Morgunblaðið - 01.08.1965, Blaðsíða 13

Sunnudagur 1. ftgflst 1965
MORCU NBLAÐID
13
Af því aö allir aðrir fara til Mallorca
FYRST sá ég bara hatt-
inn. Churchill-hattinn, eins
og hún kallaði hann síðar
í roín eyru — og tvö skær
blá augu sem horfðu kank-
vís og aUs ódeig út í heim-
inn undan hattbarðinu.
Lilly Ákerholm-Fedortjuk,
fyrrverandi ritstjóri „Mán-
adstidningen" og starfandi
blaðamaður (hjá Bonniers)
um þrjátíu ára skeið, er
kona ekki ýkja há vexti,
snyrtileg og settleg í fasi,
lágmælt og brosmild en
með augu sem alltaf öðru
hvoru koma upp um ófor-
betranlegan prakkara undir
niðri og niðandi kátínu í
röddinni.
Hún kom upp á blað til þess
að leita upplýsinga og spyrjast
fyrir um sitthvað — og þegar
við vorum búnar að tala sam-
an góða stund spurði ég hvort
ég maetti ekki hafa við hana
viðtal. Hún hló og sagði:
— Það verður þá fyrsta við-
taiið, sem ég iæt hafa við mig
um dagana. Biaðamenn geta
ekki níðzt á kollegum sínum —•
en nú er ég ekki lengur í stétt-
inni.....
— Ég kom til íslands, sagði
hún — af því allir aðtir fara
suður til Mallorca. Mér hefur
alltaf þótt meira gaman að
gera eitthvað annað en allir
aðrir. Svo hef ég líka nógan
tíma til að flakka núna, er
hætt vinnu og hef ekki nema
um mitt hús að sjá og einn
son og eiginmann, sem er ekki
heima nema á hálfs annars árs
fresti — hann er farmaður og
sigiir um Suðurhöf og strák-
urinn er í lögreglunni. Af
hverju hafið þið annars lög-
regluþjóna alltaf svartklædda?
Heima eru þeir í biáum ein-
kennisbúningum, það er ekki
eins heitt og sér heldur ekki
eins mikið á þeim. En mikið
skelfing eru þeir elskulegir,
hvort sem þeir skilja orð af
því sem ég segi eða ekki —
alltaf tekst þeim einhvern veg-
inn að visa mér rétt til vegar
og eru svo sjarmerandi og
skemmtilegir.
31áu augun horfa á mig
glettin. — En það eru fleiri
skemmtilegir og sjarmerandi
og dökkfataðir í henni Reykja-
vík en lögregluþjónárnir — ég
bý hérna, á Hótel Vík með út-
syn yfir gleðskapinn i borginni
á kvöldin — hvaðan fá þeir
eiginlega allt sitt áfengi, þessir
Ijómandi snyrtiiegu ungu
piltar á dökku fötunum — þið
eruð óskaplega velklæddir, ís-
lendingar — og hvað kemur
þeim eiginlega til að drekka
eins og þeir gera, og ... . ? Að
svörum fengnum hlær hún og
heldur áfram:: Ég ætlaði út í
gærkvöldi, dálítið seint að
vísu — veðrið var svo gott —
en komst ekki leiðar ihinnar
fyrir ungum herramanni, sem
sat á tröppunum og vildi með
engu móti hleypa mér framhjá
án þess að ég gerði honum
þann heiður og ánægju að
drekka honum til samlætis —
piltur hafði f fórum sínum
flöskur þrjár, viský, gin og
koníak og mikinn veiðiútbún-
sð, stangir og dót og kvaðst
vera að bíða eftir vini sínum,
sern ætlaði að sækja hann. Við
töluðum saman dágóða stund
og hann hélt áfram að nauða á
mér að þiggja sopann, en ég
lét mig ekki. Loks stóð hann
upp, hneigði sig djúpt og sagði
„þú ert andskoti þrjózk, en
indælis kerling samt og farðu
nú vel“.
Við hlæjum báðar.
