Morgunblaðið - 15.12.1967, Side 10

10
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 15. DES. 19«T
Hvað segið þér um endur-
minningabók Svetlðnu ?
BÓK Svetlönu Stalinsdóttur hef-
ur verið kölluð umræddasta bók
ársins og hefur á síðustu mán-
uðum verið gefin út í flestum
vestrænum ríkjum. Eins og skilj
anlegt er leikur fólki mikil for-
vitni á að kynna sér bókina og
skyggnast inn á svið þeirra at-
burða, sem áhrif höfðu á allan
heiminn um árabil; Stalinstima-
bilið í Rússiandi.
Bókaútgáfan FifiU hefur nú
sent bókina frá sér í íslemzkri
þýðingu Arnheiðar Sigurðar-
dóttur. Morgunblaðið leitaði til
nokkurra karla og kvenna og
bað þá að segja skoðun sina á
bókinni og fara svör þeirra hér
á eftir:
Ragna Ragnars, B.A., hús-
freyja:
Mér finnst Ihún afskaþlega
hreinskilnisleg og blátt áfram
og læsileg. Og þegar ég
hugsa eftir á um þetta
finnst miér merkiáegt að Svet-
lana skiyldi haida viti sínu
eftir allar þær hörmungar, sem
gerðust í kringum hana. Hún
segir reyndar sjá'lf, að hún hafi
haldið viti vegna þess, að hún
hafði alla tíð sömu fóstruna.
Hvað eftir annað fylgist hún
með því, þegar ýmsir henni nán-
ir, bæði fjölskyldumeðlimir og
vinir eru látnir hverfa og um
eitt skeið virðist Stalín tor-
tryggja hana sjálfa. Hún veit
ekki nerna röðin komi að sér og
hún getur ekkert aðhafzt til að
koma í veg fyrir það. Svo fór
reyndar ekki, en þetta sýnir
sjúkt sálarlíf föður hennar á
átakanlegan ihátt. Einu sinni átti
að láta þessa fóstru hennar
hverfa, en þá brást hún svo
harkalega við, að Stalín lét und-
an dótturinni og hún fær að
hafa sína fóstru áfranm Bróðir
hennar aftur á móti fékk aðrar
og hún telur, að það hafi getað
stuðlað að því, hvað honum farn
aðíst illa í lífinu.
Auðvitað er bókin ekki sögu-
leg heimild, til þess er Svetlana
aditof hrifin af pabba sínum. Hún
kennir Beria um alit. En brjálun
Stalíns kemur samt greinilega
fram. Það er skrítið, að hann
skyldi sleppa við að vera ihreins-
aður sjálfur, svo hættulega
geggjaður sem hann var.
Mér finnst undarlegt, að hún
skyldi fá af sér að yfirgefa börn
sín, en hún lýsir því í bókinni
að eftir dauða Stalíns hafi hún
verið einskonar „ríkiseign“ og
hún hafi ekki getað lifað við
það. Svo að kannski er eðlilegt
að hún notaði tækifærið til að
komast í burtu þegar það gafst.
Thorolf Smith, fréttamaður:
Það sem mér kemur fyrst í
hug um þessa bók er, að mér
finnst hún ákaflega trúverðug
frá sjónarmiði Svetlön.u sjálfrar.
Hins vegar býst ég við að sem
sagnræðirit sé bó.kin vafasöm
vegna þeirra tilfinninga, sem
hún ber til föður sins. Slíikt er
skiljanlegt. Svetlana hefur ríka
tilhneigingu til að reyna að
draga fjöður yfir myrkraverk
Stalíns og gera þess í stað ýmsa
aðra menn vonda og grimima, og
þá er Beria sá sem versta útreið
fær.
Bókin er vel skrifuð og Jæsi-
leg eins og hún birtist í íslenzku
þýðingunni, en ég hef ekki get-
að borið hana saman við aðrar
útgáfur. Sums staðar finnst mér
stíllinn minna á gömlu rúss-
nesku meistarana, einna helzt
Tolstoj og Turgenjev, án þess þó
að ég segi að hún sé sambæri-
leg.
