Morgunblaðið - 27.01.1966, Page 15

Fimmtudagur 27. januar 1966
morgunblaðid
15
BECKET.
Framleiðandi: Hal Wallis. Hand-
Leikstjóri: Peter Glenville.
rit: Edward Anhalt eftir leik-
riti Jean Anouilh. Kvikmynd-
un: Geoffrey Unsworth. Tónlist:
Laurence Rosenthal. Brezk frá
1964. Pánavision og Technicol-
or. 148 min. íslezkur texti. Há-
skólabíó.
Samskipti þeirra Thomasar
Beckets og Hinriks II. Englands-
konungs, sem uppi voru á 12. öld
hafa orðið ýmsum 20. aldar
skáldum umhugsimar og yrkis-
efni. T.S. Eliot notar þau sem
efni í sitt fræga leikrit, „Murd-
er in the Cathedral“, þar sem
hann leggur mesta áherzlu á að
hegðun Beckets hafi átt rætur í
ósk hans að gera sjálfan sig að
píslarvotti. Franska leikskáldið
Jean Anouilh lítur efafyllri aug-
um á samskifti Beckets og kon-
ungs hans í vináttu og hatrL í
leikriti hans Becket, sem mynd-
in er gerð eftir, fæst raunar eng
in ákveðin mynd af því sem rak
Thomas Becket til að rísa gegn
konungi sínum og ástvini, Hin-
riki II., eftir að hann gerði Beck
et að æðsta manni kirkjunnar 1
þeirri trú að hann ætti þar með
tryggan fylgismann innan kirkj-
unnar, sem ógnaði veldi kon-
ungs í krafti valds síns yfir
sálum þegnanna.
Handritið og kvikmynd Peters
Glenvilles fylgir texta Anouilhs
svo trúlega, að sjaldan er vikið
frá leikritinu og samtöl eru nær
alltaf flutt óbreytt. Það er fyrst
og fremst flutningur textans og
leikurinn sem gerir myndina
iminnisstæða og heldur manni
hugföngnum í nær tvo og hálf-
an tíma. Becket eykur ekki á
leikstjórafrægð Glenvilles hvað
kvikmyndun varðar, því yfireitt
er leikstjórn hans ekki innblás-
in né nýstárleg. Frá filmísku
sjónarmiði gerði Peter Glenville
sína beztu mynd fyrst, Fang-
ann (The Prisoner, 1955, sýnd
í Stjörnubíói). Síðari myndir
hans hafa flestar verið gerðar
eftir leikritum, svo sem Á heitu
sumri (Summer and Smoke,
Laugarásbíó) er hann gerði eft-
ir leikriti Tenessee Williams án
þess að nema burt leikhúsbrag-
inn, enda er Glenville fyrst og
fremst leikstjóri sviðsins og setti
Becket á svið á Broadway við
mikinn fögnuð.
I myndinni segir frá sameig-
inlegu kvennafari og drykkju-
skap Hinriks II. Englandskon-
ungs, Normana sem kominn er
út af Vilhjálmi sigursæla, og
Thomasar Beckets, sem er Saxi,
en Saxar voru á þessum tíma
undirokaður hluti þjóðarinnar
eftir sigur Normana er lögðu
England undir sig á 11. öld. Hinr
ik er opinskár og tilfinninga-
næmur, en ruddi á stundum.
Hann ann Becket mjög, en Beck-
et er dulur og lætur engar til-
finningar ráða sér, hvorki ást
né stolt, en stoltið er þó það sem
lifir enn í flestum Söxum, þrátt
fyrir kúgun Normana. Kynni
þeirra hafa gert Hinrik að meiri
manni. Beckett hefur gert kon-
ung sinn siðfágaðri. Dálæti
Hinriks á Becket fer mjög 1
taugar aðalsins og klerkanna.
Það kemur eins og reiðarslag
yfir þá þegar hann gerir Beck-
et að kanslara Englands. Þetta
kemur Becket sjálfum á óvart,
en hann reynist mjög atkvæða-
mikill í starfi sínu og tekur það
alvarlega, með öfundarauga
hinna grófu baróna, vina kon-
ungsins, á sér. Vegna loforðs
sem Becket hefur í fljótfærni
gefið konungL verður hann að
láta honum eftir ástmey sína,
en Hinriki er mjög annt um
að deila konum með vini sínum.
