Morgunblaðið - 11.04.1967, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 11. ÁPRÍL 1967.
17
Nýtt skattakerfi
í Danmörku
EFTIRFARANDI gfrein, sem fjall
ar um nýtt danskt skattakerfi,
er eftir fréttaritara Morgunblaðs-
ins í Kaupmannahöfn, Gunnar
Rytgaard, ritstjóra „Kristeligs
Dagblads".
Stjórnmálamenn hér álíta, að
Danmörk hafi nú raunverulega
fengið sósíalistíska meirihluta-
stjórn. Sósíalistísku flokkarnir
tveir, Sósíaldemókratar (S) og
Sósíalistíski þjóðarflokkurinn
(SF) fengu við þjóðþingskosn-
ingarnar 22. nóv. 1966 90 þing-
manna meirihluta af 179 þing-
mönnum Þjóðþingsins. En þrátt
fyrir langvarandi samningavið-
ræður forsætisráðherrans J. O.
Krag og Aksels Larsens var þá
ekki mynduð samsteypustjórn.
Aksel Larsen var því samþykkur
í meginatriðum, að flokkur sinn
SF, sem hafði tvöfaldað þing-
mannafjölda sinn úr 10 í 20, tæki
nú á sig þingræðislega ábyrgð.
En nokkrir þingmanna hans —
þ. á m. margir nýir og óreyndir
— kærðu sig ekki um að SF
byndi sig — og léti binda
sig — við að fara í ríkisstjórn.
Heldur ekki nú hafa Þjóðar-
sósíalistarnir fengizt formlega í
ríkisstjórn. En S og SF hafa við-
víkjandi samkomulagi milli
flokkanna beggja um gagngera
endursltoðun á skattkerfinu af-
ráðið að stofna 6 manna sam-
bandsnefnd, með þremur þing-
mönnum úr hvorum flokki, sem
hafa skulu samráð sín á milli
og semja um hina fyrirhuguðu
löggjöf. Borgaraflokkarnir kalla
þessa nefnd „yfirríkisstjórn", og
m e ð a n á annarri umræðu
um skattaendurskoðunarfrum-
vörpin stóð, bar Niels Westerby,
leiðtogi hins litla flokks Liberalt
Centrum, fram vantrauststillögu,
þar sem sagði, að löggjafarstarf-
semi Þjóðþingsins mundi að
miklu leyti vegna sambands-
nefndarinnar verða til mála-
mynda með tilliti til starfsem-
innar í sambandsnefndinni.
— Þjóðþingið ályktar, að svo
verði að líta á, að ríkisstjórnin
hafi ekki lengur nauðsynlegt
frelsi og þar af leiðandi getu til
að leiða löggjafarstarfið, sagði í
vantrauststillögunni. Hún klykkti
út með að skora á Aksel Larsen,
að taka þingræðislega ábyrgð
með því að fara í ríkisstjórn.
Liberalt Centrum (Frjálslyndi
miðflokkurinn) á fjóra menn á
þingi og fékk tillagan einungis
atkvæði þeirra, en 90 (S og SF)
greiddu atkvæði á móti. Hinir
borgaraflokkarnir þrír, Vinstri,
íhaldsflokkurinn og Róttækir
vinstrimenn sátu hjá.
Við umræðurnar í Þjóðþing-
inu sagði Krag forsætisráðherra,
að hann skildi ekki andstöðuna
við það, að flokkur hans vildi
í framtíðinni hafa samstarf við
SF. Hann minnti á að Vinstri
og íhaldsmenn hefðu haft sam-
starf um margra ára skeið. Hann
nefndi einnig viðræður Vinstri
og Róttækra á síðari árum og
ha-nn minnti Niels Westerby á,
að hann hefði vorið 1965 haft
samstarf við forsætisráðherrann
og hinn róttæka Hilmar Bauns-
gaard, þar sem þeir þrír hefðu
skipulagt afstöðu sína gagnvart
ýmsum lagafrumvörpum. West-
erby, sem þá var þingmaður
Vinstri samdi með Þjóðþings-
manninum Börge Diderichsen um
að greiða atkvæði með ríkis-
stjórninni um nokkur skatta-
frumvörp, að flokki sínum forn-
spurðum. Þetta varð til þess að
Westerby og Diderichsen urðu
viðskila við Vinstri og stofnuðu
síðar Frjálslynda miðflokkinn.
