Morgunblaðið - 10.02.1968, Page 13

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 10. FEBRÚAR 1968
13
Jón Eldon
framkvæmdastjóri
IVfi i n n i n g
Erlendur Jónsson
skrifar um
BÓKMENNTIR
HARKAN SEX
í GÆR var gerð útför Jóns
Eldons, framkvœmdastjórav en
hann lézt í upphafi vikunnar.
Með Jóni Eldon er fallinn í
valinn góður drengur og vildar-
maður, sem öllum verður eftir-
minnilegur, er hann þekktu.
Hahn var enn í broddi lífsins,
þegar andlát hans bar svo snöggt
og óvænt að höndum, fullur lífs-
vilja og lífsmagni, í miðri önn
nýrra verkefna. Vinir hans hugðu
að langur starfsdagur væri enn
frámundan, en svo átti ekki að
verða. Hann var aðeins 48 ára,
þegar hann féll frá, fæddur 20.
febrúar 1919.
Ungur aflaði Jón sér verzlun-
armenntar og lagði stund á
verzlunar- og viðskiptafræðx í
Englandi skömmu fyrir heims-
styrjöldina. Eftir heimkomuna
hóf hann störf við viðskipta- og
skipaútgerðarfyrirtæki. Starfaði
hann m.a. alllengi hjá Eimiskipa-
félagi- íslands. Á ofanverðu áui
1952 hóf hann störf í fyrirtæki
Berríhard Petersen, þar sem
hann starfaði allt til sumarsins
1966, er hann varð framkvæmda-
Stjóri fyrirtækisins Lýsi & Mjöl
h.f. í HafnarfirðL
Það var engin furða, þótt Jóni
færust viðskipta- og fram-
kvæmdastjórastörf vel úr hendi,
og til hans væri leiitað með æ
umsvifameiri verkefni á þeim
vettvangi. Snyrtimennska og
háttprýði voru eðlislægir þættir
í fari hans, samfara þeirri kost-
gæfni og þeim dug, sem gerði
erflð verkefni að auðleystum.
Enn kom þar til, að ljúfmennska
hans og háttvísi var slfk, að hann
eignaðist ekki kunningja, held-
ur vini. Um það kunna sam-
verkamienn hans á liðnum árum
ór.æk-ust vitni. Hann var höfð-
ingi í lund og höfðingi í
raun, hátíðarmaður í þess
orðs fyllstu merkingu. Slíkir
kostir eru fátíðir í fari
manna, en allt frá því fundum
okkar bar fyrst saman fyrir meir
en áratug, hefur mér ekki þótt
þeir prýða aðra menn betur.
Fráfall hanis bar að á miðjum
hörðum vetri, en fyrir hugskots-
sjónum vina sinna stendur hann
sem maður hins ljúfa sumairs.
Erfðamörk og mannkosti saekja
menn í ættir sínar. Móðir Jóns,
frú Hlín Johnson í Herdísarvík,
var með svipmestu kontum sinn-
ar samtíðar, ógleymanleg öllum,
sem hana sáu, persóna, sem sæmt
hefði hverri íslendingasögu. í
garði slíkrar konu hafði ungum
ÞANN 1. júlí 1968 ganga í gildi
nýjar reglur um innflytjenda-
leyfi til Bandaríkjanna Fram til
þessa hefur mátt veita ákveðinn
fjölda innflytjendaleyfa frá
hverju einstöku landi, en nú verð
ur einn sameiginlegur árlegur
kvóti fyrir allan heiminn. Rétt
er að taka fram að þetta hefur
engin áhrif fyrir ferðamenn,
námsmenn o s. frv.
Á undanförnum árum hefur
kvóti íslands af innflytjendaleyf-
um til Bandaríkjanna verið eitt
hundrað á ári. Hefur aðsókn
ekki verið meiri en svo, að allir
þeir, sem hafa í höndum nauð-
synleg skjöl og uppfylit hafa
nauðsynleg skilyrði, hafa getað
fengið innflytjendaleyfi, á stutt-
um tíma
Sámkvæmt hinum nýju regl-
um hefur ísland ekki lengur á-
kveðinn kvóta af innflytjenda-
leyfum, heldur verða íslendingar
í beinni samkeppni við fólk alls-
staðar að úr beimimum. í sum-
pilti verið búið veganesti, sem
lengi mátti endast, þótt þar væri
ekki auður í ranni. Þar fór kona,
sem hálfan heiminn hafði séð, en
bjó þó að rótum íslenzkrar þjóð-
menningar. í Herdísarvik var
Jón með móður sinni á unglings-
árunum og þar kynntist hann
Einari Benediktssyni. Þau kynni
urðu til þess, ekki að óvæntu,
að Jón mat Einar allra manna
mest, ekki aðeins skáldið, heldur
líka manninn. Efalaust hafa árin
í HerdísarVík átt þátt í því að
glæða með honum þá virðingu
og ást á landinu, ljóðinu og sög-
unni, sem öllum ísilendingum er
gefin í meira eða minna mæli.