Stúlkan fremur sjálfsmorð
vegna þessa og varpar það mikl-
um skugga á vináttu þeirra.
Becket lætur ekki tilfinningar
sínar — ef nokkrar eru — í ljós
í sambandi við þetta, en Hinrik
finnst að hann hafi lokað fyrir
sér dyrunum að trúnaði og hugs-
unum Beckets með þessu.
Þegar erkibiskupinn af Kant-
araborg deyr, þykist Hinrik
hafa fundið frábæra lausn á
á stríði sínu við kirkjunnar
Konungurinn við líkbörur Beck-
ets.
ur út handtökuskipun á hendur
honum fyrir fjárdrátt í kanslara-
tíð Beckets, sem eru lognar sak-
ir. En Hinrik er ákveðinn i að
hegna vini sínum fyrir það sem
hann telur svik við sig og fær
til liðs við sig óvin Beckets,
biskupinn yfir London (Sir Don-
ald Wolfit).
Becket flýr land og leitar á
náðir Frakkakonungs, Lúðvíks
VIII. (Sir John Gielgud), sem
með ánægju hjálpar honum til
að ná fundi páfa, þar sem Beck-
et ætlar að leita réttar síns Und
irtektir páfa eru þó olendnar,
en Becket snýr aftur til Eng-
lands eftir fund við ko.rung sinn
á strönd Frakklands og í grið-
um hans. Stífni og alvara sú er
Becket leggur í starf sitt fer
mjög í taiugar konungs og hann
er mjög einmana vegna vinslit-
anna við 3ecket, sem hann ann
ennþá þrátt fyrir allt, cg iæt-
ur hann það bitna mjög á fjöl-
skyldu sinni, tilvonandi erfingja
konu sinni og móður, sem hæð-
ast mjög að ást hans á Becket og
getuleysi hans til að buga hann.
Kveld eitt situr Hinrik að
sumbli með sínum heimsku bar-
ónum. Tilfinningar hans gagn-
vart Becket brjótast út og það
farg fær hann til að hrópa: „Get-
ur enginn losað mig við þennan
Erkibiskupinn og konungur hans (Krcnam uurron og -
Toole).
og það notar hann til fulls og
sýnir frábæran leik sem hinn á-
hrifagjarni og úthverfi Hinrik
konungur. Richard Burton er
mjög minnisverður í hlutverki
Beckets, persónuleiki hans er
mjög sterkur og rólyndi það og
festa er hann sýnir í hlutverk-
inu gæðir það eftirtektarverðri
reisn. Samleikur þeirra tveggja
er það hámark er þeir ná tæp-
lega á ný í kvikmynd, ásamt af-
burða flutningi þeirra á text-
anum. Þó er eins og skorti á
ýmislegt í myndina; það er
raunar hvergi kafað mjög djúpt
í vandamál þeirra, þrátt fyrir
lengd myndarinnar. Samband
þeirra er ekki skilgreint til fulls,
hvorki ást konungs á Becket né
umskifti Beckets og ástæðan
fyrir fullkominni og skilyrðis-
lausri þjónustu hans við kirkj-
una gegn vilja konungs síns og
vinar. Sú skýring Beckets er
Þeir leikarar sem eru minn-
isstæðastir í öðrum hlutverkum
eru John Gielgud og Donald
Wolfit. Það eru fyrst og fremst
leikararnir sem bera myndina
uppi. Leikstjórn Glenvilles —
að öðru leyti en snýr að þeim —
sker sig ekki úr og er ekki eft-
irtektarverð nema í fáum atrið-
um. Þetta er ekki leikstjóra-
mynd, heldur fyrst og fremst
leikaramynd, því Glenville hef-
ur nær einungis hjálpað og gef-
ið mjög góðum leikurum laus-
an tauminn og látið þá um að
skapa myndina í anda leik-
skáldsins, án þess að leggja
sjálfur mikið af mörkum hvað
myndræna kvikmyndun snertir.
í sviðsstjórn hans er ekki margt
nýtt eða eftirtektarvert.
