Morgunblaðið - 23.04.1966, Page 17

Laugaríagur 23. apríl 1966
MORCUNBLADID
17
P
„MIKIÐ er gaman að þessu, en
vandasamt er það í uppsetningu“,
sagði Anna Borg við Halldór
Laxness, þegar hann hafði lesið
gamanleik sinn, „Prjónastofuna
Sólina“, fyrir íslenzka stúdenta
í Kaupmannahöfn. Ýmsum sem
lesið höfðu verkið mun hafa
leikið nokkur forvitni á að sjá
það á leiksviði, og þeirra á meðal
var ég. Var vissulega orðið tíma-
bært að leikhúsgestum gæfist
kostur á að sjá þetta síðasta
prentaða leikrit skáldsins á fjöl-
unum, því að fyrr varð ekki
lagður á það neinn raunhæfur
dómur. „Það er ekki fyr en
verkþróunin hefur gerst á rétt-
um stað, sviðinu sjálfu, að leik-
húsverk er fullbúið; iþángað til
er verkið aðeins skrifborðs-
vinna“, segir höfundur í leikskrá.
Þjóðleikhúsið frumsýndi
„Prjónastofuna" á miðvikudags-
kvöldið við dágóðar undirtektir
Helga Valtýsdóttir (Sólborg) Kúrik Haraldsson (Sine Manibus), Sigriður Þorvaldsdóttir (Þrídís),
Róbert Arnfinnsson (Fegurðarstjóriirn) og Ævar Kvaran (Dólguriiwi).
og pípuhöttum, sem voru vel af
hendi leyst.
Hlutverk í leiknum eru mörg
og verða ekki rakin hér öll.
Lárus Pálsson lék Ibsen Ljósdal
á hæglátan hátt, en var yfrið há-
tíðlegur. Þó er vandséð hvort
hægt hefði verið að lífga upp á
hlutverkið nema skrumskæla
það. Helga Valtýsdóttir lék Sól-
borgu prjónakonu, einfalda og
sauðtrygga alþýðukonu, á nær-
færinn og viðfelldinn hátt. Rúrik
Haraldsson lék Sine Manibus af
þrótti og röggsemi og dró upp
einna heilsteyptasta manngerð.
Róbert Arnfinnsson skóp einkar
skemmtilega týpu úr Fegurðar-
stjóranum, en með köflum var
eins og hann ætti erfitt með að
hemja persónuna, og grunar mig
að þar hafi einkum valdið ýmis
orðsvör sem voru ekki fyllilega
í stíl við manngerðina eins og
Róbert mótaði hana. Sigríður
Þorvaldsdóttir lék Þrídísi í þrem-
ur gervum, náði góðum tökum á
La belle dame sans merci (feg-
urðardísinni), en tókst miður
með „plastbomibukösturuna“ sem
hún oflék, og átti í brösum við
Maríu úr Magdölum, enda er
atriði hennar í hæsta máta tor-
skilið frá höfundarins hendi.
Þjódleikhúsið:
Prjónastofan Sólin
Höfundur: Halldör Laxness
Leikstjöri: Baldvin Halldórsson
Leikmynd: Gunnar Bjarnason
leikhúsgesta, og var henni mun
betur tekið en „Strompteiknum"
á sínum tíma, enda talsvert betra
verk. Hins er ekki að dyljast, að
Halldór Laxness hefur ekki enn
sem komið er náð fullum tökum
á „áþreifanlegri rökvísi leik-
sviðsins" og kom það gleggst
fram í löngum köflum fyrsta og
annars þáttar, þar sem þau ræð-
ast við Sólborg og Ljósdal ann-
ars vegar og Sóliborg og Sine
Manibus hins vegar. Mér finnst
það alvarlegur tæknigalli, að
upprifjunin á fyrri kynnum
þeirra Sóllborgar og Sine Mani-
busar skuli ekki koma fyrr en
í öðrum þætti og vera svo rúm-
frek.
Gangur leiksins er ákaflega
hægur og ódramatískur fram til
þess er Kúabóndinn birtist nær
miðjum leik, en þá fer ldka að
færast líf í tuskurnar. Vandinn
sem m-ér virðist Halldór LaXness
enn eiga óleystan er að setja
taó á svið: Ibsen Ljósdal er
gamalkunn persóna úr skáldskap
Laxness, náskyldur Ljósvíkingn-
um og Steinari í Hlíðum, sam-
bland af helgum manni og siín-
gjörnum loddara, en í þessu leik-
riti lýtur hann enn rökvísi skáld-
sögunnar og verður fyrir bragðið
að mestu utangátta á leiksviðinu.