SF hélt því fram í umræðun-
um á þinginu, að fullkomin sam-
staða væri með þingmönnum SF
bæði um stefnuna í skattamál-
um, sem ætlunin er að marka í
samvinnu við Sósíaldemókrata,
og um samstarfið í sambands-
nefndinni. Það var SF-þingmað-
urinn Kaj Moltke, sem lýsti
þessu yfir. Hann er álitinn for-
sprakki hins uppreisnarsama
hluta þingmannahóps Aksels
Larsens.
Báðir flokkarnir óska þess
reyndar að fá virka starfs-
krafta SF í ríkisstjórnina. Hjá
Sósíaldemókrötum eru að vísu
skiptar skoðanir um þetta atriði.
Er viðræður ríkisstjórnarinnar
fóru fram eftir kosningar vildu
nokkrir ráðherrar S draga sig
í hlé í mótmælaskyni, þar til
árangur af samræðunum væri
kominn í ljós. Það vakti undrun,
er Krag vildi skipa ráðherra úr
SF, eftir að flestir sósíaldemó-
kratar (þ. á m. forsætisráðherr-
ann) höfðu látið svo ummælt í
kosningabaráttunni, . að þeir
mundu ekki hafa samstarf við
SF. Þetta hafði til þessa verið
stefna sósíaldemókrata. Þeir
vildu ekki hafa samstarf við SF
„um mikilvæga löggjöf“, ekki
einu sinni þótt SF væri sá eini
stuðningur, sem ríkisstjórnin
gæti fengið á þingi. í því tilefni
af þessu lét þingmaðurinn Poul
Dam eitt sinn svo ummælt, að
allan þann tíma, sem hann hefði
setið á þingi hefði honum fund-
izt hann „svífa í lausu lofti“.
Hvað heitust er óskin um að
fá SF í ríkisstjórn meðal Land-
sambands samvinnufagsambanda
sósíaldemókrataískra 1 e i ð t o g a
(LO). SF er ekki einungis skæð-
ur keppinautur sósíaldemókrata
á þingi heldur einnig um at-
kvæði hinna vinnandi stétta. Á
vinnustöðum keppast sósíaldemó-
kratar og fulltrúar SF um að
verða kosnir í leiðtogastöður
fagsambandanna. Og brátt verð-
ur gengið til kosninga um nýj-
an aðalleiðtoga LO eftir sósíal-
demókratann og hinn fyrrver-
andi þingmann Ejler Jensen.
Verður spurningin um áhrif SF
vitaskuld ennþá brýnni og hættu-
legri fyrir sósíaldemókrata í
stjórn LO.
Vegna þeirrar aðstöðu, sem
skattaumræðurnar ollu og sem
leiddu til náinnar samvinnu milli
verkamannaflokkanna b e g g j a
varð einnig að taka tillit til
þeirrar staðreyndar, að verka-
menn innan LO kjósa brátt um
miðlunartillögu um nýtt sam-
komulag við atvinnurekendur.
Það leikur varla vafi á, að kraf-
an um „að verkamannameiri-
hlutinn á þingi verði notaður“
verði tekin mjög með í reikning-
inn af leiðtogum SF og ríkis-
stjórnarinnar. Fyrir viss fagsam-
bönd er miðlunartillagan, sem
sáttasemjari ríkisins hefur lagt
fram, svo slæm, með tilliti til
þeirra krafna, sem gerðar voru
áður, að jafnvel í höfuðstöðvum
sambandanna var erfitt að ná
meirihluta fyrir áskorun til með-
limanna um að greiða atkvæði
með. Það að verkamannameiri-
hlutinn verður notfærður án
truflandi borgaralegra áhrifa í
Þjóðþingspólitíkinni getúr orkað
róandi á þá, sem hvað mest voru
á móti miðlunartillögunni.
Hvað svo sem fram hefur farið
við umræðurnar um endurskoð-
un á skattalöggjöfinni þá varð
árangurinn sá, að eftir langvar-
andi málefnalegar umræður sósí-
aldemókrata við Íhaldsflokkinn
og Róttæka vinstrimenn til að ná
samkomulagi á breiðum grund-
velli þá köstuðu þeir skyndilega
öllum fengnum samkomulags-
gerðum fyrir róða og náðu
sáttagerð við SF. Og vart er að
efa, að þetta samkomulag er til
hags'bóta fyrir hinn „almenna
kjósanda" eins og Kaj Moltke
kemst að orði. Og þar á hann
vitaskuld við alla þá kjósendur,
sem kjósa verkamannaflokkana
samkvæmt hefð.