En fyrst og fremst finnst mér
bókin trúverðug og hún er góð
lesning og ég tel alls ekki
ástæðu til að rengja það, að það
séu einlægar skoðanir Svetlönu
sem 'bó.kin birtir.
Ósjálfrátt gerir maður miiklar
kröfur til þessarar bókar. Hún er
skrifuð af dóttur þess manns,
sem mótaði líf milljóna til góðs
og ills — og einkum þó ills —
um áratuga skeið. Líti maður á
bókina frá því sjónarborni, verð-
ur ef til vill minna úr en efni
standa til, þar sem maður skilur
strax, að hér er ekki á ferðinni
söguleg heimild. Bó'kin er ekki
meistaraverk, enda óþarfi að bú-
azt við því þar sem Svetlana er
ek'ki rithöfundur. En hún er hátt-
vís gagmvart minningu föður
sins og maður situr ekki uppi
með vonda tilfinningu um
Stalín eftir lesturinn: hann er
fyrst og frernst eins og hver
annar pabbi. Og bókin nær ekki
að lýsa ástandinu í Rússlandi á
Stalínstímanum nema að tak-
mörkuðu leyti vegna þess,
hvernig hún er byggð. Ég endur
tek að höfuðkostur bókarinnar
er, hve 'hún er læsíleg og hún er
mjög mannleg.
Nína Björk Árnadóttir skáld:
Bréf Svetlönu hafa þann
djúpa, sára tón, sem einkennt
hefur líf rússnesku þjóðarinnar
og listir hennar.
Lýsing hennar á föður sínum
Stalín, er alltaf full af ást. Lýs-
ingar hennar eru allar heitar og
mjög s'ký.rar. Bréfin eru vel
skrifuð, ef svo má að orði kom-
ast, hógvær, látlaus.
í fyrsta bréfinu segir Svetlana
frá dauðastríði föður síns. Þar
segir m.a.:
— Með nístandi sársauka, líkt
og hnífur væri rekinn í hjarta
mér, skynjaði ég hvað það var
„að vera 'hold af holdi“. Og ég
skildi að líkaminn, sem líf mitt
var kviknað af, lifði hvorki né
andaði lengur og samt mundi
ég halda áfram að !ifa.
Þetta fær enginn skilið ti'l fulln
ustu, fyrr en hann hefur með
eigin augum 'horft á foreldri sitt
skilja við. Eigi menn yfirleitt
að geta skilið, hvað dauðinn er,
verða menn að standa augliti til
auglitis við 'hann, sjá, þegar „sál-
in yfirgefur líkamann", svo að
eftir eru aðeins forgengilegar,
jarðneskar leifar. Því miður
skildi ég þetta naumast þá, eh
ég fann það. Vitundin um það
særði mig í hjartastað og skildi
eftir ör. —
Þetta fyrsta bréf er fagurt,
átakanlegt, sterkt. Svetlana lýs-
ir föður sínum vel með því að
segja frá dauðastríði hans og við
brögðum fólksins í kringurn
hann:
— Enginn í þessu herbergi
leit á hann sem guð, ofurmenni,
snilling eða djöful. Þetta folk
elskaði hann og virti fyrir hvers
dagslega, mannlega eiginleika
hans, þess konar eiginleika, sem
þjónustufólk er öllum öðrum
dómbærara um. —
Þegar Svetlana kynnir föður
sinn á banabeði fyrir lesanda,
verður hann mannlegur faðir og
húsbóndi. Æ og síðan í bó'kinni.
verður þessi tortryggni einræð-
isherra manneskja, þrátt fyrir
allar óihæfurnar. Það er ein'ker.m
iegt, hve mikla samúð þessi
kaldrifjaði stjórnandi vekur >und
ir lestrinum. Dóttir hans fegrar
ekki þá mynd, sem fyrir var, en
dregur fram aðrar, sem ekki
var vitað um. Nógu miargir munu
ávallt verða til að halda á l'ofti
miisgjörðum Stalíns.
Það er merkilég list að lýsa
svo dauða gamals einvalds, að
lesandinn kynnist lífi Ihans um
ieið.
Að láta prenta svona játning-
ar hlýtur að vera erfitt.
