Morgunblaðið - 27.11.1966, Blaðsíða 6

6
MORGUNBLAÐIÐ
1
Sunnudagur 27. nóv. 1966
Sameinuðu þjóðirnar og At-
lantshafsbandalagið
Eftir Harlan CleveEand sendiherra
ETTr af því, sem vakfð hefur
sérstaka athygli mína, er, hve
góðum fulitrúum ísland hefur á
að skipa hjá Atlantshafsbanda-
laginu. Sérstaklega verð ég að
geta Henriks Sv. Björnssonar,
sendiherra. Hann tók við starfi
sínu nokkru á undan mér, og
stendur því hærra í virðingar-
stiganum. Hann hefur hins veg-
ar til að bera slíka ráðvendni og
virðuleika, í þessu þagmælsku-
starfi, að hann ávinnur sér hvar-
vetna várðingu. Hann veit, hve-
naer hann á að taka til máls, og
hvenær ekki. Slíkur hæfileiki er
sjaldgæfur.
Við komum hér saman í dag á
degi Sameinuðu þjóðanna. Það
vill svo til, að um árabil var ég
í nánum tengsium vi'ð starfsemi
samtakanna, og því ætla ég nú
að ræða bæði um SÞ og NATO.
Einkum ætla ég að leitast við að
varpa ljósi á, að aðild okkar að
þessum tveimur samtökum stang
as* ekki á, heldur þveröfugt. Ég
er viss um, að íslendingar eru
mér að þessu leyti sammála.
Tabmark okkar, segjum við
Bandaríkjamenn, er að reyna að
koma á samstarfi þjóðanna, svo
að heimurinn geti búið víð frið.
Þar er dkkar skoðun, byggð á
eigin reynslu, að þessu marki
megi bezt ná með því að koma
á samfélagi þjóða, þar sem eng-
in þeirra ræður öðrum fremur.
Enginn maður, þjóð eða kynflokk
ar er ábyrgur fyrir örlógum ann-
arra.
Þessa reynslu höfum við öðl-
mxt, vegna þess, að vfð erum
þjóð útlendinga. Þið munið oft
heyra það sagt um Bandaríkin,
að þau séu hrærigrautur, en
þetta ec ekki satt. Þeir hópar
manna, sem settust að á meg-
ínlandi Norður-Ameríku, runnu
ekki saiman. Hins vegar
sneru þeár bökum saman; þeir
að þótt mönnum likaði ekki
hverjum við annan, þá var það
ekki ástæða til manndrápa, eða
styrjalda, eins og víð nefnum
slík átök í dag.
Þeir komust jafnframt að því,
að það var ekki heillavænlegt að
binda sig við venjubundin stjórn
málakerfi, gömul eða ný; né held
ur trúar- eða hagkerfi. Þeir
skildu, að í þjóðfélagi, þar sem
engínn er öðmm meiri, þar getur
ekki orðið um neina ákveðna,
viðtekna skoðun að ræða. Sér-
hver stefna eða yfirlýsing getur
or’ðið deiluefni.
Því er það nú svo, að við
Bandaríkjamenn teljum eina af
grundvallarstoðum lýðræðisins
vera þá, að enginn hafi rétt til
þess að segja okkur, hvað lýð-
ræði er. Þetta kerfi er ekki ein-
falt, og það er næstum ómögu-
legt að skýra það fyrir öðrum.
Bezta skýrgreining á banda-
rísku lýðræði, sem ég hef enn
sé'ð, var skrifuð af Plató fyrir
2500 árum. Þið minnist þess, að
hann var enginn sérstakur fylgis
maður grísks lýðræðis þeirra
tíma. Hann nefndi það tö&andi
stjórnkerfi, sem einkenndist af
breytileika og skipulagsleysi, þar
sem al'lir, jafningjar og ójafningj
ar, nytu jafnréttis.
