyndahúsa,
eftir að sjónvarp kom til sög-
unnar, og nýlega mátti lesa í
vikuritinu Time, að hið brezka
Þórhallur Vilmundarson.
kvikmyndafélag Rank eitt hefði
orðið að hætta rekstri um hundr-
að kvikmyndahúsa eftir tilkomu
sjónvarpsins. Þar sem leiðara-
höfundur Alþýðublaðsins vitnar
til ummæla ívars Eskelands um
áhrif sjónvarpsins á fjárhag
annarra menningarstofnana í
Noregi, er rétt að taka það fram,
að ívar Eskeland vék ekki einu
orði að áhrifum norska sjón-
varpsins á rekstur norskra kvik-
myndahúsa. Hins vegar er vert
að gefa því gaum, að ívar
Eskeland taldi Það norska sjón-
varpinu einkum til gildis, að
það ræki „norskt sjónvarpsleik-
hús“, sem orðið hefði til að örva
leiklistaráhuga og leiklistar-
menningu, einkum í dreifbýli í
Noregi. í viðtali við eitt Reykja-
vikurblaðanna taldi Eskeland
þetta tvímælalaust langjákvæð-
asta þátt norskrar sjónvarpsstarf-
semi. En á fundinum með sextíu-
menningunum lýsti menntamála-
ráðherra yfir því, að sýning ís-
lenzkra sjónleikja í fyrirhuguðu
sjónvarpi hér yrði svo kostnaðar-
söm, að um slíkt gæti alls ekki
orðið að ræða um fyrirsjáanlega
framtíð. Efni hins íslenzka sjón-
varps yrði að mestu leyti erlend-
ar kvikmyndir með íslenzkum
leturtexta. Þannig virðist starf-
semi hins islenzka sjónvarps
helzt eiga að verða í því fólgin
að flytja erlent kvikmyndaefni
inn á heimili landsmanna með
gífurlegum tilkostnaði og leysa
þannig kvikmyndahúsin að veru-
legu leyti af hólmi, en þau hafa
til skamms tíma skilað góðum
arði, m.a. til margháttaðrar ís-
lenzkrar menningarstarfsemi.
Um sjálfstæða sjónvarpsstarf-
semi, sem verulegt fé kostar og
ívar Eskeland telur helzt til rétt-
lætingar norsku sjónvarpi, verð-
ur hins veigar ekki að ræða. Ligg-
ur það enda í augum uppi, að
þjóð, sem er svo smá, að hún rís
ekki undir gerð innlendra kvik-
myhda, getur ekki haldið uppi
merkilegri sjálfstæðri sjónvarps-
dagskrá 365 daga á ári.
4) Hvaða menningarstofnanir á
íslandi „svelta“? Er það Háskóli
íslands, sem er nýbúinn að reisa
bíó fyrir 30-40 milljónir? Er
þessi fullyrðing, að menningar-
stofnanir „svelti“, mat sextíu-
menninganna á starfi Gylfa Þ.
Gíslasonar sem menntamálaráð-
herra og kveðja til hans?
Spurning fundarboðenda var
reyndar orðuð svo: „Telur ráð-
herra svo mikinn ávinning að is-
lenzku sjónvarpi, að fórnandi sé
stórfé til rekstrar þess, á meðan
aðrar íslenzkar menningarstofn-
anir eru í svelti?“
Með þessu orðalagi telja fund-
arboðendur sig ekki vera að
ámæla núverandi menntamála-
ráðherra fyrir fjárþröng ís-
lenzkra menningarstofnana, held-
ur skýra frá blákaldri og al-
kunnri staðreynd, sem á sér
dýpri og alvarlegri rætur en
hugsanlegt tómlæti eins tiltekins
ráðherra. Fjöldi íslenzkra menn-
ingarstofnana er rekinn af alger-
um vanefnum, enda hefur þjóðin
nú þegar ráðizt í rekstur svo
umfangsmikilla og fjárfrekra
stofnana, að engin dæmi eru
þess, að jafnfámennur hópur hafi
tekizt slíkt á herðar. Sjálfum er
mér kunnugt um fjárþrön,g og
aðbúnað nokkurra menningar-
stofnana, sem ég hef unnið hjá
eða átt skipti við: Menntaskólans
í Reykjavík, Háskólans og ríkis-
bókasafnanna tveggja: Lands-
bókasafns og Háskólabókasafns.
Öllum landslýð er kunnugt um
ástandið í húsnæðismálum
Menntaskólans í Reykjavík, og
mun taka mörg ár að bæta þar
um. Fjárþröng Háskólans er slík,
að jafnvel hefur ekki verið unnt
að koma fram sjálfsögðustu um-
bótum í stofnuninni, svo sem
nauðsynlegri vélritunar- og
símaþjónustu fyrir háskólakenn-
ara, þjónustu, sem hvert venju-
legt viðskiptafyrirtæki telur
sjálfsagt að láta starfsmönnum
sínum í té. Vandræðaástand ríkir
feinnig í húsnæðis- og húsbún-
aðarmálum stofnunarinnar.
