Morgunblaðið - 24.07.1966, Síða 11

Sunnuðagur 24. Jftff 1966
MORGUNBLAÐIÐ
11

Sannleikurinn
um Tarsis
Eftir Freystein Þorbergsson,
skákmeistara Norðurlanda
ITÝIjBGA var hér á ferð, sem
xnenn muna, rússneski rithöfund
urinn Valery Tarsis, sem vakið
hefir umtal víða um heim. Héit
hann hér fyrirlestur og svaraði
fyrirspurnum.
Nafn fyrirlestursins var:
Blekkingin mikla. Með þeim orð
um hugðist höfundur lýsa í hnot
ekel stjórnarfari kommúnista í
landi sínu, Sovétríkjunum. Ollu
iýsingar hans hneykslun margra,
sem von var, en þeir hneyksluðu
skiptust í tvo hópa.
Annars vegar voru þeir, sem
töldu manninn geðveikan óhróð
ursmann, eða einungis hið síð-
arnefnda. Hins vegar aðrir, sem
ekki töldu ástæðu til að rengja
manninn, og hneyksluðust á
stjórnarfari því, sem lýst var.
Loks mun svo stór hluti þjóðar-
innar hafa vitað hverju trúa
skyldi, þar sem skrif dagblað-
anna um mann þennan skárust
mjög í odda.
Langt er síðan alþýða manna
i íslandi fór að rengja blöðin
sín. Bera saman tvö blöð og
fleiri um sama málefni. Niður-
staðan varð oftast sú sama —-
lýgi í einhverjum mæli. Örlaði
þá stundum á smálýgi, stórlýgi,
prettlýgi, falslýgi, róglýgi, álýgi,
fegrunarlýgi, montlýgi, draum-
lýgi, hróslýgi, ýkjulýgi, flokks-
Jýgi, níðlýgi, ómeðvitaðri lýgi,
hreinni lýgi, og margs konar
lýgi annari. Síðan Ríkisútvarpið
tók upp morgunþáttinn — Úr
forystugreinum dagblaðanna,
sem er hrollur hlustendum, sem
sjónarspegill dægurmála og dæg
urlýgi, hafa ýmsir þroskazt nokk
uð, sem áður lásu aðeins eitt
dagblað, sem Biblía væri.
t>rátt fyrir samanburð margra
heimilda, getur oft verið erfitt
að ná réttri niðurstöðu, og alls
ekki er óyggjandi að fara bil
beggja. Á þetta einkum við um
málefni, sem menn þekkja ekki
•f eigin raun. Einnig er varhuga
vert að fylgja skoðunum fjöld-
ans sem reglu. Ekki er jörðin
flöt. Menn reyna því flestir að
vanda til heimilda, eða skoða
sjálfir hið umdeilda, ef við verð
ur komið.
Fáir íslendingar hafa dvalizt
langdvölum í Sovétríkjunum, og
bækur geta verið lýgnari en
blöð, er því möngum vandi á
höndum, er dæma skal Tarsis
Kemur hér tilefni greinarimiar
í ljós. Ætla ég að hjáipa lesend-
um að dæma úmmæli Tarsis í
Jjósi kynna minna af þeim stjórn
arháttum, sem hann ræðir. Og
lofa ég að beita aðeins einni
tegund af lýgi auk sannleikans
•— ómeðvitaðri lýgi.
Ekki kemst ég hjá því hér, að
rita nokkur orð um ævi mína,
til þess að sanna lesendum ein-
lægni mína og nokkra getu um
mat á þessu sviði.
Fæddur er ég af íslenzku al-
þýðufólki og man fyrst eftir mér
í foreldrahúsum. Ættmenni mín
voru margir smiðir á tré og
málm, einn á íslenzka tungu og
tumum þótti gott í staupinu.