— Hvar kemst ég næst Ihest-
lega ekkert“. Þegar mér varð
litið út um gluggan mokkrum
mínútum sí'ðar sá ég hvar Lilly
stóð upp við öskutunnuna og
haíði lagt á hana teikniblokk-
ina, en á girðingunni við hlið-
ina sátu tveir strákar og sögðu
„Svaka er hún fljót að teikna
rnaðúr." Hinu megin við skurð-
inn stóð sendiboðinn og var
nærri búinn með heilt stórt
franskbrauð en á leið til hans
var vinkona úr næsta húsi með
annað eins —.
Svo drukkum við kaffi og
borðuðum kanelköku og súkku
laðiköku og appelsínuköku og
fengum okkur aftur í bollana
og svo spurði ég: Hvernig byrj-
aði þetta eiginlega allt saman?
— Blaðamennskan? sagði
Lilly og hló. — Það er nú eig-
inlega saga að segja frá því og
stendur í sambandi við Evert
Taube — kannist þér við
hann? Ég játti og hún hélt
ófram — við vorúm nefniiéga
saman á iistaskóla heima í Sví-
um, segir hún svo, og lítur á
minnisblaðið nógu nærri til
þess að teikna þá — mig lang-
ar svo að teikna nokkra hesta
áður en ég fer héðan, ég er svo
hrifin af þeim. Ég fór í gær
upp á skeiðvöll, til þeirra Fáks
manna, en þar voru engir hest-
ar utan svo langt í burtu, að
ég hefði þurft kíki til þess að
geta teiknað þá ........
Mér varð hugsað suður í
Silfurtún, þar sem hestarnir
eru handan við skurðinn að
húsabaki, svo nærri, að með
æfingu má henda til þeirra
brauði út um eidhúsgiuggann.
— O, það væri dásamlegt,
sagði Lilly. Og svo fórum við
inn í Siifurtún.
Á leiðinni litum við á gömlu
sundlaugamar og höilina hand-
an við veginn og hún spurði
— Af hverju eru hér eng-
ar sundlaugar bara fyrir kven-
fólk? Ég sagði að það væru sér
tímar fyrir konur á flestum
sundstöðum, en henni þótti það
ekki nóg — það er aldrei á
þeim tímum sem mann langar
að synda, sagði hún, og ailtaf
er nú tilhaldssemin ofarlega,
þegar karlmenn eru einhvers
staðar nálægir, hversu gamiar
sem við verðum. Eg vil heldur
hafa sér sundlaug og ég er
ekki ein um það.
Ég hló og svo fórum við til
Ásmundar, sem stóð úti fyrir
dyrum, tók í nefið og biim-
skakkaði augunum upp á
franska túrista, sem komnir
voru^ að forvitnast „J’ai été a
Paris il y a longtemps,“ sagði
Ásmundur og snýtti sér hressi-
lega — „men Ni talar svenska,
það var ágætt, þá getum við
talað saman, ég er farinn að
ryðga í frönskunni."
Og Lilly hló og skoðaði sig
um í garðinum og ákvað að
koma aftur seinna, þegar þeir
frönsku væru farnir. Sólin var
líka að koma fram úr skýjun-
um og ég vissi að hestarnir
myndu vera á leiðinni upp fyr-
ir moldarbarðið suðurfrá.
En inni í Siifurtúni var sól-
in ekki alveg komin og hest-
arnir ekki heidur, svo ég gerði
sendimann út af örkinni með
brauð til þess að ná í einn eða
tvo handa Lilly að teikna. Á
meðan skoðúðúm við húsið og
horfðúm út á Áiftanes til for-
setans, sem var víst ekki heima
og heilsuðum upp á innanhúss-
dýragarðinn, fuglana í búri
sínu, fiskana í kerinu og kött-
irm inni í eldhúsi, sem kom
Hesturinn og strákurinn suður í Silfurtúni. (Teikning).
hlaupandi inn af flugnaveiðum
þegar kaffilyktin barst út um
gluggann til hans, af því að
hann vissi að kaffinu fylgir
rjómi og kannske lika handa
honum.
