Morgunblaðið - 27.11.1966, Side 1

Sunnudagur
jr
■tllllMlMUÉ'lill
{••••■■•■«|^prar■•••■>«•■ --
|**5 ••• ■■•«■■• »«-
Hi«Mi«imi•««■«■>■> - -
■f»»»•••••••»■*•«»»■•■
!•••••»••••«■•••••■•■
MI«-|a|M - - -
M*t l«lr«i
IMIiimiJ
•■■••■t«lf
••■»»■■»«
•wtrnill
ÚMIrii
»■•■••« f5
kí;!;:íj
ÍMIilll1
••*»*■«
«•>•■■l
»■■••»•j
»••»•»•/
f *•* i • • • «i • i •«Miíi* •‘•ííííiii 11,'ímí •"■••■•«••••«•• .-•••••■i* •••liííiiiiíií!*' •■!■! !;••• ™* ■ii' i,,'i«!»liíi,,i<
.fz?:::::?!*.:.> ■ ■ • •f•••»•••••••■••■••••l«»*•«».1,,..■•»•»«« j, ::•'•'•*.«•«,»«». - .»•» • • •::,,#«•> «•»««•««■
Notar nær áttunda hluta af vatnsorkunni og
gefur 600 millj. n.kr. hreinar gjaldeyristekjur
— eftir Skúla Skúlason
Osló, 11. nóvember.
NORÐMBNN eiga heitnsmet 1
. asta áir 11.577 kílówattsstundir
| (kWh) á hvert mannsbarn í
! landinu. Svíar voru rúmlega
hálfdrættingar á við þá mið-
að við fólksfjölda, en íslend-
ingurinn eyddi talsvert meiru
af rafmagni en þriðjungur úr
Norðmanni gerir og er talinn
nr. 4 í röð Evrópuþjóða að því
er rafmagnsnotkun snertir,
eamkvæmt skýrslum ECE
(fjárhagsráðs UNO). Þar eru
Finnar taldir nr. 8 í röðinni
en Danir nr. 16.
Mann furðar eiginlega á
þessu, þegar hugsað er til
jþess, að eiginlega eru ekki
nema 45 ár síðan fyrsta raf-
etöðin, sem hægt er að nefna
því nafni, tók til starfa — Ell-
iðaárstöðin, vígð af síðasta kon
ungi íslands 28. júní 1921.
fteykjavík óx og stöðin varð of
lítil, en nóg var af vatni í Sog-
inu. — Þangað var leitað, þeg-
er „bæjarlækinn“ — Elliðaárn
er — þraut.
En svo þraut Sogið líka.
Hvern mundi hafa dreymt um,
ef þeim sem voru viðstaddir
vígslu stöðvarinnar við Elliða-
ér, að hann mundi lifa það að
Bogið þryti? Nema þá að ráð-
ist yrði í stóriðju. Einar Bene-
diktsson og „Titan“ höfðu að
vísu margt í kollinum áður en
Eeykjavík fékk rafetrauminn,
cg höfðu keypt vatnsréttindi í
Þjórsá og víðar. En svo kom
vatnsorkulöggjöfin. Og Þjors-
árvirkj unar draumurinn ræfct-
ist ekki fyrr en eftir hálfa öld.
— Þjórsá hefði að vísu getað
malað mikið gull á þeim tíma.
En hitt vannst þó með töfinni,
eð nú dettur engum í hug að
láta útlent félag virkja fal.1-
vatn á íslandi. En fyrir 50 ár-
um var það eina færa leiðin,
íjárhagsgeta þjóðarinnar var
svo smá. Við urðum að leita til
Vestur-íslendinga til að reita
saman tæpar tvær milljónir í
stofnfé handa Eimskipafélag-
inu.