Það þarf líka hugrekkii til að
játa fyrir vinum sínum og heim-
inu.m, að maður ‘hafi alltaf hugs-
að mest um sjálfa sig.
Ragnar Jónsson, forstjóri:
Hvað ég segi um bók Svet-
lönu? Það er auðvitað enginn
hversdagsviðburður að sú tign-
ar’kona sé komin til okkar í jóla-
fríinu sínu, og alla leið inní
gamla eldhúsið á Arnarvatni og
leysi þar allar umbúðir af sinni
skjóðu. Opni okkur jafnvel sitt
barnshjarta ef verða mætti til að
málda afstöðu okkar til hins al-
máttuga Jósefs Stalíns í gröf
sinni. Ég er ennþá ekki svo útaf
dauður, að ég ekki hrökkvi
snöggt við og gleypi þvílika frétt
með nokkuð m'ikilli áfergju.
Ég las bó'k Sventlönu auðvitað
daginn sem hún kom út, í einni
lotu. Það var í kuldakastinu um
daginn og mér var samt funheitt
upp við ískaldan ofninn. Þetta
getur ekksi verið einsdæmd og
rnér finnst að Hitaveitan ætti
að borga eitthvað af hallanum
af ameríkuútgáfunni.
Mér finnst þetta mikil bók,
og konan án efa mikill rithöf-
ur. Hér er þungu járntjaldi
að lyfta og frásögn Svetlönu
finnst mér sannfærandi. (Það
nær auðvitað engri átt að lesa
slika bók á dönsku, svo afllaust
mál fer ekki vel i munni jafn
skörulegrar gáfukonu, sem vel
gæti verið Þingeiyingur eins og
hún Arnheiður á Arnanvatni,
sem auðvitað var rétta mann-
eskjan að koma verkinu í munn
sinnar norrænu þjóðar). Ég veit
ekki Ihve stór hliutur Arnheiðar
er í íslenzku útgáfunni, en grun-
ur minn er að hann sé ekki
smár.
Helga Kress, stud. mag.:
Ekki liggur alveg ljós fyrir,
hvað höfundur, Svetlana Allilu-
jeva, ætlar sér með þessari bók
(fyrir utan það að lifa á henni),
hvort hún er að segja sína eig-
in sögu eða hvort markmiðið er
stórkostleg afhjúpun pólitískrar
spillingar.
Bókin gefur ákaflega óskýra
og þokiukennda mynd af hiniurn
raunverulegu atburðum, sem
áttu sér stað í Rússlandi þessa
tima. Lesandinn er engu nær
um þá; Svetlana virðist gjörsam-
lega óvitandi um þau átök, sem
gerðust í kringum hana, og
henni er gjörsamlega fyrirmiun-
að að gera þó ekki væri nema til
r&un til að komast að kjarna
málsins.
Efnið er tekið lausum tökum,
frásögnin er ruglingsleg og lang
dregin og lætur lesandann alger
lega ósnortinn. Svetlönu tekst
ek’ki að segja frá þessum heimi
sínum þannig, að lesendur hríf-
ist með, skynji andrúmsloftið,
'hvað þá þetta ofsalega tilfinn-
ingaflóð, sem hún á varla nógu
sterk orð til að lýsa. Bkki er
t/ekin skýr málefnaleg afstaða
til nokkurs hlutar, 'hvergi
skyggnzt djúpt; bókin úir og
grúir af útþvældri lífspeki, þver
sögnium og staðhæfingium, sem
svo síðar er ýmiist dregið úr eða
teknar alveg til baka. — Lesand-
inn verður gersamlega ráðvillt-
ur í þessari ringulreið.
í samræmi við þetta eru lýs-
ingar hennar allar mjög yfir-
borðskenndar, og mannlýsingarn
ar svo grunnfærnislegar, að jaðr
ar við algeran barnaskap. Per-
sónur eru annað hvort góðar eða
vondar, ekkert þar á milli, og
þessum eiginleikum þeirra er
lýst með runu af sterkuistu lýs-
ingarorðum, sem völ er á. En
samt bregður svo við með Stalín
föður hennar, að hann er bæði
góður og vondur, en þó eiginlega
meira vondur. Og þessi afstaða
Svetlönu til föður síns er rauði
þráðurinn í bókinni og raunar
eind þráðurinn, þótt slitróttur sé.