Leikritið hefði að mínu viti til
muna batnað, ef þáttur Ljósdals
í því hefði verið skorinn niður
um helming eða meira. Þá hefðu
útlínur gamanleiksins orðið skýr-
ari og verkið heillegra. Ljósdal
gegnir alis engu leikrænu hlut-
verki í leiknum og hefði allt eins
getað verið ósýnilegur örlaga-
valdur Sóliborgar.
Halldór Laxness hefur lengi
haldið því á loft, að hann meini
ekki annað en hann segi; verk
hans séu ekki táknræn í neinum
skilningi og menn eigi ekki að
leita annars í þeim en þess sem
stendur í textanum eða gerist á
sviðinu. Sé þetta rétt, fæ ég ekki
betur séð en „Prjónastofan Sól-
in“ sé hrein endileysa. Ef
persónur leiksins og atvik hafa
ekkert táknrænt gildi, felur
hann hvorki í sér ádeilu né yfir-
leitt neina skírskotun til þess
mannlífs sem við lifum. Nú má
að vísu segja, að grdn í gaiman-
leik geti verið fullkomiega „sjálf-
stætt“ og þurfi ekki að þjóna
öðrum tilgangi en skemmta leik-
húsgestum eina kvöldstund, en
hér er sá hængur á, að grínið í
„Prjónastofunni" er ákaflega
grátt og ekki þess eðlis að það
veiti beina skemmtun. Sum atrið-
in eru kátleg í sjálfum sér, t. d.
heimsókn Hins opinbera (Pípu-
hattanna) sem er lystilega samin
kómedía, en í heild er verkið
fyrst og fremst farsakennd á-
deila, sem verður að skoðast á
bakgrunni þess þjóðMfs sem við
þekkjum úr nútímanum.
Halldór Laxness hefur greini-
lega lært ýmislegt af Bertolt
Brecht (sbr. söngvana og upphaf
þriðja þáttar), þó ekki verði
sagt að hann feti beinlánis í slóð
hans. En hann býr ekki enn yfir
þeirri dramatísku tækni sem
gerði Brecht fært að lyfta gróf-
asta farsa í listrænt veldi. Þegar
á allt er litið er kannski stílleys-
ið alvarlegasti brestur „Prjóna-
stofunnar". Þar ægir saman
sundurleitum elementum sem
eiga mjög erfiða sambúð. Tökum
til dæmis Kúabóndann og Moby
Dick dóttur hans, sem eru ó-
mengaðar farsapersónur af frum-
stæðustu gerð og svo á hinu
leitinu Sine Manibus sem er
margræð og forvitnileg persóna,
sennilega lykilpersóna leiksins.
Miili þessara öfga standa svo
fulltrúar rómantískunnar, Ljós-
dal, Sóiborg og Píparinn (sem
mætti kannski líka flokka undir
frumstæðan farsa), Þrídis sem
vegur salt milli Snæfríðar og
Kleópötru í „Atómstöðinni", Feg-
urðarstjórinn sem er vasaútgáfa
af Pétri þríhrossi, og þannig
mætti halda áfram. Það vantar
eitthvert það bindiefni í leikritið
sem samtengi þennan sundur-
leita mannsafnað og gefi verkinu
samfelldan svip. Fyrsti og annar
þáttur eru t. d. af allt öðru
sauðahúsi en þriðji þáttur, sem
er í fjarstæðustíl en skortir þá
listrænu upphafningu sem ljái
fjarstæðunum hugtæka merk-
ingu. Á hinn bóginn eru ihest
dramatísk tilþrif í þriðja þætti;
hann er í heild betur skrifaður
frá leikrænu sjónarmiði en fyrri
þættirnir.
Ég ætla mér ekki þá dul að
ráða táknin, sem ég þykist full-
viss um að séu í leiknum, enda
hafa þau mörg það eðli góðra
táikna að vera tvíræð eða jafnvei
margræð, þannig að þáu vísa í
senn til fleiri en einnar áttar.
Þetta á einkanlega við um Þrí-
dísi, sem m. a. kemur fram í
gervi Maríu úr Magdölum, og
Sine Manibus sem er í senn tákn
hins slóttuga bragðarefs, sem
lætur nota sig til að hafa gott af
því, og þeirrar aliþýðu sem á í
þróun þess eftir seinni heims-
styrjöld sé í baksýn þriðja þátt-
ar. En allt þetta verður að sjálf-
sögðu hver leikhúsgestur að gera
upp við sjálfan sig. Hitt leyfi ég
mér að fullyrða, að án táknlegr-
ar túlkunar verði „Prjónastofan
Sólin“ ekki skilin neinni skiln-
ingu.