— Á sama tíma eru Norð-
menn orðnir mesta vatnsorku-
þjóð í heimi, en af því leiðir,
að f jórði hver vinnandi maður
í landinu lifir á iðnaði. Það
voru einkum tvær orkufrekar
iðngreinar sem spruttu upp í
landinu með stórvirkjun fall-
vatna: köfnunarefnisfram-
leiðsla og ál-bræðsla. Norsk
Hydro, sem er næststærsta iðn
fyrirtækið í Noregi og fram-
leiðir vörur fyrir um 800 millj.
n-kr. á ári, reisti fyrstu stóru
orkuverin í Rjukan 1911 og
1916 (tæp 180.000 kw), en fram
leiddi þó ekki nema 150.000
lestir af saltpétri, því að þá
var notuð hin orkufreka ljós-
bogaaðferð Birkelands, sem
síðar varð að víkja fyrir hag-
kvæmari aðferðum.
í byrjun aldarinnar var ál-
hræðsla í Noregi ekki komin
lengra á veg en svo, að 1908
var fyrst flutt út ál, og 1916
var útflutningurinn aðeins
tæpar 4.500 lestir, og Höyang-
er í Sogni, óðal Heyangurs-
Bjarnar, ættföður margra ís-
lendinga, var stærsti fram-
leiðslustaðurinn. „Höyang Alu
minium" starfar enn í dag og
smíðar fullunna vöru úr mestu
af framleiðslunni. Það vinnur
álið úr hráefninu — bauxíti
— en flest hin nýrri ál-fyrir-
tæki flytja inn efnið hálfunn-
ið, sem ál-oxyd, til framleiðslu
sinnar eins og ísal ætlar að
gera.
Höyang Aluminioim eða
NACO (Norsk Aluminium
Company), sem það heitir
réttu nafni, er að hálfu leyti
eign kanadiska álfélagsins
ALCAN og var stofnað 1915.
En fyrir þann tíma höfðu tvö
ál-félög tekið til starfa: Vige-
land Brug við Kristianssand,
eign British Aluminium Co, og
Det Norske Nitridaktieselskap,
sem var eign þriggja útlendra
félaga og rekur álbræðslur í
Eydehavn við Oslóarfjörð og i
Odda við Sunnfjörð í Harð-
angri.
Þessi þrjú elztu ál-fyrirtæki
Noregs hafa þróast hægt og
bítandi til þessa, ' en fram-
leiðsla þeirra var þó fyrir fá-
um árum ekki nema rúmar
40.000 lestir á ári, þar af
„hreint ál“ (99%) 1500 lestir.
— Á stríðsárunum óx eftir-
spurnin á áli stórkostlega, ekki
sízt vegna þess að nú höfðu
menn komizt uppá að nota ál-
blöndur (legeringer) til
margra hluta. Þeir smíðuðu úr
þeim yfirbyggingar á skip,
brýr og — ekki sízt — flug-
vélar. Og eftir stríð verður
hraðvöxtur í norskri ál-
bræðslu.
Og ríkið gengur á undan
með góðu eftirdæmi. Á her-
námsárunum höfðu Þjóðverjar
hafið undirbúning að ál-
hræðslu í Árdal, innst í Sogni,
en mannvirki þau, sem þar
voru komin í stríðslok, tók
norska ríkið upp í hernaðar-
skaðabætur og reisti orkuver
og jhefur reist þrjár bræðslur
í Árdal fyrir samtals 99.000
lesta ál-framleiðslu. Jafnframt
byggði _ þetta fyrirtæki sem
heitir Árdal og Sunndal Verk,
og er hlutafélag þó ríkið hafi
þar töglin og hagldirnar,
50.000 lesta ál-bræðslu á Sunn
dalseyri á Mæri, — að mestu
leyti fyrir lán frá ECA (Econo
mic Cooperation Administati-
on). Þessar fjórar ál-bræðslur
ríkisins vinna allar ál úr ál-
oxydi (alumina) sem þær
greiða, ásamt vöxtum og af-
borgunum af stofnlánum, með
fullunnu álL Það er „Alumin-
ium Company of America" —
stærsta ál-fyrirtæki heims —
sem selur þeim ál-oxydið, og
lánaði einnig stórfé til verk-
smiðjanna í Árdal, gegn borgun
í álL
En einkaframtakið hefur
ekki verið óvirkt heldur. Ár-
ið 1956 var fyrirtækið MOSAL
(Mosjöen Aluminium h.f.)
