Morgunblaðið - 04.09.1966, Page 20

MORCUNBLAÐIÐ
Sunnudagur 4. sept. 1966
Stúka Belgjagerðarinnar.

Ég vil hér leggja áherzlu á
þá mikilvægu staðreynd að þessi
iðnaður hefir öðrum framur not
að vinnuafl, sem ella hefði ekki
notast. Á ég þar við konur,
sem ekki hafa átt heimangengnt,
en tekið heim sauma frá verk-
smiðjum og jafnframt unnið að
heimilisstörfum. Auk þess starfa
margar húsmæður hluta úr degi
I fataverksmi'ðjum, en 1 þessari
iðngrein er auðveldara að not-
færa sér slíkan vinnukraft en
víðast annars staðar. Á sjötta
áratugnum var sífelldur skortur
á erlendum gjaldeyri og þótti
þá sjálfsagt að spara gjaldeyri,
svo sem mögulegt var. Yfirvöld
in ýttu þá gjarnan undir fata-
iðnaðinn með því að veita, eftir
því sem hægt var, leyfi fyrir
saumavélum og prjónavélum,
svo og hráefnaleyfi, eftir efnum
og ástæðum, en flestur fatnaður
var því sem næst bannvara,
hvað innflutning snerti.
Á þennan hátt stuðlaði hið
opinlbera mjög að því að hér
þróaðist fatafðnaður. Enda þótt
all mikil fjárfesting ætti sér
þannig stað á þessum árum I
allskonar vélum til fatagerðar,
munu samt hafa sparast stórar
upphæðir í gjaldeyri, miðað við
að átt hefði að sjá öllum lands-
mönnum fyrir innfiuttum fatn-
aði. Er þá ótalinn sá hagnaður,
sem fékkst af þeirri atvinnu,
sem þessi iðnaður veitti fjölda
manns.
f ^
Attræður á morgun:
Hjálmar Þorsteinsson
skáld frá Hofi
— Fataiðnaður
Framhald af bls. 12
eftir máli. Kröfur fólks í þessum
efnum voru þá mjög litlar, t. d.
aigengt að karlmenn ættu sömj
sparifötin árum saman.
í>ó voru á þessum árúm starf-
ræktar allmyndarlegar verk-
smiðjur í vinnufatnaði og sjó-
fatnaði.
t>að er ekki fyrr en eftir að
styrjöldin síðari brýst út, að hér
fer að þróast fataiðnaður í því
formi, sem hann nú er í dag.
Fólk fór að hafa meiri fjárráð
og eftirspurn eftir fatnaði jókst
verulega, en takmarkað magn
fékkst innflutt, vegna styrjaldar
ástandsins. Grundvöllur skapað-
ist því fljótlega fyrir fjöldafram-
leiðslu og hið nýja ástand bein-
lýnis ýtti undir þá þróun, sem
varð í allskonar fatagerð, sérstaK
lega í karlmannafötum og kven-
kjólum, en allskonar fatafram-
leiðsla önnur sigldi fljótlega .
kjölfarið, svo sem kápu- og
frakkaframleiðsla, auk barna-
og prjónafatnaðar ýmiskonar.
Stríffsframleiðsla
Á þessum árum var oftast erf
itt með útvegun hráefna, enda
þótt gjaldeyrir væri nægur fram
an af, og var framleiðslan venju
lega fyrirfram seld og sjaldan
■hægt að fullnægja eftirspurn.
Var því oft ekki hugsað um
gæði framleiðslunnar sem
akyldi, en meira hugsað um
fijótfenginn gróða. Vöruvöndun
var þá mjög ábótavant, illu
beilli, og nú aldarfjórðungi síð-
ar, gætir enn tortryggni hjá
mörgum gagnvart íslenzkri fram
lefðslu, sem rekja má til þessa
haftatímafoils. Þa'ð skal samt
tekið fram, að undantekningar
voru þó til og smá saman, með
vaxandi samkeppni, fóru gæðin
fcatnandi.
Þessi staðreynd, að íslenzkur
fataiðnaður er vaxinn upp í
skjóli hafta að verulegu leyti,
verður að hafa í huga, þegar
staða hans í dag er athuguð
eða ákveða skal framtíð hans
í þessu þjóðfélagi.
Ný atvinnustétt.
Á tiltölulega skömmum tíma
tnyndaðist hér á ný, all fjöl-
menn stétt fólks, sem starfaði
að fjölda framleiðslu fatnaðar.
Blómgaðist þessi atvinnuvegur
nú vel um alllangt skeið og
fjölgaði enn fyrirtækjum og
starfsfólki í þessari iðngrein.
Því miður eru ekki til ná-
kvæmar tölur um starfsmanna
fjölda í gegnum árin, en sam-
kvæmt' sýðustu hagskýrslum
(1964) eru taldar rúmlega 6S
þúsund vinnuvikur í fataiðnaði,
en það jafngildir því, að 1200-
1300 manns hafi til jafnaðar
haft atvinnu sína af fatafram-
leiðslu það ár. Sé miðað við
1950 er hér um tiltölulega litla
aukningu á starfsmannafjölda
a'ð ræða á umræddu tímabiii,
en þess ber að gæta, að fyrir
tilkomu nýrra og fullkomnari
véla á tímabilinu mun hafa ver-
ið um mikla framleiðsluaukn-
ingu að ræð?