Baldvin Halldórsson leikstjóri
setti leikinn á svið í samráði við
höfundinn, og hefur sú samvinna
borið allgóðan árangur. Eins og
fyrr segir var sýningin óþarflega
langdregin fram í miðjan annan
þátt, og hefði mátt bæta úr því
með auknum leikhraða og úrfell-
ingum. Hitt þykist ég líka vita,
að ónóg textakunnátta hafi tafið
gang leiksins, og verður enn að
Helga Valtýsdóttir (Sólborg) og Lárus Pálsson (Ibsen Ljósdal).
höggi við braskarana og fer með
sigur af hólmi. Sjálf gæti prjóna-
stofan meðal margs annars verið
tákn þeirra mörgu „líknarstofn-
ana“ sem eru drjúg tekjulind
ýmsum glæframönnum í íslenzku
þjóðfélagi. 1 heild virðist mér
leikritið fjalla með táknrænum
hætti um þær ógnir sem steðja
að lífi manneskjunnar á jörðinni
á atómöld, togstreituna milli
blekkingar og sannleika, einfalds
og nægjusams lífs annars vegar
og gervilífs peningaþjóðfélagsins
hins vegar. Ég er jafnvel ekki
frá því að íslenzkt þjóðfélag og
gagnrýna þá bíræfni að frum-
sýna verk sem ekki er fullæft.
Meginvandi leikstjórans var að
fella saman hina sundurleitoi
þætti verksins, og hefur það tek-
izt furðuvel, en hefði ekki verið
hugsanlegur möguleiki að ýkja
fyrri þættina tvo meira en gert
var, ljá þeim fjarstæðukenndari
blæ sem færði þá nær þriðja
þætti? Ég hef sterkan grun um
að Brecht og lærisveinum hans
hefði tekizt að gera sýninguna
stærri í sniðum og heilsteyptari.
Fay Werner aðstoðaði leilcstjór-
ann í atriðuim með þokkadísum
Ævar Kvaran kom fram í
skemmtilegu gervi sem Dólgur-
inn, faðir Þrídísar. Bessi Bjarna-
son, Gunnar Eyjólfsson og Gísli
Alfreðsson gerðu skemmtilegar
fígúrur út Pípuhöttunum. Bessi
var óbörganlegur Pípuhattur nr.
1. Kúabóndinn var leikinn af
Jóni Sigurbjörnssyni, sem dró
upp kátlega mynd af honum en
var samt ekki fyllilega í essinu
sínu — leikur hans var dálítið
mattur. Annars fer þessi bónda-
týpa að verða nokkuð svo hvim-
leið á íslenzkum leiksviðum. Jón
Júlíusson lék liíkkistusmiðinn á
smákíminn hátt, og Guðmundur
Jónsson vakti mikla kátínu í
gervi Moby Dick, fegurðardrottn-
ingar utan af landi, og náði fars-
inn þar hámarki.
Yfirleitt var framimistaða leik-
enda mjög jafngóð, en hvergi
verulega eftirminnileg til’þrif
nema hjá Bessa Bjarnasyni.
Gunnar Bjarnason gerði leik-
mynd og búningateikningar,
hvort tveggja af mikilli listfengi.
Leikmyndin var í rauninni einn
athyglisverðasti þáttur sýningar-
innar. Lýsing var líka í bezta
lagi.
Það hefði verið gaman að gera
samamburð á þessu verki og
„Dúfnaveizlunni“, sem er síðasta
leikrit Laxness og verður brátt
frumsýnt í Iðnó, en atvikin hafa
hagað því svo, að ég verð ekki
á landinu, þannig að sá saman-
burður fellur í hlut staðgengils.
Ég hlakka mikið til að sjá það
verk, hvað sem öðru líður, og
finnst ástæða til að þakka
Nóbelsskáldinu fyrir þá djönfung
að halda ótrauður út á þessa
nýju braut, þó torfarin sé manni
sem hefur unnið meginhluta
ævistarfsins á öðrum vettvangi.
Vonandi leggur hann ekki árar
í bát fyrr en hann hefur náð
sömu tökum á „rökvísi leiksviðs-
ins“ og hann náði áður á galdri
skáldsögunnar.
Sigurður A. Magniússon.
Grósleppuhugui
í Höfðustrundur-
búum
BÆ, HÖFÐASTRÖND, 19. apríl.
HÉR hefur að undanförnu fisk-
azt talsvert af rauðmaga, en
niinna hefur verið um grásleppu
veiðar, sem eru þó að glæðasi
núna síðustu dagana.
Héðan eru gerðir út fjórir þil-
farsbátar á rauðmaga og grá-
sleppuveiðar, og talsvert af trill-
um stundar einnig þessar veiðar,
því að geysilegur áhugi er í
j mönnum hér fyrir þeim og hafa
fjölmargir sjávarbændur er ei'ga
trillur, hafið rauðmagaveiðar.
Þá eru siglfirzkir bátar einnig
byrjaðir að sækja á þesisar slóð-
' ir. — Fréttaritari.