Hugurinn dvaldi löngum þar
suður frá og þangað fór hann
mörg ár til móður sinnar, og
enn eftir að húsið stóð autt.
Jón Eldon sóttist ekki eftir
veraldarframa, því hann var
sjálfum sér nógur. En hjá því
gat þó ekki farið, að hann væri
kvaddur til ýmissa starfa vegna
ljúfmennsku sinnar og mann-
kos'ta. Hann var í forystu félaigs-
ins Braga, sem annaðist útgáfu
verka Einars Benediktssonar, og
í heimabyggð sinng Kópavogi,
tók hann þátt í rmargvíslegri
félagsmálastarfsemi. Hann hafði
búið sér afbragðs heimili og bjó
þar við rausn og höfðingsskap.
Af fjölskyldu sinni varð hann
hamingjumaðuT.
Nú þeysir Jón Eldon ekki
lengur á gæðingum sínurn út í
náttlausa voraldar veröld hinna
íslenzku heiða, eða slær á létta
strengi á góðra vina fundi, eins
og svo* oft fyrrum. Sköpum er
skipt í einni andrá. Stór er sá
harmur, sem nú er kveðinn að
eiginkonu hans, og fimm ungum
börnum þeirra.
En minningin um mikinn og
góðan dreng mun lifa.
Gunnar G. Schram.
um löndum eru margra ára bið-
listar eftir innflytjendaleyfum og
verður fólk nú afgreitt í þeirri
röð, sem það hefur lagt inn um-
sóknir sínar. íslendingar, sem
leggja inn fullgildar umsóknir,
eftir að hinar nýju reglur ganga
í gildi, geta því átt von á því að
þurfa að bíða í nokkur ár eftir
innflytjendaleyfi.
>eim sem hafa í huga að sækja
um innflytjendaleyifi íil Banda-
ríkjanna er því bent á að hafa
samband við sendiráð Bandaríkj-
anna, til að kynna sér hvaða á-
hrif þetta hefur á þeirra mögu-
leíka til ^ð fá slíkt leyfi.

AUGLYSINGAR
SÍMI SS*4*8D
ELDUR f ÆÐUM. 456 bls.
Bókaútgáfan Fjölvi.
Reykjavík, 1967.
MYNDIR úr lífi og viðhorfum -
þeirra, sem uppi voru um alda-
mót — þannig hljóðar undir-
titill rits þess hins mikla, sem
Þorstelnn Thorarensen er nú að
setja saman um sögu aldamóta-
áranna; og þegar komin tvö
bindi, mikil að vöxtum.
Með undirheitinu mun höfund
ur vil'ja gefa í skyn, að ekki beri
að líta á verk hans sem sam-
felldan kafla Íslandssögunnar,
heldur sem einstakar, sjálf-
stæðar myndir, safn til sögu
fremur en sagnfræði í 'víðtæk-
asta skilningi.
Ætti að flokka þetta rit meðal
annarra sagnfræðirita, mundi
það tæpast eiga heima með yfir-
litsritum, það er að segja ritum
um stjómmálasögu og menning-
arsögu á breiðum grundvelli.
Þetta rit ætti fremur heima með
ritum, sem samin hafa verið um
einstaka menn, og má í því sam-
bandi minna á rit Kristjáns Al-
bertssonar um Hannes Hafstein
og rit Sveins Skorra um Gest
Pálsson. Þorsteinn bregður sviðs
ljósi sinu yfir einn og einn í
einu. Rit harts er því — fremur
en samfelld saga — raðkvæmir
þættir af einstökum mönnum.
Aðferð Þorsteins minnir um
surnt á aðferð fyrrgreindra höf-
unda, Kristjáns og Sveins. Við-
honf hans gagnvart efninu er á
hinn bóginn allt annað. Þor-
steini verður aldrei á að einangra
viðfangsefni sín. Hann getur sagt
frá manni án þess að draga taum
hans í einu og öllu, jafnvel á
annarra kostnað. Er samkvæmt
því ekki fjarri lagi að segja, að
aðferð hans &é ævisagnaritarans,
en sikilningur hans sé sagnfræð-
ingsins.
Eldur í æðum, þetta annað
bindi í röðinni, fjallar um eftir-
greinda menn: Skáldið Jóhann
Gunnar Sigurðsson; Jón Olafs-
son ritstjóra; Thoroddsensbræð-
ur, einkum Þórð og SkúLa; og
loks, um Þorstein Erlingsson.