Fyrir röskum 50 árum kom í
Kjalarneshrepp norðan úr Húna
vatnssýslu ungur bóndi Hjálmar
Þorsteinsson. Hann keypti jörð-
ina Hof og settist þar að ásamt
fjölskyldu sinni, sem var kona
hans og 5 börn, og hefir búið
þar nær óslitið síðan þar til nú
í vor að hann fluttist til Reykja
víkur með Herði syni sínum og
tengdadóttur á áttugasta aldurs-
ári.
Hjálmar var óþekktur maður
þegar hann flutti í Kjalarnes-
hrepp 1916, eins og flestir ungir
menn sem flytjast í annan lands
fjórðung. En í sínu eigin byggð-
arlagi var hann vel þekktur
fyrir margvíslega félagsstarf-
semi meðal ungra manna. Hann
var góður glímumaður og
kenndi íslenzka glímu og ágæt-
lega sundfær knár og eldsnar.
Mun þá líka hafa verið farinn
að setja saman vísur og kvæði
þótt fáir vissu þá, og lítið bæri
á.
Ekki leið á löngu að nábúar
og sv.eitungar kynntust Hjálm-
ari, enda hafði hann flest til
að bera að menn veittu honum
ahygli. Hann var síglaður og
skemmtilegur fjörugur, greind-
ur ágætlega og studdi að öllum
góðum félags- og framfaramál-
um. Slíkum mönnum finnst flest
um gott að kynnast og deila geði
við.
Hjálmar Þorsteinsson er fædd
ur að Reykjum í Hrútafirði 5.
sept. 1886. Foreldrar hans Guð-
rún Jónsdóttir frá Svarðbæli í
Miðfirði og Þorsteinn Ólafsson
frá Haga. Bjuggu þau á Reykj-
um, en fluttust síðar suður í
Garð. Hjálmar ólst ekki upp
hjá foreldrum sínum. Hann var
tekinn í fóstur þegar foreldrar
hans fluttu suður af hjónunum
Sigurlaugu Hannesdóttur og
Erlendi Hallgrímssyni og flutt-
ist með þeim 1900 að Mosfelli
í Svínadal og var þar til hann
sjálfur stofnaði heimili 1911 og
kvæntist Önnu Guðmundsdóttur
Péturssonar bónda í Holti á Ás-
um. 1912 keypti Hjálmar jörð-
ina Mánaskál í Laxárdal og bjó
þar, þangað til hann fluttist að
Hofi sem áður segir.
Fyrir augum Hjálmars og okk
ur hinna fáu sem eftir eru, en
voru þá orðnir bændur í Kjal-
arneshreppi er myndin orðin
önnur og að sumu leyti harla
breitt þótt, söm er hún Esja þá
var búskapur á hverri jörð í
hreppunum og sums staðar 2
heimili, margir góðir bændur og
sumir ágætir miðað við þann
tíma þegar engar vélar eða hjálp
artæki voru til. Þá voru marg-
ir ungir bændur sem nýbyrjað-
ir voru búskap eða byrjuðu litlu
síðar sem nú eru flestir horfnír
eða fluttir burt úr sveitinni.
Umbótastarf og framfarir í jarð
rækt og húsabótum hefir eigi síð
ur verið hjá bændum í Kjalar-
neshr. enn í öðrum byggðum
landsins sem bezt gat tekizt.
Enn þrátt fyrir stækkun túna
og annarra margvíslegrar end-
urbyggingu þurrkun lands og
fleira, hafa góðjarðir hver af
annarri farið í eyði sem bújarð-
ir. Segja rná nú á skömmum
tíma meira en þriðjungur allra
bújarða hreppsins.
Á þessum árum sem Hjálm-
□-------------------□
Þrjár hringhendur til
Hjálmars frá Hofi
Óff ég spinn til effla manns,
— á þar minninguna.
Þýffur finnst mér þanki hans,
þakka kynninguna.
Mættu glóffir minna á þor,
mætir Ijóðastrengir.
1 þann sjóff meff sól og vor,
sækir þjóðin gengi.
Lífs á svelli Iauk má sjá,
— ljóða fellibylur.
Heldur velli Hofi frá,
hann kvað elli niður.
STEFÁN RAFN
Ljóma yfir líf þitt ber
langrar ævivöku,
marga, vinur, þakka ég þér
þína listastöku.
Lengi enn við ljóðaslátt
láttu hörpu óma,
bragafimur, fagran hátt
ferskeytlurnar hljóma.
Richard Beck.