Svo kom sá er sendur hafði
verið, móður og másandi og
tilkynnti að einn hestinn hefði
hann fengið alveg heim að girð
ingunni og annan hérumbil.
Þeir væru bóðir fallegir á lit-
inn og tilvaldir til að teikna,
en hvort við ættum ekki meira
brauð,“ því sá grái fékk eigin-
þjóð og svo í París, Evert, Astr
id Bergman, sem seinna varð
konan hans, og ég. Við vorum
ósköp ung og alltaf í fjárþröng
og Evert sendi heim smágrein-
ar og sitthvað til að bæta úr
þessu. — Ég fór yfir þetta fyr-
ir hann og teiknaði myndir
með — Evert var ekki sérlega
snjall að stafsetja á þeim dog-
um — hún hlær — en honum
var margt annað til lista lagt.
— Kannist þér við San Remo
— það var þar sem „Flickan
i Havana" varð tiL — Þessi
Lilly Akerholm-Fedortjuk, me8 Churcfaill-hattmn.
sem átti enga peningana eftir?
spwði ég. — Einmitt, sagði
Liily, það áttum við nefnilega
ekki heldur, ekki grænan tú-
ski'ding. Við fórum til San
Remo af þeirri einföldu ástæðú
að einn vinur Everts gekk
fram á hann á götu í París og
leizt hann þuríandi fyrir sól
og sumar. „Hérna,“ sagði hann
„hafðu lykilinn minn, þú get-
ur sólað þig syðra í þrjá mán-
uði rreðan ég er í burtu — en
taktu með þér einhvern til þess
að elda ofan í þig.“ Evert tók
okkur Astrid báðar og það var
yndislegt að vera þarna —
okkur tókst meira að segja að
kenna ítölunum að dansa
sænskan harobo. Það var dýrð-
legt — bláu augun leiftra af
kótínu. —
En .. segi ég. — Já, segir
Lilly, ég er alveg að komast
að efninu. Þegar við svo Astr-
id svo loksins fórum heim,
löbbuðum við okkur upp á
Bonniers, sögðum á okkur
deili, vísuðum í okkar fyrri
handaverk fyrir forlagið og
Evert og spurðum hvort þeir
gætu ekki haft af okkur eitt-
hvert gagn en við af þeim pen-
inga í staðinn. Þannig byrjaði
það eiginlega, biaðamennskan,
meina ég, segir hún og er kank
vís — ekki beinlínis gáfulega
kannski en harla skemmtilega
— Astrid giftist svo Evert og
hætti, en ég varð þarna áfram
og gerði allt mögulegt. Ég byrj
aði sem teiknari og fór svo
í myndatexta, lengri texta, um-
brot og svo smám saman út
í allt saman og einhvernveg-
inn gekk það. Það var ósköp
gaman og áður en lauk held
ég að ég hafi verið -búin að
gera hérumbil allt sem undir
blaðamennsku heyrir, en ég
held ekki ég hafi nokkru sinni
verið eins ánægð með sjálfa
mig og þegar ég fékk borgaða
fyrstu myndina mina. Þá var
ég sautján óra og fékk fyrir
hana sjö krónur og fimmtíu
aura. Það var töíuverður pen-
ingur. Þetta var líka skopteikn
ing, en það þótti æplega kven-
mannsverk í þá daga og var
þessvegna ennþá meira gam-
an.
— Ég starfaði við „Vecko-
tidningen” fram til ársins 1930
eða þar um bil, heldur Lilly
áfram. Þá keypti Bonniers út-
gáfufyrirtæki Áhlén og Áker-
lunds, sem var geysi mikið
fyrirtæki og gaf : i.a. út „Veck
joumalen.“ Ekki gat Bonr s
verið að gefa út tvö vikub •
sem kepptu hvort við an,.„o
og þá var „Vectotidningen’*
gerð að „Mánadstidningen" og .
hefur verið svo síðan.