Á þessari sömu reynslu okkar
byggjum við utanríkisstefnu ókk
ar. Við teljum það rétt og skyn-
samlegt að stofna til sam-taka um
öll þau hagsmunamál, sem við
eigum með öðrum þjóðum. Þetta
er ástæðan til þess, að Banda-
ríkin eiga nú aðild áð 53 alþjóða-
samtökum. Sameinuðu þjóðirnar
og Atlantshafsbandalagið eru
meðal þeirra. Reyndar höfum við
bundizt fleiri samtökum um sjó-
sókn og fiskveiðar en nokkru-m
öðrum. Á því sviði virðist ástæða
til að stofna til samtaka um hvert
haf. Þótt ég hafi ekki kynnt mér
Aðsetursstaður aðalskrifstofu NATO í París.
mynduðu varnarhópa — í fyrsta
lagi gegn þeim, sem fyrir voru
— í öðr-u lagi gegn þeim, sem
síðar kom-u. Smám saman kom
hins vegar í ljós, að enginn hópur
sá sér hag í því að reyna að ná
völdum yfir hinum. Aliir voru
hins vegar stoltir af því að nefna
sig Bandaríkjamenn. Þannig
lærðist mönnum umburðarlyndi.
Þeir komust ekki áðeins að því,
að menn eru bræður, en sú lexía
lærist snemma, heldur einnig, að
menn er-u ólíkir. Það er þyngri
lærdómur. Þótt menn temdu sér
umburðarlyndi, þá þýddi það
ekki, að þeir yrðu endilega að
láta sér lika við alla samborgar-
ana. Kjarni lærdómsins var sá,
það sérstaklega, þá tel ég, að
svipuð afstaða hafi ráðfð því, að
íslendingar hafa gerzt aðliar að
svo mörgum alþjóðasamtökum.
Þar sem um sameiginlega hags
muni er að ræða, er hægt að
leggja hornstein að heimsfriði.
Reynsla okkar hefur kennt okk-
ur, að á þann hátt verði bezt
stefnt að friði. Engin ein sam-
tök geta leyst öll vandamál m-ann
kyns, leyst deilur eða kveði'ð
nföur ágirnd.
Þegar við sjáum, að hagnýta
má nýja tækni til að hraða fram-
förum, þá hagnýtum við hana;
við, þið og 100 önnur lönd. Þann-
ig vitum við, að innan skamms
getum við. með aðstoð veSur-
hnatta, virt fyrir okkur veður-
hjúp jarðar með augum s-kapar-
i ans. I fyrsta skipti verður þá
hægt að segja fyrir um veður
með nokkurri nákvæmni. Þá
getum við gert veðurspá tíl
tveggja vik-na, í stað óáreiðanlegr
ar þriggja daga spá-r. Þá verður
jafnvel hugsanlegt, og það sikuluð
þið Islendingar hafa í huga, að
hafa áhrif á veðurfarið. Það er
erfitt að gera sér í hugariund
hagsmunamál, sem fleiri skipti-r.
Þannig teljum við Bandaríkja-
menn, að við eigum 53 hagsmuna
mál með öðrum.
Sameinuðu þjóðirnar eru ein
þeirra samtaka, sem við eigum
aðild að. Sennilega eru samtökin
einnig þau umfangsmestu og þýð
ingarmestu. Mér finnst hins veg-
ar þýðingarmikið, að tvær Atl-
antshafsþjóðiir geri sér grein fyr-
ir, að gr-undvöllur samtaka SÞ er
einnig að miklu leyti grundvöll-ur
samstarfs Atlantshafsþjóðanna.
Þjóðirnar í NATO greiða 55% af
því fé, sem ráðstafað er með fjár
lögum SÞ. Þá leg-gjum við tíi um
tvo þriðju af öllu því fé, sem sam
tökin verja til hj-álpar&tarfs van-
þróuðum löndum. Þá höfum við
borið um tvo þri’ðju tíl þrjá
f jórðu af þeim kostnaði, sem leitt
hef-ur af úthaldi 14 friðarsvei-ta
samtakanna.
