Morgunblaðið - 03.09.1967, Blaðsíða 19

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 3. SEPT. 1967
Minjasafnið
á Akureyri
BYGGÐASÖF'NTJM fjölgar, eft-
ir því sem fleiri héruð vakna til
vitundar um þá ábyrgð sína, að
bjarga frá glötun og gleymsku
ýmsum þeim reka frá hverf-
andi menningarskeiði, sem út-
sog nýrrar aldar með 'byltingu
í vinnubrögðum, tækni og húsa-
kynnum leitast við að bera út á
haf eyðingar og óafturkallan-
pjrðui Friðbjarnarson,
safnvörður.
legrar tortímingar. Svo er fyrir
að þakka, að þeir eru margir,
sem bera gæfu til þeirrar glögg-
skyggni að sjá, hvaða hlutir eru
að verða forngripir og verðugir
safnmunir, um leið og þeir
hverfa úr daglegri notkun, halda
þeim til haga og koma þeim í
varanlega varðveizlu. Hins veg-
ar vitum við sorglega mörg
dæmi hins, að merkilegum
munum er fleygt, ef þeir eru
ekki nýtilegir lengur eða útlit
þeirra með þeim hætti, að þeir
geta naumast talizt stofustáss.
Menn brestur annað hvort dóm-
greind eða sinnu til að bjarga
slíkum munum, þótt í þeim
kunnl að vera fólgið mikið þjóð-
menningarlegt verðmæti fyrir
sákir sjaldgæfi, listbragðs eða
tengsla við horfna menn eða
liðna atburði. f>ó skortir menn
yfirleitt ekki skylduga ræktar-
semi við þá fortíð, sem við erum
öll sprottin úr og eigum svo
margt að þakka, en það er alltaf
erfitt um það að dæma á hverj-
um tíma, hvað í samtíðinni verð-
ur talin merkileg fortíð í fram-
tíðinni.
Mörg eru byggðasöfnin áþekk
og hafa margt að geyma af svip-
uðu tagi, en flest eiga 'þó eitt-
hvert sérkenni eða eru betur
búin að einstökum safnþáttum
en önnur. Því er jafnan fróðlegt
að skoða þau hvert um sig, í
hverju safni er sitthvað að finna,
sem ekki er annars staðar. Á
einum stað kann að vera úr-
valssafn landbúnaðartækja, á
öðrum betra safn úr sjávarút-
vegi, á enn einum búsáhöld,
smiðatól, kirkjugripir eða manna
myndasafn, svo að eitthvað sé
nefnt. Af þessum sökum er fróð-
legt að kynnast sem flestum
þessara safna, auk þess sem
hvert og eitt ber ýmds sérkenni
síns byggðarlags, atvinnuhátta
og alþýðulistar.
Minjasafnið á Akureyri er
ekki aldið að árum, var fyrst
opnað fyrir 5 árum. Fyrsta til-
lagan um stofnun safns muna úr
eyfirzkum byggðum var borir.
fram af Eiði Guðmundssyni á
Þúfnavöllum og Þórarni Kr.
Eldjárn á Tjörn á aðalfundi
Mjólkursamlags KEA árið 1949.
Varð hún til þess, að KEA tók
málið upp á sína arma og kaus
þá Þórarin Kr. Eldjárn og
Jakob Frímannsson og Jónas
Kristjánsson í nefnd til að vinna
að málinu. Vorið 1951 var Snorri
Sigfússon ráðinn til að ferðasí
um héraðið og safna munum, og
vann hann að því næstu sumur
ásamt Ragnari Ásgeirssyni ráðu-
naut og Helga Eiríkssyni, bónda
á Þórustöðum.
Sunferið 1952 náðist samstaða
með Akureyrarbæ og Eyja-
fjarðarsýslu um stofnun safns-
ins, og voru þeir skipaðir í
byggðasafnsnefnd Snorri Sig-
fússon fyrir KEA, Vigfús Frið-
riksson fyrir Akureyrarbæ og
Helgi Eiríksson fyrir Eyjafjarðar
sýslu, og styrktu þessir aðilar
söfnunarstarfið með nokkrum
fjárframlögum næstu ár. Við
brottför Snorra Sigfússonar úr

Fornar kirkjuklukkur og skápurinn úr Hrafnagilskirkju
19 1
Úr „smíðahúsinu“. Ljósm. Sv. P.
bænum 1954 tók varamaður
hans, Jónas Kristjánsson, mjólk-
ursamlagsstjóri, sæti hans í
nefndinni, og hefir hann venð
formaður hennar og síðar stjórn-
ar Minjasafnsins síðan og unnið
mikið starf og óeigingjarnt í
þágu safnsins. Þegar Vigfús
Friðriksson fluttist burt 1956,
var Ármann Dalmannsson kjör-
„Hornið
inn í hans stað og hefir síðan
átt sæti í stjórn safnsins.
Brátt safnaðist mikill fjöldi
muna, og þá þurfti að fara að
líta í kringum sig eftir hús-
næði. Fyrstu 10 árin vár aðeins
notazt við bráðabirgðageymslur
hér og þar um bæinn, en jafn-
framt kviknaði ný og djarfleg
hugmynd um framtíðarstað og
hlutverk safnsins, sú, að gera
hluta af Fjörunni á Akureyri
(elzta hverfi bæjarins) að safn-
svæði, varðveita þar þau hús,
sem fyrir eru, og flytja þangað
önnur, sem eftirsóknarverð væru
og safninu kynnu að áskotnast.