Snermna skaut mér í ættir og
sást ég fyrst áberandi fullur á
götum Keflavíkur fimm ára
gamall, en hætti öllum drykkju-
skap um tvítugt: Sökum veik-
inda í fjölskyldunni lenti ég á
flækingi sjö ára gamall og hef-
ir það ástand varað að nokkru
síðah. Hefi ég ferðazt um
fimmtán lönd og stundað yfir
tuttugu störf, meðal annars í
þeim tiLgangi að öðlast sem
mesta' reynslu áður en ég hef
ritstörf mín, sem hefir verið
draumur minn í tuttugu ár.
Reynt hefi ég að kynnast sem
ólíkustum sjónarmiðum og
skilja þau. í Hrútafirði ólst ég
upp hjá framsóknarfólki, dvald-
ist um árabil hjá alþýðuflokks-
fólki í Svíþjóð og kommúnistum
í Rússlandi og tengdist að lokum
sjálfstæðisfólki á SiglufirðL
Snemma ákvað ég að taka
ekki stjómmálaafstöðu fyrr en
seint — með góðum þroska.
Hafði ég kynnst vel lýginni sem
barn í stríðsfréttum heimsstyrj-
aldar tvö og vildi sannfærast
um hlutina sjálfur. Sérlega áber
andi lýgnar voru fréttir af loft-
orrustum brezkra og þýzkra
flugvéla á ákveðnum stöðum —
dæmi:
London: í loforrur.tu í gær yf-
ir Ermarsundi, þar sem tólf
brezkar flugvélar áttu í höggi
við tuttugu þýzkar, voru skotn-
ar niður fimm óvinaflugvélar og
þrjár laskaðar, ein brezk fórst
og þrjár löskuðust.
Berlín:' í loftorrustunni yfir
Ermarsundi, þar sem átta þýzk-
ar vélar börðust við tvöfalt of-
urefli, tókst að skjóta niður sex
óvinavélar, en þýzki flugherinn
missti aðeins tvær.
Ein drauma minna í bernsku
var að komast einhvem tíma á
þann stað, þar sem heimsstyrj-
öldin virtist snúast við, það er
skammt utan við Moskvu. Þetta
heppnaðist fimmtán árum síðar,
þótt Rússland væri þá enn að
mestu lokað land. Dvaldist ég
þarna á hvíldarheimili, sökum
veikinda sem ég átti við að
striða í námi mínu við Moskvu-
háskóla. Var það einmitt á þess-
um slóðum, nálægt leiðum þeirra
hermanna, sem féllu næst
Moskvu, sem ég komst í einna
náinust kynni við rússneskt al-
múgafólk. f Moskvu sjálfri
kynntist ég að sjálfsögðu mest
menntafólki. Sem barn hafði ég
í styrjöldinni haft mesta samúð
með þeim aðila, sem halloka fór
hverju sinni. Þarna hafði því
samúð mín snúizt frá Rúss-
um til Þjóðverja, þótt ætíð
væri hún blönduð báðum. Sem
fulltíða maður, staddur á þess-
um slóðum, hafði ég mestan á-
huga á að kynnast Austrinu,
hafði áður búið Vestrið. Ánægja
mín, við að virða fyrir mér hið
lokaða land, var svipuð þeim
tilfinningum, sem ég bar i
brjósti, þegar ég hafði klifið
„ókleifan" tind á Austulandi, og
virti fyrir mér það útsýni, sem
enginn hafði áður séð, en bjóst
ekki við að komast heill niður
aftur.
Á hvíldarheimilinu var margt
menntafólk frá Moskvu, og
kynntist ég því sumu vel, auk
almúgafólks úr sveitinni. Sum
þessi kynni héldust og snerust
upp í vináttu, er aftur var kom-
ið til Moskvu. Mestur 'hluti þess
fólks, sem þorði að tala við mig
af einlægni, hafði svipaðar skoð
anir og Tarsis og bar sömu sög-
ur af sovézkri stjórn.