Bygging Háskólabíós var af
ráðamönnum Háskólans eflaust
hugsuð sem fjárhagslegt bjarg-
ráð fyrir stofnunina, þótt bág-
lega hafi til tekizt. Og um
ástandið í málum ríkisbókasafn-
anna tveggja er það að segja, að
þar skortir hundruð milljóna til
þess að kippa málum í viðunandi
horf, en það verður aðeins gert
með byggingu nýs þjóðbóka-
safns, þar sem Landsbókasafn
og Hákólabókasafn verði sam-
einuð og auk þess komið fyrir
Þj óðsk j alasaf ni og Handrita-
stofnun ásamt öðrum skyldum
stofnunum, og enn fremur méð
stórfelldri eflingu bókakosts
þjóðbókasafnsins, þannig að það
vaxi upp í 1-2 milljónir binda.
Fyrr en það hefur verið gert, er
ekki unnt að segja, að þjóðin
hafi eignazt nauðsynlegan lykil
til hvers konar fræði- og vísinda-
iðkana. Nú er hins vegar ástand-
ið þannig í þessum efnum, að
t.d. fær Háskólabókasafn einar
400 þúsundir króna á ári til
bókakaupa og bókbands og á að
þjóna fyrir það fé m.a. fræði-
greinum eins og læknisfræði og
verkfræði, þar sem hvert ritverk
getur kostað þúsundir króna.
Bókaverðir safnsins eru tveir,
en við sambærileg söfn erlendis
yrði talið fráleitt að hafa færri
en 10-15 starfsmenn. Um annan
aðbúnað að safninu, svo sem i
húsnæðismálum, er bezt að fara
sem fæstum orðum. Það mætti
vera íslendingum umhugsunar-
efni, að þjóð eins og fsraels-
menn, sem ekki getur veitt sér
alla hluti í einu fremur en fs-
lendingar, hefur einmitt lagt
kapp á að koma upp sem full-
komnustum vísindastofnunum
og sem beztri aðstöðu til vísinda-
iðkana í landinu, en hefur hins
vegar ekki enn ráðizt í stofnun
sjónvarps.
Ég hygg, að orðið sé tímabært,
að íslendingar átti sig rækilega á
því, að þeir verða jafnan að gera
upp við sig, hverjar nýjungar f
menningarmálúm þeir meigna að
taka upp, að þeir verða að yelja
og hafna í þeim efnum, ekki
síður, heldur miklu fremur en
ísraelsmenn. Minna má á, að fs-
iendingar eru svo sérstæð þjóð
sökum fámennis, að þeir munu
vera nær eina sjálfstæða menn-
ingarþjóðin, sem ekki getur
rekið járnbrautarkerfi við hlið
bilvegakerfis. Og fjölmargar
stofnanir, sem reknar eru með
góðum hagnaði jafnvel meðal
smáþjóða erlendis, svo sem úti-
skemmtistaði (tívolí), fjölleika-
hús og dýragarða, er enn von-
laust að reyna að reka hér á
landi. Engum dettur í hug að
setja á stofn verksmiðju, t.d.
kísilsallaverk eða álbræðslu, án
þess að kanna til fullnustu bæði
markaðshorfur og áhrif slíkrar
stóriðju á íslenzkt athafnalíf f
heild. Ekki síður ætti að vera
sjálfsagt, áður en til jafnstórfellds
fyrirtækis og íslenzks sjónvarps
er stofnað, að kanna rækilega,
hver áhrif það muni líklegt til
að hafa á hinn íslenzka menn-
ingarmarkað, ef svo mætti kalla,
en engin slík allsherjarathugun
hefur farið fram, að því er
menntamálaráðherra upplýsti á
fyrrnefndum fundi um sjón-
varpsmál.
Ég vil að endingu taka fram
að óspurðu, að víst tel ég guðs-
þakkarvert, ef íslenzkum ráða-
mönnum tekst að fóta sig á þvl
að takmarka Keflavíkursjón-
varpið við herstöðina eina, jafn-
framt því sem þeir setja á stofn
íslenzkt málamyndarsjónvarp,
þótt ég að visu líti með fullu
raunsæi á stofnun slíks sjónvarps
— af írafári, á þessari stundu og
við þessar aðstæður — sem ámátt-
legt yfirklór yfir dýrasta axar-
skaft aldarinnar.
Þórhallur Vilmundarson.
Það bezta sem
lífið veitir
nefnist erindi, sem C. D.
WATSON, æskulýðsleið-
togi frá London flytur í
Aðventkirkjunni í kvöld,
laugardag, kl. 8,30.
Fjölbreytt æskulýðssam-
koma sunnudagskvöld kl.
8,30. — Söngur og tónlist.
Allir velkomnir.