□----------------------------p
ar flutti í Kjalarneshrepp var
að vakna ýmisleg féiagsleg fram
þróun um bætt lífskjör og hag
almennings, bæði í jarðrækt og
afurðasölu bænda. Var því að-
allega efst á baugi okkar byggð-
arlagi mjólkursala og flutning-
ur hennar sem þá var og lengi
síðan flutt sjóveg til Reykjavík-
ur. Þá var stofnað mjólkurfélag
Reykjavíkur á næsta ári, sem
var og er eitt farsæiasta sam-
vinnufélag bænda. Hjálmar var
einn af þeim bjartsýnu og hvetj
andi mönnum að þeirri stofnun
og stendur nú einn af þeim fáu
sem lifs eru af stofnendum fé-
lagsins.
Þau Anna og Hjálmar eign-
uðust 12 börn. Svo stórt heim-
ili geta fáir fylgt eftir öllu sem
þeir vildu koma á framkvæmd.
Hjálmar byggði íbúðarhús á
Hofi fyrir bæinn sem brann og
bjó þar til 1944. Af ófyrirsjáan-
legum fjárhags óhöppum varð
’Hjálmar að selja Hofið (þótt
þeir feðgar hafi náð kaupum
á jörðinni síðar). En byggði þá
upp gamla hjáleigu, Jörfann og
ræktaði stórt tún, sem var jafn-
vel stærra en túnin á Hofi, þar
bjó hann ásamt syni sínum
Herði þar til að þeir fluttu aftur
a ðHofi. Eins og á er minnst
hér að framan, stundaði Hjálm-
ar íþróttir á yngri árum á norð-
urlandi bæði sund og glímur.
Það duldist heldur engum sem
sóu Hjálmar, að hann bar í
fasi og framkomu einkenni
íþróttamannsins og er svo enn
þótt áttræður sé. Beinn í baki,
eidsnar i hreiyfingum, mjúkur
eins og fjöður, með frá sér
hnepptan jakkann hvort sem
maður sér hann úti eða inni.
Nokkru eftir að Hjálmar kom
að Hofi, stofnaði hann glímu-
félag sem Geisli hét, ásamt þeim
Jóhannssonum í Brautarholti og
fleiri ungum mönnum á Kjal-
arnesinu, og kenndi þar íslenzka
glímu. Jafnframt gáfu þeir út
blað sem Kjalnesingur hét stofn
að 1917. Var hjálmar fyrsti rit-
stjóri þess, og munu þeir skáld-
in Hjálmar og Kolbeinn í Kolla-
firði, hafa látið eitthvað af kvið
lingum sínum í þetta blað ef ég
man rétt.
Upp úr þessum félagsskap
spratt éinnig málfundafélagið
þar sem rædd voru ýmis fram-
faramál á skipulegan hátt, með
fundarstjórn og bókaðri fundar-
gerð, þar á meðal vegamál og
skólabygingamál hreppsins o.fL
Sumt af því sem þarna var rætt,
komst í framkvæmd eins og veg
urinn um sveitina, og skólinn,
sumt sjálfsagt ekki eins og geng
ur. Hjálmar léði öllum málum
lið sem hann taldi góð, en hann
er líklega ekki einn um að horfa
yfir farinn veg og sjá að ekki
rætist allt sem ungann mann
dreymir um í sínum beztu ár-
um.
Hjálmar missti konu sína 1963
Hún var ágæt kona prúð og
vann hylli allra, vel greind og
hagmælt, en fyrir hennar ljóð-
um fór lítið, enda hafði öðru
að sinna með sinn stóra barna-
hóp og þar af leiðandi erfiðar
ástæður takmarkalaust starf sem
slík heimili útheimta. Það voru
ekki skiptar skoðanir á Kjal-
arnesinu hvað Hofs og Jörfa-
fólkið voru góðir nágrannar.
Atti þar allt fólkið jafnan, hlut
að yngri og eldri, og til marks
um hvað Anna á Hofi festi djúp
ar rætur í sveitinni, var að einu
sinni heyrði ég hana segja: að
hún færi ekki burtu af Kjalar-
nesinu, umfram alls ekki í neina
aðra sveit", enda kom þaff ekki
til. En þetta var um það bil sem
þau flutu frá Jörfa aftur að
Hofi.
Hjálmar hefir gefið út 4 ljóða
bækur út af, fyrir sig er mikið
starf sem fellst á bak við þær.
Því enginn yrkir ljóð nema
leggja sig allan fram, en gleðin
yfir ljóði borgar áreiðanlega fyr
ir höfnina, og sú gleði verður
varanlegust þegar störfin eru
ekki lengur fyrir hendi og elli
'sækir á. Verða þá ljóðin kannske
sá arinn sem lengst er hægt að
verma sig við.
Eg vil enda þessar línur með
því að þakka þér kæri Hjálm-
ar fyrir samveruna í sveitinni
öll þau 50 árin. Ég er nú einn
af þeim fáu, sem eftir eru, sem
þá voru nýbyrjaðir búskap, og
man því vel allt þetta tímabil.
Við vorum aldrei nágrannar, því
Framhald á bls. 31