Sjálfur var ég einungis hlust-
andi á þessi mál. Ég hafði aldrei
uppi neinn áróður í Moskvu. Tók
það skýrt fram í skólanum frá
upphafi, að ég væri hlutlaus í
stjórnmálum. En ég hafði gott
auga og eyra fyrir umhverfinu,
hugðist og skrifa um Rússland
síðar, sem annað. Augljóst var,
að yfirvöld kenslu minnar hugð-
ust ná þvi marki, að snúa mér
til kommúnisma smám saman.
Tókst ekki. Hins vegar dreymdi
mig á þeim árum um, að geta
haft einhver áhrif með penna
minum síðar á ógnaröfl komm-
únismans til mildunar. Að geta
lagt stein eða sandkorn á vog-
arskál friðarins í heiminum,
með skrifum frá Vestri til Aust-
urs. Ég á ólokið handrit af slíkri
bók, enda þótt ég skildi fljótt,
að þetta myndi ógerlegt. Rúss-
land var, og er ennþá, lokað
land fyrir sannleikanum. Að
þessu leyti fór ég heim til fs-
lands klyfjaður vonbrigðum, eft
ir tveggja ára nám í xússneskri
tungu. En ég á auðlegð minninga
um Sovétríkin og borgara þess
í hugskoti mínu. Minningarnar
um fólkið sjálft eru flestar góð-
ar. Ég hefi mikla samúð með
íbúum þessa lands, eins og öðr-
um þeim, sem bágt eiga. Frels-
ið er manninum mest. Þetta fólk
á það ekki nema af naumt skorn
um skammti. Jafnvel þá þegar,
er ég fór til náms míns í upphafi
vissi ég, að ég var á leið í eins
konar fangelsi. Númeraðan klefa
í tertulaga kastala, þar sem vak-
að er yfir orði og skrefi. Því
fór ég döprum huga að af'a
mér reynslu. Mér leið áþekkt á
leiðinni austur, eins og þegar ég
hélt ungur og einn til gistingar
í Surtshelli um nótt til þess að
sigrast á myrkfælni minni.
Myrkri kommúnismans hafði
ég kynnst áður — í Austur
Þýzkalandi 1952, og í þessum
sama kastala í Moskvu 1966, þeg
ar ég bjó í Moskvuháskóla í
nokkrar vikur eftir að 12. Olym-
píuskákmótinu lauk.
Nánari ástæður fyrir námi
mínu í Rússlandi verða ekki
raktar hér, en þegar þess er
gætt til viðbótar, að ég var orð-
inn fulltíða maður — 26 ára,
þegar ég hóf nám mitt og kynn-
ingu af Sovéríkjunum, verður
því ekki með rökum neitað, að
fáir íslendingar þekkja Sovét-
ríkin og Rússa betur en ég.
Kem ég þá loks að Tarsis.
Eftir því sem bezt verður seð,
er Tarsis með fullu viti, og hef-
ir jafnan verið það. Hann mun
vera nokkuð bitur aldraður mað
ur eftir harða ævi, og hefir ekki
ætíð gott taumhald á tilfinning-
um sínum. Allt er þetta þó
greinilega innan þess ramma,
sem eðlilegt og almennt má telj-
ast.
Lýsing Tarsis á sovézkum
stjórnarháttum og heimskomm-
unismanum er sú bezta og sann
asta, sem ég hefi lengi heyrt.
Og tvímælalaust sú nákvæm-
asta, sem ég hefi fengið hér
'heirna á fslandi. Til þess að
finna samjöfnuð, verð ég að fara
aftur til dvalar minnar í Rúss-
landi, til samtala við þá fáu
menn og konur, sem þorðu að
tala við mig af einlægni. Þetta
merkir þó ekki að örugglega sé
allt hárrétt, sem Tarsis hefir
sagt hér. Raunar er mér ekki
kunnugt um, að neitt af því hafi
verið hrakið með rökum. En öll-
um getur skjátlast nokkuð um
smáatriði og í nákvæmni, sér-
staklega þegar menn verða að
notast við tungumál, sem þeir
hafa ekki fullt vald yfir. Frá-
sögn Tarsis kann til dæmis að
vera í níutíu af hundraði rétt,
en venjulegar útvarpsfregnir á
íslandi munu ekki vera mikið
nákvæmari en það. Hins vegar
held ég það þætti gott, ef sjö-
tíu af hundraði útvarpsfrétta 1
Sovétríkjunum reyndust réttar.