— Ég held að Bonniers hafi
verið með 25-30 blöð og tíma- „
rit á sinni könnu um þetta
leyti, segir Lilly, — Ákerlund
átti um 15 þegar hann seldi.
Það var nú líka dáfyndið, bæt-
ir hún við og augun kvika —
hvernig það gekk til, Áker-
lund hafði veikzt og hélt sig
ekki lengur færan um að
stjórna fyrirtækinu, svo hann
seldi það Bonniers og þóttist
stórgræða á kaupunum. En svo
heiisaðist honum vel og hann
nagaði sig í handarbökin yfir
sölunni í mörg ár á eítir, því
hann hafði undirritað samn-
ing um að hann mætti ekki
setja á stofn neitt vikublað
eða mánaðarrit í heil 10 ár._
Mikið skelfing held ég það hafi
farið í taugarnar á aumingja
karlinum.......Svo tölum við
meira um Bonniers og Lilly
segir mér fleiri sögur af fólk-
inu hjá fyrirtækjunum báðum,
„solsidan", það vorum við hjá
Bonniers, segir hún og „skugg-
sidan“ það voru þeir hinir —
en nú hef ég dregið mig í hlé
frá hvorum tveggju og er
„bara húsmóðir“. Svona lítur
húsið út, segir hún og sýnir
mér mynd af því, það er rautt
og dyraumbúnaðurinn hvítur,
vafningsviður upp um alla
veggi, blóm í öllum gluggum
og garðurinn fullur af kirsu-
berjatrjám — það stóð þannig
á þessu húsi og garðinum þeim
arna, að maðurinn mdnn, Val-
erian Fedórtjuk, sem kom til
Sviþjóðar í stríðinu, flóttamað-
ur frá Úkraínu, tók sér fyrir
hendur ávaxta og býflugna-
rækt, — við höfðum fjörutíu
býkúpur þarna í garðinum um
tíma, sagðí hún og gretti sig~"
og við seldum hunang í tonna-
tali að mér fannst.
En nú er ubýflugumar á bak
og burt, sonurinn vaxinn úr
grasi og eiginmaðúrinn kominn
til Suðurhafseyja .... já, segir
Lilly kankvrs, hann dreymdi
alltaf um að sigla og eftir
fimmtán ár í landi lét hann -
loks verða af því. Nú sé ég
hann bara á eins og hálfs árs
fresti. — Það er nú nokkuð
langt, segi ég og get ekki orða
bundist. — Gat hann ekki far-
ið ögn skemmra að heiman,
blessaðúr? — Nei, segir Lilly,
það var ekki við þao komandi,
hann langaði suður —. þetta
er heldur hreint ekki sem verst
við erum búin að vera gift 1
fimmtán ár — hún brosir —■ *
og þegar hann svo kemur, er
hann iíka kyrr heima í þrjá
mánuði ...... og nú fer að
líða að þvi að hans sé von,
svo ég verð að fara að haska
mér heim og hafa allt tilbúið
— en fyrst ætla ég að skreppa
til Vestmannaeyja og skoða
Surtsey og nýju litlu eyjuna.
— Hún er horfin, segi ég, sökk
í sjó. — Ha? segir Lilly van-
trúuð, sökk hún? Já, segi ég,
nema hún sé þá komin upp
aftur, það væri svo sem eftir
öðru þarna á slóðum Surts.
Hún hlær. — Þetta er nú meira
landið, segir hún, alltaf e'itt-
hvað nýtt og skrítið og
skemmtilegt á seyði. *
En okkur er ekki til setunn-
ar boðið. Lilly iítur í kringum
sig og það er söknuður í blá-
um augunum. — Mig langar
að koma hingað aftur, segir
hún, hér er allt svo hreint og
bjart og fallegt. — En heima
í Svíþjóð bíða kirsuberjatrén
í garðinum og bráðum keraur
sunnanfarinn úr hafi að vitja
hússins síns að baki blómanna
og trjánna, og þá verður Lilly
að vera þar líka.
— Sd. j