stofnað af stóriðjufyrirtækinu
Elektrokemisk Industri og
hinu svissneska AIAG (Alum-
inium-Industrie-Aktien-Ges-
ellschaft), sem á þriðjung
hlutafjárins. MOSAL byrjaði
að starfa 1958 með 22.000 lesta
ársframleiðslu, sem þegar var
aukin um 3.000 lestir. Það
kaupir rafmagn frá Rössaga-
orkuverinu, seih er ríkiseign,
og jók framleiðsluna upp í
32.000 lestir og síðar upp í
48.000 lestir iafnóðum oa Röss-
aga-virkjuninni miðaði áfrara.
— Árið 19'59 var ál-útflutning-
ur Noregs kominn upp 1
136.700 lestir (úr 4.500 lest-
um árið 1916!)
En þrátt fyrir hina geipi-
legu aukningu síðustu tíu ára
virðist ekkert lát á ál-sókn-
inni norsku fyrst um sinn.
Gömlu fyrirtækin færa út kví-
arnar, tvö ný koma í gagnið
1968 og 1970 og eitt byrjaði
að starfa í fyrra en var „vigt*1
í haust. Það er ál-bræðsla
„S0RAL“ (A/s Sör-Norge Ala
minium) í Húsnesi í Harð-
angri, en félagið er dótturfé-
lag svissneska ál-báknsins, sem
ætlar að láta dótturfélagið
ISAL reisa ál-bræðsluna i
Straumsvík.
— Húsnes hefur oft verið
nefnt í íslenzkum blöðum und
anfarið og verður fyrirtækinu
þar lýst nokkuð hér, því að
gera má ráð fyrir að ál-bræðsl
an í Straumsvík verði með
mjög líku sniði og þessi, sem
er nýrisin í Húsnesi.
ÁLBRÆÐSLAN í HÚSNESI
Dótturfélagið Sör-Norge Alu t<>
minium var stofnað 1962 eftir
líkum reglum og gilda á fs-
landi. Formaður félagsins og
tveir stjórnarmenn eru norskir
en varaformaður og eina
stjórnarmaður svissneskur.
Hlutaféð er 100 milljón n-kr.
— þar af 20 milljónir, sem
kringum 1500 norskir menn
eiga, og fylgir þeim forgangs-
réttur að 6% ársarði. En 80%
af hlutafénu er aðallega eign
Swiss Aluminium en að dá-
litlu leyti eign Compadec í
Basel og París.
Félagið samdi við ríkisstjóm
ina um kaup á 950 GWh (millj
ón kílówattstundir) á ári í
næstu 40 ár, en hefur tryggt
sér 475 GWh i viðbót frá L ■
jan. 1969.
Álbræðslan í Húsnesi fram-
leiðir nú 60.000 lestir á ári, en
hefur verið byggð þannig, að
auðvelt sé að tvöfalda fram-
leiðsluna í einum eða tveimur
áföngum. Félagið hefur fengið
umráð yfir 930.000 fermetra
landi, en af því fara 172.000
ferm. undir hús en athafna-
svæði við höfnina er 28.000
Framhald á bls. 2
°M ................■■■■VWWl»-V.^.Liinivnwi^.^,il..lv..w;.VAVVTWW,v ,
Húsnes-verksmiðjan í smíðum. T.v. sjást fremst bílskúrar og vélaverkstæðið, en bak við er
verið að reisa grindina að húsinu fyrir steypu á álinu í kóggla eða stengur. Á miðri mynd-
Inni sézt annar ál-bræðsluskálinn í smíðum.
Álbræðslan í HúsnesL