Sovétríkin eru land lýginnar,
eins og flast þau lönd, þar sem
kommúnisminn nær yfirráðum.
Því er nú miður.
Ég minntist áður á lýgi is-
lenzkra dagblaða, og listi minr.
um ólíkar lygar þeirra var lang-
ur, en nákvæmur lesandi mun
hafa tekið eftir orðalagi mínu
— örlaði iþá stundum á smáiýgi
— og svo framvegis. f raun réttri
eru flest íslenzku dagblöðin
ekki átakanlega lýgin — líklega
er um og yfir níutiu af hundraði
sanleikur að jafnaði, og betra og
verra í einstökum blöðum. Þar
að auki er íslenzk blaðalýgi i
flestum tilfellum næsta mein-
laus. Ti dæmis er mikill hluti
hrósýgi, ýkjuýgi og fegrunar-
lýgi um dauða menn og lifandi.
Smálýgi og prettlýgi í sainbandi
við viðskipti. Vissulega er svo
talsvert af áróðurslýgi og flokks
lýgi, en það er í flestum tilfell-
um smáræði, borið saman við
það, sem gerizt í einræðisríkj-
um.
Lýgin f Sovétríkjunum er hins
vegar svo yfirþyrmandi, að það
er ókunnugum manni nær óger-
Iegt, að gera sér slíkt f hugar-
lund. Lýgin er hefðbundin, fast-
mótuð af herjum hugmynda-
fræðinga og flýtur yfir almenn-
ing í útvarpi átján stundir á sól-
arhring sem sálardrepandi bol-
skefla. Þungar dagblöð og tíma-
rit, og eru flokksbundnir með-
limir kommúnistaflokksins og
milljónir annara skyldaðir til að
lesa sum blöðin, eins og tii dæm
is blað það, sem ber hið bráð-
fyndna nafn Pravda — Sannleik
ur. Sem námsmaður varð ég að
læra greinar úr því blaði efnis-
lega og ræða þær við kennar-
ann, til þess að hann gæti fylgst
með andlegu ástandi minu fyrir
yfirboðara sína. Sjálfur varð
kennarinn að læra sömu greinar
til að geta lagt út af þeim á
flokksfundum, svo flokkurinn
gæti fylgst með „félagslegri heil
brigði" hans. Auk þess sem lýg-
in í Rússlandi er þannig lög-
vernduð, ef svo má að orðí
kveða, er þar yfirleitt um ill-
skeyttari lygategundir að ræða
heldur en í t.d. skandinaviskum
löndum. Nokkrar áberandi iyga-
tegundir í Rússlandi, sem mér
falla í hug í svipinn eru: Stjóm-
arlýgi, flokkslýgi, falslýgi, áróð-
urslýgi, óhróðurslýgi, sefjunar-
lýgi, róglýgi, níðlýgi, vísvitandi
lýgi og uppeldislýgi, og ber
þess að gæta hér, að þetta er
allt í stórum stíl — risavaxið i
sniðum.
Það er sízt að undra þótt hinn
venjulegi rússneski almúgamað-
ur sé ofdrykkjumaður. Stjórnin
gerir honum hversdagslífið
óbærilegt, eða öllu heldur um-
hverfið, sem stjórnast aftur af
margra ára óstjórn dauðs bók-
stafs, alda kúgun þar áður. og
ýmsum áföllum í gerfi styrjalda
og ðhappa. Jafnvel þótt góð
stjórn settist að völdum í dag,
tæki það mörg ár, að koma öllu
í gott horf.