Hvers eðlis er endurskoð-
un skattanna? Fyrst og fremst
setning staðgreiðsluskattakerfis-
ins (kildeskat) og afnám skatta-
frádráttarreglunnar. En einnig
setning 10% verðmætisauka-
skatts á allar vörur. Til þessa
hefur þekkzt í Danmörku 12,5%
veltuskattur, sem lagður er á
heildsöluverð varanna. Þessi
Veltuskattur náði ekki til mat-
væla. Verðmætisaukaskattur nær
til allra vara, einnig til þjónustu
hverskonar, t. d. til klippingar
hjá hárskera og til lögfræðilegrar
aðstoðar. Fátt er undanskilið.
Þ. á m. er opinber umferð, þar
með leigubifreiðir og velta dag-
blaðanna þó ekki auglýsinga-
veltan, sem á er lagður verðmæt-
isaukaskattur.
Verðmætisaukaskatturinn (sem
Danir kalla momsen: Merværdi-
omsætníngsafgift) leggst á alla
liði vörunnar. En eins og nafnið
segir aðeins á verðmætið í seinni
lið veltunnar. Kostnaðurinn, sem
J. O. Krag
hlýzt við sölu frá verksmiðju til
heildsala er dreginn frá veltu-
skattinum, sem heildsalinn á að
leggja á vöruna við sölu til smá-
sala o. s. frv. Vörur til útflutn-
ings eru undanþegnar þessum
skatti.
Verðmætisaukaskatturinn er
aukin yfirfærsla frá tekjuskatti
til neyzluskatts. Á þeim 10 árum,
sem endurbætur á skattakerfinu
hafa verið ræddar í Þjóðþinginu
hefur sú skoðun orðið æ út-
breiddari, að það verði að létta
á skattbyrðum launþegans og
leggja þess í stað skatt á neyzl-
una. Þannig væri einnig fundin
leið til að styrkja sparifjármynd-
un en á hana er að sjálfsögðu
ekki lagður veltuskattur. Þetta
hefur náttúrlega vérið eitt aðal-
baráttumál borgaraflokanna, en
kjósendur þeirra eru efst í mið-
stéttunum, hinir vellaunuðu laun-
þegar. Vöxtur skatta kom hart
niður á þeim. Á því tímabili, er
S neitaði að vinna með SF og
leitaði því í öllum stærri málum
til borgaraflokkanna, þá sam-
ræmdi sig hinn stóri verka-
mannaflokkur hugmyndinni um
verðmætisaukaskattinn, aðallega
sökum þess, að hann hefur í fór-
um sínum fljótvirkt efnahagslegt
meðal, þegar verðlag er mismun-
andi. Sé verðlag gott og neyzla
mikil stígur verðmætisaukaskatt-
urinn og það sem ríkið tekur til
sín af kaupgetu.
í nóvember efndi stjórnin til
kohninga um staðgreiðsluskatta-
kerfið (kildeskatten) og afnám
skattaifrádráttarreglunnar. T i 1
þessa hafa Danir borgað skatt af
tekjum síðasta árs með frádrætti
af greiddum skatti siðasta árs.
Þetta hefur haft mjög óheppileg
áhrif, sérstaklega fyrir launþega,
sem ekki hafa getað hagnýtt sér
afskriftir við framtal skatt-
skyldra tekja, eins og sjálfstæðir
atvinnurekendur hafa í mörgum
tilvikum getað. Fólk, sem átti
launahækunum að fagna, og sem
þar af leiðandi hafði minni skatt
frá síðasta ári til að draga frá
varð tiltölulega illa úti vegna
skattaaukningarinnar. Þessvegna
æskti stjórnin og SósíaldemókraL
ar eftir skattakerfi, sem þannig
er úr garði gert, að skatturinn
er greiddur samtímis því, sem
launin eru greidd — og sam-
tímis því, sem launin eru greidd
— og samtímis staðgreiðslukerfi
skatta, sem eru borgaðir af at-
vinnurekandanum áður en laun-
þeginn fær laun sín greidd.
Loks skal þetta staðgreiðslukerfi
skatta vera án skattafrádráttar-
reglu, en þar með verða skatt-
skyldar tekjur hærri og sjálfan
launaflokk skattaprósentunnar er
unnt að lækka.