Það vekur mikla athygli, þeg-
ar fjárframlög ríkjanna eru at-
huguð, að ísland leggur oft fé af
mörkum, jafnvel þegar um er að
ræða málefni, sem ekki geta tal-
izt hluti beinna hagsmuna ís-
lendinga. Þá er ekki síður at-
hyglisvert að sjá, að íslendingar
eru meðal þeirra, sem standa við
gefnar skuldbindingar. ísland ver
fé ti-1 friðarstarfsins við Gaza og
I Sinai-eyðimörkinni. Fleiri
dæmi má nefna, svo sem flótta-
mannahjálpina. Flóttamenn hafa
iþó ekki leita’ð til íslands í stór-
um stíl; samt leggja íslendinga-r
sitt af mörkurn. Þa-u dæmi, sem
ég hef hér nefn-t, eru dæmi um
frjáls framlög. ís-lendingar verja
um 20 krónum, að meðaltali, til
friðarstarfa. Yæru aðrar með-
li-maþjóðir SÞ jafn örlátar, ætt-u
samtökin ekki við nein fjárhags-
vandxæði að stríða. Væru fram-
lög Bandaríkjanna jafnhá,
myndu þa-u nægja -til að standa
undir þeim útgjöldum, s-em reglu
Ieg fjár-lög samtakanna gera ráð
fyrir ár hvert.
Utanríkisráðherra íslands,
sem heiðrar okkur með nærveru
sinni hér í dag, lýsti því nýlega
yfir, að SÞ þy-rftu að hafa yfi-r a'ð
ráða friðarsveitum, sem flytja
mættí úr stað, eftír þörfum.
Hann lét í ljós þá skoðun, að
það aetti að vera hægt að afla
fjár til þeirra-r starfsemi. Hér er
um að ræða íslenzkan vísdóm.
Það er sennilega ekki tilviljun,
að orðið Saga er lítot orðin-u Sage
(vitur) e'ða Sagesse (vísdómur).
Ég vildi mega óska þess, að aðrar
meðlimaþjóðir SÞ taki þessari
tillögu með þeim skilningi, sem
hún á skilið. Við búum í heimi,
sem ver árlega 120 milljörðum
da-Ia til vígbúnaðar. Ég er sann-
færður um, að á einhvern hátt
má afla þess fjár, sem nauðsyn-
legt er, svo að hægt sé að koma
á fót friða-rsveifum, sem farið
gaetu frá einu landi til annars;
svo að SÞ vei’ði annað og meira
en umræðuvettvangur, hversu
mikils virði sem hann er, og sam
tökin geti gripið til eigin ráða
til að varðveita friðinn.
Við, Atlantshafsþjóðlrnar,
leggjum okkar að mörkum tíí
þess að stuðla að heimsíriði, og
ég tel mig geta fullyrt, að væru
al'I-ar þjóðir jafn refðubúnar og
fslendin-gar til þess að gæta hags
muna sinna -með samstarfi, þ. e.
að treysta sjáifstæðið með því að
sem að nokkru hafa komið þess-
um brey tingum af stað, þá hlýtur
það að vera réttur okkar og
skylda að fylgj-ast mjög nákvæm.
lega með því, sem gerist handaa
járntjaJdsins.
Er þa'ð ré-tt, að hófsöm öfl hafi
nú mikil áhrif í Sovétrikjunum?
í samanburði við hvað? Dregið
hefur úr beinum hryðjuverkum,
en stjómarhætti-rnir standa. Rít-
höfúnda-r, sem víkja af „línu'*
vald'hafanna, eru ekki lengur
skotnir að næturlagi; þeir eru
nú dregnir fyrir hlutdrægan rétt,
og s-endir í fangelsi eða geð-
veikrahæli. Það er rétt, að Sovót
ríkin aðhyllast síður alheims-
Aðabtöðvar Samcinuðu þjóð anna í New i’ork.
taka höndum saman við aðrar
þjóðir, þá myndum við húa í
betri heimi. Fram til þessa hefu-r
SÞ aðeins að litSu leyti tekizt að
draga úr deilu-m þjóðanna. Því
hafa Atlantshafsþjóðirnar nú um
tveggja áratuga skefð orðið að
vinna að eigin vörnum og firam-
þróun. Það hefur verið starfsemi
Atl-antshafsbandalagsins, NATO,
og þeirra stofnana, sem starfað
hafa með eða á vegum þess.
Bandalagið hefur verið ák-aflega
mikilvægt tæki til að try.ggja
þann frið, sem við búum við á
okkar tímum — hernaðarlegt
jafnvægi. Sönnun þess er, að
friður hefur haldizt í Evrópu.