Eiginkona drykkjumansins ar
svo vinnuþræll, sem raunar þau
bæði, en hlutskipti hennar er
mun verra, þar sem hún verður
oftast að annast heimilið að
mestu, auk fullrar vinnu úti.
Ekki má svo gleyma því, að i
Sovéríkjunum standa jafnan
milljónir mana í biðröðum allan
sólarhringinn, eða svo var ástand
ið a.m.k. árin 1957 til 1959, er
ég stóð í mínum biðröðum I
Moskvu, allt að klukkustund fyr
ir eina máltíð. Þegar fbúar
Vladivostok í austri sofa svefni
hinna þreyttu standa fimm til
tíu milljónir manna í biðröðum
í vesturhluta landsins, þar sem
um ellefu klukkustunda tíma-
mun er að ræða í landinu. Þegar
svo Moskva sefur, eru þeir að
vísu mun færri, sem standa bið-
raðir í austurhlutanum, þar eð
land er þar strjálbýlla, en bið-
raðir éta upp mikinn hluta frí-
að útskýra lífshætti í Sovétríkj-
unum fyrir íbúum Norðurlanda,
sem búa við þægindi á flestum
sviðum, sem sum eru alveg
óþekkt í landi skortsins og
Stalins.
Naumast þarf að geta þess, að
sjálfur var ég ekki látinn líða
skort í Rússlandi. Fékk ég þar
þá fyrirgreiðslu, sem gestrisni
og rúblur veita. Kann ég þakkir
fyrir, en tel mig nú hafa greitt
þá skuld.
Vestrænir stúdentar I Rúss-
landi hafa þar svipaða aðstöðu
og rómverskir borgarar höfðu í
hernumdum löndum til forna —
forgang um frelsi og lífsþægindi
á ýmsum sviðum. Hefir sérstaða
þessi þaggað niður hugsaða gagn
rýni fjölda lítt þroskaðra ung-
linga frá ýmsum löndum. 1 mína
tilfelli varð misræmið hins veg-
ar til að auka athygli á eymd og
volæði hins þrælbundna borg-
ara.
Hundrað og tífaldur launamis
munur í Sovétríkjunum árið
1957 er gott dæmi um bræðra-
lagið í því landL
Ég hneykslaðist við komu
Tarsis. Það var oflítið skrifað
um hann í blöðin, boðskap hans
og baráttu. íslendingar þurfa að
vakna tsl lífsins eins og það er.
Við vestrænir menn þurfum
að halda vöku okkar til varnar
skyndiárás úr austri, jafnframt
stöðugri moldvörpustarfsemi
þaðan, samhliða því, sem við
eigum að vinna að friði í heini-
inum.
Tarsis mun vera herskárri en
ég, sem er á móti öllum stiðs-
áróðrL Vera má þó, að það hafi
verið mistúlkað eftir Tarsis, að
allar þjóðir ættu að sameinast
og sigrast á heimskommúnism-
anum. Hitt heyrði ég hann segja,
að ef allir frelsisunnandi menn
í heiminum sameinuðust, gætu
þeir sigrast á þessari ógnun við
mannkynið, og Útti hann þar
ekki sízt við íbúa kommúnista-
landanna sjálfra. Einnig sagði
hann að öllum vestrænum þjóð-
um bæri að standa saman tii
varnar gegn kommúnismanum,
og verður slíkt seint of oft ítrek
að. Á þessum setningum er m>k-
ill munur, þar sem einungis í
þeirri fyrstu felst stríðsáróður.
Það er álit mitt, að við íslend-
ingar eigum að efla varnar-
bandalag vort — Atlantshafs-
bandalagið — með mórölskum
stuðningL svo lengi sem við er-
um í þvL Ganga úr því ella.
Bandariki Norður-Ameríku
Framhald á bls. 22
Lýsing Tarsis á sovézkum stjór narháttum og heimskommún-
ismanum er sú bezta og sannas ta, sem ég hefi lengi heyrt.