Becket verður þó minnisstæð
mynd og fyrst og fremst vegna
samleiks Burtons og O’Toole, en
það hvarflar að manni hvílíkt
iistaverk myndin hefði orðið í
höndum leikstjóra sem hefði
fciECKET
menn, með því að gera Becket
að erkibiskupi. En Beck-
et finnur í þessu nýja
hlutverki sínu köllun og hann
gefur fátækum allar eigur sínar.
Hann rís jafnvel gegn konungi
sínum vegna máis prests, sem
brotið hefur af sér gagnvart
barnungri stúlku. Kirkjan hefur
þau réttindi að fá að dæma sjálf
í málum kirkjunnar manna, en
þegar einn af lávörðum konungs
lætur drepa prestinn, þá rís
hugsjónamaðurinn upp í Becke't
og hann heimtar að konungur
láti hegna lávarðinum. Konung-
ur verður furðu lostinn vegna
þessarar óvæntu andspyrnu vin-
ar sins, en neitar. Becket lýsir
þá lávarðinn í bann kirkjunnar.
Hinrik er mjög særður vegna
þessarar afstöðu Beckets og gef-
afskiftasama prest?“ Barónarn-
ir taka hann alvarlega og þeysa
til Kantaraborgar. Þar býr Beck
et sig til messu og heldur áfram
sem ekkert sé, þótt hann hafi
grun um hvað sé í aðsigi. Hann
lætur jafnvel opna kirkjuna fyr-
ir barónunum og þar myrða þeir
hann er hann syngur messu fyr-
ir altarinu. Konungurinn lætur
húðstrýkja sig í friðþægingar-
skyni fyrir framan kistu Beck-
ets og tilkynnir síðan af tröpp-
um dómkirkjunnar að Becket
hafi verið gerður að dýrlingi og
skuli hann tilbeðinn héðan í frá
sem slíkur.
Aðalleikendur myndarinnar,
Richard Burton sem Becket og
Peter O’Toole í hlutverki kon-
ungsins bera hana uppi. Kraft-
urinn og innlifunin í leik þeirra
er listaverkið í myndinni. Hlut-
verk Peters O’Tooles býður upp
á meiri möguleika og fjölbreytni
kemur fram á einum stað í
myndinni, að hann hafi hætt að
elska konung sinn og farið að
elska Guð, eða heiður Guðs,
nær ekki langt né er henni hald-
ið fram fremur en öðrum skýr-
ingum á ummyndun hans. Skýr-
ingin liggur í lausu lofti og á-
horfandinn fær varla höndlað
hana.
j þessu liggja mestu veikleik-
ar leikrits Anouilhs. Það er of
yfirborðskennt og leitar ekki
djúpt að átökum Beckets og
Hinriks. Anouilh er frábær orð-
listarmaður og „dramatíker“,
skapar spennu og átök á ytra
borði, en þó er eins og honum
takist ekki að nálgast undirdjúp
mannssálarinnar né sýna það
nakið. Að öðru leyti er leikritið
og myndin einnig — mangað,
þrungið ástríðum og miklum á-
tökum, leiftrandi fyndni á köfl-
um og einnig sárum dapurleika.
Thomas Becket (Richard Burton
kraft til að færa auganu jafn-
framt þá list er eyrað nemur.
En átökin milli Beckets og kon-
ungsins halda manni bergnumd-
um sakir einlægar og sterkrar
túlkunar tveggja stórleikara, svo
Glenville fyrirgefst, því mögu-
legt er að tilraunir hans til stíl-
bragða hefðu rofið og tvístrað
áhrifunum af leik þeirra Burt-
ons og O-Tooles, sem er einhver
eftirtektarverðasti samleikur
sem minnst verður í kvikmynd-
um síðustu ára. Það er og heldur
ekki vitað hvaða stórþátt Glen-
ville á í þessum samleik, hvað
hann hefur laðað fram hjá leik-
endum, svo að bezt er að láta
hjá líða að fella nokkurn end-
anlegan dóm á kvikmyndagerð
hans.
Hinrik II. (Peter O’Toole) og
ardögum þeirra.
Becket (Richard Burton) á mcð an allt leikur í lyndi á vellyst-