Sovétmenn hafa dregið þann
lærdóm af tilvist NATO, að hern
a'ðarsókn fær engu til leiðar kom
ið — og stefna leiðtoga Sovétríkj
anna, sem mikið hefur breytzt,
-hefur að mlklu leytí markazt af
þessari staðreynd.
Til eru þeir, sem mikið hafa
hugað að breytingum þeim, sem
átt hafa sér stað í Sovétríkjun-
um, og athöifnum sovézkra leið-
toga á hættustundum, svo og á
deilum stórvelda kommúnism-
ans — að ógleymdum tilraunum
þjóða-nna í A-Evrópu til að
tryggja sjálfsákvöróunarrétt sinn;
nokkrir h-afa þótzt skynja, að
hætta sú, sem eitt sinn stafaði af
Sovétrikj un-um, sé nú va.rt leng-
ur fy-rir hendi. Þetta er falleg
kenning, en því miður þá geta
þeir, sem komið hafa fram með
hana, ekki tryggt, að hún hafi
við rök að styðjast. Samstarf
Vesturlanda eitt getur try-ggt, að
svo verði einhvern tíma. Su
breyting, sem á sér stað í Sovét-
ríkjunum, á rætur sínar sumpairt
að rekja til þessa samstarfs og
sumpart -til þeirra breytinga,
sem orðið hafa innan sjálfra Sov-
étríkjanna. Þar sem telja má
okkur í Atlantssamfélaginu þá,
Erindi flutt á hádegisfundi Varðbergs
og Samtaka um vestræna samvinnu
á degi SÞ hinn 24. október.
byl-tingu en áðu-r, en hins vegaar
trúa ieiðtogar þar því, að loka-
sig-ur kommúnismans sé fram-
undan. Þeir styðja enn „frelsis-
styrjaldir1*, óíjóst hugtak, sem
gripið er tH, þegar lýsa þarí
undirróðursaðgerðum gegn vald-
höfum ríkja, sem ekki aðhyilast
komrn únísma.
Það er rétt, að nokkur ríkj-
anna í A-Evrópu, hafa stundum,
og í ýmsum tilgangi, lagt á-
berzlu á sjálfs-tæði. Hins vegar
verður að benda á, að enn eru
um 300.000 sovézlcir hermenn S
A-Evrópu, og 20 herdeildir
Rauða hersins í A-Þýzkalandi
einu saman. Það eitt tryggir, að
alla-r sjálfstæðishugmyndir, sem
fram kunna að koma, fá iitina
hljómgrunn í Kxeml.
Það kann jafnvei að vera satt;
að Sovétríkin óski eftir því að
draga úr þeirri spennu, sem ríkt
hefur miMi austurs og vestura.
Hi-ns vegar hefur ekki á þvi bor-
ið, áð neitt hafi verið dregið úr
áróðri gegn V-Þýzkalandi, og á-
sökunum á hendur ráðamönnum
iþess. Enn hefur ekki tekizt að
koma á skiptum ræðuimanna;
Berlínarmúrinn stendur enn, og
yíir honum vaka vopnaðir verð-
ir. Þar er Evrópu s-kipt í tvennt
Staðreyndin er sú, að I tvo ár*
tugi hefur ekkert rniðað í sa,m-
kom-ulagsátt milli A- og V-Evr-
ópuríkjanna, Vandamiálin, sem I
upphafi var við að glíma í þeims
efnum, eru enn óleyst, og Iausn
virðist ekki nær en þá. Við er-
uim etoki nær friðarsamningi nú,
en þann dag, er NATO varð tíL
Þótt Moskva sé ekki lengur
mfðborg kommúnistahreyfingar-
innar, og þar sé ekki lengnr
stefnt að útbreiðslu kommúnism-
ans með heimsstyrjöld, þá er
Moskva enn höfuðborg stórveldi^
sem hugsar fyrst og fremst um
eigin hagsm-uni. Þeir hagsmunir
eru meginorsök núverandi skipt-
ingar Evrópu. Það virðist meira
að segja alveg ljóst í dag, að sov-
ézkir ráðamenn telja ekki, að
nein breyting á ástandinu í álf-
unni geti orðið þeim í hag —
þvert á móti.
Þetta ríki, sem nefnist Sovát-