Þannig ætti það sem sagt að
vera mögulegt að fá prósentu-
mælikvarða, sem stígur ekki eins
hratt. Svo var sagt í áróðrinum
fyrir staðgreiðsluskattakerfinu
og afnámi frádráttarreglunnar,
að þannig gætu menn létt á álagn
ingunni á „krónunni, sem síðast
var unnin inn“, en skattur af
henni verður mjög þungur í
örum verðvexti.
Borgaraflokkarnir voru fyíir
kosningar á móti staðgreiðslu-
kerfinu og afnámi frádráttar-
reglunnar. Skattafrádráttarregl-
an hefur í áratugi verið skoðuð
sem vörn gegn „sósíalistískri
skattakúgun“, þar eð ekki eru
lagðir á fólk skattar af fjárhæð
af skattskyldum tekjum, sem
svara til greidds skatts af síð-
asta ári. í fræðilegum skilningi
ætti sem sagt ekki að leggja á
nema sem svarar helmingi af
tekjum viðkomandi. í reynd var
þetta öðruvísi. Ríkisskattamæli-
kvarðinn sagði t. d. fyrir um
prósentulaunaflokk fyrir hæstu
tekjur sem svaraði 105%. Þar við
bætist bæjarfélagsskattur.
Þegar fyrir kosningar sneru
Róttækir við blaðinu og sam-
þykktu staðgreiðsluskattakerfið.
Eftir kosningar gerðu íhalds-
menn hið sama, þar sem þeir
ályktuðu að nú væri fenginn
meirihluti fyrir þessu kerfi og
afnámi skattafrádráttarreglunn-
ar. Nú urðu menn að ganga að
þessu möglunarlaust og semja
t.il að riá sem mestum áraneri
Aksel Larsen
fyrir kjósendur sína. T. d. óskuðu
báðir flokkar eftir öðru „and-
rúmslofti" varðandi skattana og
frádráttarregluna, þar sem óskað
var eftir að raunveruleg undan-
þága fengist varðandi þann ár-
angur sem næðist fyrir þá, sem
rækju minni fyrirtæki til hags-
bóta fyrir alla staðgreiðsluskatta-
kerfisstjórnina.
í viðræðum í tveimur skatta-
nefndum, staðgreiðsluskattanefnd
inni og verðmætisaukanefndinni,
sem fram fóru með áköfum krafti
frá byrjun marz náðist árangur
sem benti til samkomulags Sósí-
aldemókrata, íhaldsmanna, SF og
Róttækra vinstrimanna. Ríkis-
stjórnin hafði í öllum tilvikum
boðið 50% „andrúmsloft“, sem
borguð verður „af síðustu krón-
unni, sem unnin er inn“, meðan
íhaldsmenn kröfðust 45%. Rikis-
stjórnin hafði ennfremur sém
grundvöll fyrir staðgreiðslu-
skattakerfinu valið tillögu, sem
Róttækir vinstrimenn lögðu
fram upphaflega. Það er ákveð-
inn grunnmælikvarði með á-
kveðnum prósentum af mismun-
andi tekjustærðum. Þessi mæli-
kvarði skal gilda jafnlengi og nú-
verandi skattalöggjöf og á hverju
ári er unnt að ákveða frádráttar-
prósentu allt eftir hversu mikil
tekjuþörf ríkisins er. Grunntala
mælikvarðans er ákveðin 100%.
Mælikvarðinn er þannig:
Af tekjum undir 96.000 kr.
(ísl.) — 144.000 kr. eru greidd
20.640 plús 30% af affangnum.
Af tekium frá 144.000—192 000
kr. greiðast 32.640 kr. plús38%
af afgangnum.
Af tekjum frá 192.000—360.000
kr. greiðast 50.880 plús 45% aí
afgangnum.
Af tekjum yfir 360.000 kr.
greiðast 126.480 kr. plús 50% af
afgangnum.
Þessar tölur gilda einungis sé
prósentan 100. Sé hún 90 falla
allar tölur niður um 10%. Stígi
hún upp í 100 hækka allar tölur
um 10%. En innbyrðis hlutföll
milli mismunandi tekjuhópa
breytast ekki.