En því fer fjarri, að út úr þessu
fáist nokkur mynd af manninum
Stalín, heldur fáum við fremur
óskemmtilega mynd af innri
baráttu Sveðönu sjálfi%r og tog
streibu í hennar eigin sál.
Að eigin sögn Svetlönu á
kleyfhugasýki að hafa verið ætt
lægur sjúkdómur í móðurætt. Og
sá grunur læðist að við lestur
bókarinnar, að Svetlana sjálf
hafi ekki farið alveg varhluta
af honum. Henni líður auðsjá-
anlega mjög illa, andstæð öfl
togast á um hana. Hún varð
fyrir miklu áfalli, þegar móðir
hennar dó, eða öllu 'heldur, þeg-
ar hún 'komst af því hvernig
hún dó. Líf og ímyndað píslar-
vætti móðlurinniar verður S’vet-
Jönu e.k. þráhyggja, hún telur
sér trú um, að móðdr hennar
hefði skipað sér í flokk gegn
Stalín manni sínum, hefði hún
lifað. Og þá er orðið skammt í
það að ímynda sér, að hann
hafi viljað losna við hana, og
raunar gefur Svetlarua í skyn,
auðvitað án tilraunar til rök-
stuðnings, að móðir hennar hafi
verið þvinguð til að svipta sig
Hfi. — En í naundnni þykir
henni vænt um föður sinn og
fyrirverður sig hálft í hvoru
fyrir þessar hugrenningar. Þess
i"egna reynir hún að finna föðiux
sínum allt það til foráttu, sem
réttlætt geti afstöðu hennar.
Hennd finnst hún þurfi að taka
upp píslarvætti móður sinnar,
þar sem frá var horfið, og halda
merki toennar á loftL Henni
finnst hún skulda móður sinni
þessa bók.
Svetlana telur sig vera að
skrifta, og þungu fiargi er af
henni létt, að því er hún sjátf
segir. Það er út af fyrir sig ágætt
hennar vegna; en það er til fullt
af svona bókum og fáir nenna
að lesa. En að nokkur maður
skuli láta sér detta í toiug að
m.a.s. láta eftir sig á prenti, að
hér sé um bóikmenntaverk að
ræða, hvað þá framlag til toeims
menningarinnar, það er fárán-
legt. Hér hlýtur annað hvort að
vera um óskhyggju eða gróða-
sjónarmið að ræða. — Að öðr-
um kosti ætti að vera hægur
vandi fyrir lærðan bókmennta-
gagnrýnanda ,sem lætur slíkt frá
sér fara ,að gera grein fyrir því
-- með öðru en innantómu orða-
gljálfri og gaspri — í hverju það
listgildi bókarinnar eigi að vera
fólgið.
Sigurður Ólason, hæstaréttar-
lögmaður:
í fáum orðum sagt er þetta
__að mímu viti — framúrskar-
andi bók. Gildi toennar er bæði
bókmenntalegt, en þó fyrst og
fremst sagnfræðilegt, enda fjall-
ar hún um stórkostleg örlög og
atburði, sem hafa heimsögulega
þýðingu, og sem gerzt hafa í tíð
okkar, núlifandi manna. Ætterni
hö'fundar og æfintýralegur flótti
úr heimalandi eýkur á eftirvænt
ingu lesandans, og tel ég, að
hann verði ekki fyrir vonbrigð-
um. Höfundurinn 'hefir óvenju-
lega góðan penna, stílHnn er létt
ur og vissum töfrum gæddur
(a.m..k. í þýðingiunni), frásögn-
in öll látlaus, tolý og mannleg,
og um'fram allt sannfærandi. I
bókinni allri gætir öjúprar ætt-
jarðarkenndar og næmra mann-
legra tilfinninga ,en jafnframt
hefir hún að geyma þunga
ádeilu á útspekúlerað og yfflr-
þyrmandi „kerfi“ flokksklíku-
einræðis og lögregluríkisvalds,
sem al'lt mylur undir sig og engu
lætur sig skipta mannleg við-
horf eða örlög einstaklinganna.