Á þessu svæði eru rnörg gömul
og merkileg hús, þar sem margir
merkir menn í sögu Akureyrar
hafa búið og starfað, og svo
lánlega vill til, að þar er allt
furðu lítt breytt síðan um miðja
19 öld. Hugmyndinni óx fljótt
fylgi, og er enn unnið að fram-
kvæmd hennar, þótt hægt miði,
enda er hér um verkefni fyrir
langa framtíð að ræða.
Fyrir forgöngu Sveinbjarnar
Jónssonar og á hans kostnað var
fenginn hingað til skrafs og
ráðagerða norskur sérfræðingur,
Fortein Valen-Sendstad, for-
stöðumaður hins merka norska
safns De Sandvigske Samlinger
á Majhaugen í Lillehammer, og
skilaði hann rækilegu áliti sum-
arið 1961, byggðu á hygmynd-
inni um safnsvæði í Fjörunni.
Ári síðar var Þórður Frið-
bjarnarson, byggingameistari,
ráðinn safnvörður, og hefir hann
gegnt því starfi síðan með mik-
illi prýði, þannig að athy.gli vek-
ömmu“.
ur, þegar inn er komið, snyrti-
mennska, smekkvísi og hug-
kvæmni í uppsetningu safnsins
og umgengni allri. Sama ár náð-
ist fullnaðarsamkomulag milli
Akureyrarbæjar, Eyjafjkrðar-
sýslu og Kaupfélags Eyfirðinga
um eignarhlutföll í safninu og
skiptingu rekstrarkostnaðar.
Safnið er sjálfseignarstofnun,
og telst Akureyrarbær eiga %,
sýslan y5 og KEA Skipa þess-
ir aðiljar stjórnarmenn í sömu
hlutföllum.
Þetta sama ár, þegar Akur-
eyrarkaupstaður fagnaði 100 ára
afmæli sínu, festi Jónas Krist-
jánsson kaup á húseign frú
Gunnhildar og Balduins Ryel,
kaupmanns, Aðalstræti 58,
ásamt hinum sögufræga og fagra
trjágárði fyrir eigið fé til að
tryggja safninu hið hentuga hús-
næði, en lét síðan safnið ganga
inn í kaupin, þegar það varð
þess megnugt og það hafði verið
formlega sett á stofn. Var nú
tekið til óspilltra málanna við
að breyta ibúðarhúsinu í safn-
hús, munir þess smám saman
fluttir inn í það og þeim komið
fyrir í hillum, skápum, sýningar
kössum og á veggjum. Nú er svo
komið, að hið rúmgóða safnhús
er alskipað munum á öllum
þremur hæðunum, en auk þess
eru mjög margir í geymsluhús-
næði á þremur eða fjórum stöð-
um í bænum, einkum stórir hlut-
ir og tví- eða þrítök muna, sem
til sýnis eru. Skrásettir. munir
eru nú um 3200 og um 100 óskrá-
settir. Hafa safnvörður og stjórn
safnsins nú hugleitt sterklega að
ffeista þess að koma upp við-
bótarbyggingu við safnið, þar
sem m.a. væri unnt að koma
upp tímabundnum sérsýningum,
auk þess sem þar væru básar
fyrir minni sýningardeildir eða
beildir, svo sem verkstæði af
ýmsu tagi með öllum tækjum og
verkfærum frá eldri tímum,
munir úr eigu einstakra manna
eða unnir af þeim, deildir um
ýmsa sérþætfi atvinnulífs, menn
ingarlífs og alþýðulistar, endur-
gerð krambúð og sitt’hvað fleira.
Þar yrðu einnig geymslur undir
óskrásetta muni, viðgerðarverk-
stæði og skrifstofa safnvarðar.
Þar yrði einnig heritugur salur
til myndlistarsýningar, en hann
skortir tilfinnanlega á Akur-
eyri.
Eins og fyrr segir, er safnið á
þremur hæðum. Á efstu hæð er
kirkjugripadeild með gamalli
altaristöflu, messuklæðum og
ýmsu fleiru. Þar eru tveir elztu
munirnir, kirkjuklukka afar
forn, sem fannst í jörðu í Eyja-
firði og ekki hefir verið tíma-
sett með vissu, og fagurlega
útskorinn skápur úr Hrafnagils-
kirkju, sem var sóknarkirkja
Akureyringa fram til ársins
1863, en hann ber ártalið 1672. t
næstu stofu eru nokkrir merki-
legir uppdrættir af Akureyri í
aldursröð, sá elzti frá 1778. Á
þessari hæð eru einnig margir
munir, stórir og smáir, úr eigu
nokkurra merkra borgara og
stórt safn ljósmyr.da úr sögu
Akureyrar, er sýna bæjarbúa í
daglegri önn og á hátíðastund-
um, bæði á þessari öld og hinni
síðustu.
Hér er einnig nýbúið að setja
upp • skemmtilega deild listmuna
eftir þá bræður Jón, Hannes og
Kristján Vigfússyni frá Litla-
Árskógi, en þeir hafa unnið að
listaverkum þessum s.l. 20-30 ár
i tómstundum sínum Hér eru
teikningar, höggmyndir, málverk
og úrskurður, allt unnið með
einstaklega vönduðu ■ hand-
bragði og af smekkvísi. Þeir
bræður hafa gefið Minjasafninu
listmuni þessa til eignar og
varðveizlu.
Á miðhæð kennir margra
grasa, en e.t.v. vekur mesta at-
hygli úrsmíðavinnustofa Friðl-
riks heitins Þorgrímssonar í sér-
stakri stofu. Gegnt henni er
svefnherbergi fyrirmanns frá
19. öld með rúmstæði og ser-
vanti Kristjáns amtmanns Krist-
jánssonar og ýmsum öðrum
gömlum húsgögnum og vegg-
Framhald á bls. 20