Borgarflokkunum fannst, að
þrátt fyrir það, að hinn nýi
skattmælikvarði fæli í sér létt-
bærari kröfur til tekjulítils fólks
þá yrði sá léttir til einskis vegna
þess, að reikna verður með
auknum neyzluskatti. Þá voru
íhaldsmenn óánægðir með aukna
álagningu á hærri tekjur. Ætlun-"
in með aukningu neyzluskatts-
ins var sá, að tekjuskattur
yrði lækkaður. Borgaraflokkarn-
ir voru einnig óánægðir með það,
að svo mikið af verðmætisauka-
skattinum yrði varið til sósíalist-
ískra niðurgreiðslna. Neyzlu-
skatturinn lætur ætíð „þyngri
enrann snúa niður“. Hann kem-
ur harðast niður á lágum tekjum,
þar sem vitaskuld allir eiga að
geta borðað sig metta, og hinn
ríki á ekki að vera svo mjög
betur haldinn í mataræði en hinn
fátæki. Þessvegna inniheldur til-
laga ríkisstjórnarinnar reglur
um persónuframlag fyrir lægstu
tekjur, allt að 52.800 kr. (ísl.) —
sem svarar nokkurn veginn til
10% (momsen) af árlegri fæðu-
neyzlu fjölskyldunnar.
Samningsaðilar borgaraflokk-
anna voru einnig á móti þessu
persónuframlagi. Þeir vildu þesS
í stað aukið framlag til allskonar
þjóðfélagsstarfsemi, eftirlauna,
framlag til örkumla fólks, ekkju-
launa o.s.frv.
Meðan meðan hin raunveru-
lega skattanefnd samdi hægt og
sígandi um samkomulag flokk-
anna fjögurra, fóru samnings-
viðræður fram utan nefndar
milli Sósialdemókrata og SF. Þar
náðist samkomulag um tillögu
ríkisstjórnarinnar með vissum
skilyrðum SF. SF, sem fyrir
kosningar hafði sagt, að flokk-
urinn mundi aldrei fallast á
verðmætisaukaskattinn varð að
gjalda sitt verð. Það var m. a.
að hrein sósíalistisk skattaendur-
skoðun komst í gegn án þess að
Róttækir eða íhaldsmenn kæmu
þar nærri. Vinstri hafði hliðrað
sér hjá samningaviðræðum með
þvi að lýsa yfir, að flokkurinn
væri skilyrðislaust á móti verð-
mætisaukaskattinum.
Danmörk fær nú í gegn sína
fyrstu stóru löggjöf með sósíal-
istískum meirihluta og það er
efnahagslöggjöfin. Staðgreiðslu-
skattakerfið er komið í gegn og
skattafrádráttarreglan hefur ver-
ið afnumin. Ríkisstjórnin álítur,
að fyrrnefndur skattamælikvarði
eigi eftir að gefa góða raun.
Skattafrádráttur, sem verðlaun-
ar persónusparnað er líka af-
numinn. Það er kominn í gegn
10% „almennur varaskattur" og
þessi prósenta má ekki hækka
án samþykkis SF. Með framlagi
úr ríkiskassanum eru mjólkur-
afurðir undanþegnar 10% verð-
mætisaukaskatti. Skattur af
gróða við sölu fasteigna verður
aukinn og á þannig að berjast
gegn lóðabraski. Sérstakur skatt-
ur verður lagður á jörð, sem ekki
gegnir lengur landbúnaðaiþörf-
um, og notuð er fyrir iðnaðar-
þarfir eða íbúðabyggingar. Stofn-
aður verður byggingarsjóður rík-
isins að upphæð 6 milljarðir
króna (ísl.). Á að nota hann til
að greiða byggingarkostnað í
sambygginum fyrir fjölskyldur
með lágar tekjur, auka nýtízku
í byggingariðnaði með útlánum
til bæjarfélaga ásamt aðstoð við
endurbætur á bæjum og bygg-
ingu viðbótarhúsnæðis í sam-
bandi við heilbrigðisgæzlu i
gömlum bæjarhverfum.
Menn eru hvað spenntastir
fyrir hvaða þýðingu nefndar-
samstarfið milli verkamanna-
flokkanna muni hafa. Tengir það
flokkana saman? Eitt er víst:
Borgaralegu andstöðuflokkarnir
reikna nú með að áhrif þeirra
séu hverfandi lítil, Verkamanna-
meirihlutinn er ríkjandi.
Gunnar Rytgaard.