Nafn bókarinnaí er sótt í kvæði,
sem skólapiltar í Reykjavík
kirjuðu vegna tilkomu fyrsta ís-
lenzka ráðherrans.
„Vér eigum nógan eldinn
bræður“ — þannig hófst það
kvæði. Kjörið nafn á bók, sem
fjallar um þessa tíma, þegar
ekki mátti á milli sjá„ hvor
heitar brann: eldur haturs eða
eldiur hugsjóna.
Tímarnir voru endiurreisnar-
tímar. Á slíkum tímum reynir
á krafta hvers og eins. Og því
meir sem einstaklingurinn má
sín, því meiri persónusaga verð-
ur heildarsagan.
Svo þröngur var vettvangur
þjóðmálanna um síðustu alda-
mót, að ýfingar skólapilta í ein-
ustu menntastofnun landsins
gátu orðið upphaf flokkadrátta,
sem síðar skipuðu þeim, fuU-
orðnum, í andstæðar ef ekki
fjandsamlegar fylkingar. Stjórn-
málabaráttan varð að styrjöld
milli manna; sturlungaöld, þar
sem hver reyndi að koma öðr-
um á kné; markmiðið varð ekki
aðeins að eyða málflutningi and-
stæðingsins; til þess þurfti líka
að eyðileggja hann sjálfan. Eng-
!n miskunn.
Jafnvel fyrsta innlenda ráð-
herranum, langþráðu jarteikni
innlendrar stjórnar, jafnvel hon-
um var tekið með heitingum og
svívirðingum: „Hötum þennan
hund, sem hefur dans'ka lund“,
kváðu skólapiltar við raust.
Eðlilegt er, að meðal alis þess,
sem frá er sagt í Eldi í æðum,
fari mest fyrir frásögnum af
Skúlamálum. Þau mál virðast
hafa verið 'býsna einkennandi
fyrir baráttuaðferðirnar, eins og
þær tíðkuðust undir lok lands-
höfðingjatímabilsins. Kveikja
sjálfra máiaferlanna var ekiki
merkileg. Yfirvarpið gat ekki
merkilegra verið.
En S'kúlamál urðu um það er
lauk svo stórpólitísk, að hrikti í
öllu stjórnmálakerfinu. Um
stund voru þau sú hringiða, sem
safnaði að sér öllum þeim póli-
tísku straumum, sem þá hrærð-
ust með þjóðinni,- og skiptu þeim
Þorsteinn Thorarensen
í tvær rastir: með og móti Skúla.
Annars vegar stóð landshöfð-
ingjavaldið — lánds'höfðingi leit
á sig sem húsbónda og embættis-
mennina sem ráðsmenn sína.
Skúla megin stóðu þjóðthollir
menn, margir hverjir ungir og
brennandi í andanum. Þeir hlutu
að finna á sér, að ný' tíð var í
vændium — að húsibóndavald í
stjórnmálum mundi brátt teljast
til liðins tíma.
Skúlamál voru því fyrirboði
nýrra tíma.
Mörgum áratugum áður
höfðu Skagfirðingar fjölmennt
heim tifl amtmanns síns í þeim
vændum að lækka í honum rost-
ann. Amtmaðurinn sat í annarri
sýslu. Bændurnir náðu ekki einu
sinni tali af honum og þeystu
heim til sín eftir að hafa fest
upp á grindur fyrir framan hús
hans nokkrar línur honum til
„hressingar".
Þegar Lárus rannsóknardóm-
ari kom vestur á ísafjörð gagn-
gert £ þeim tilgangi að koma
Skúla á kné, 'hlaut hann að
kenna á því, Ihve fylgjendur
Skúla voru margir á staðruum, og
þeir fylgdust með hverju hans
fótmáli. Sauðsvartur almúginn
var óiforvarandis orðinn áhrifa-
vald í pólitíkinni. Má því með
nokkrum sanni segja, að S'kúla-
mál séu fyrsta dæmi þess, að ís-
lenzkur stjórnmálamaður hefði
beinan stuðning af mannfjölda í
þéttbýli.
Að vísu var ísafjörður engin
stórborg fyrir aldamót: íbúaT
tæpt þúsund. Sá íbúaifjöldi tald-
ist þó á islenzkan mœlikvarða
hreint ekkert fámenni; kann
meira að segja að hafa riðið
baggamuninn í Skúlamálum:
þegar grunur lék á, að Lárus ætl
aði að taika Skúla fastan, var
liði safnað. Og sá liðsafnaður
mun hafa verið hvergi árenni-
legur.
Og að málaferlunum loknum
var landshöfðingi ekki í vafa
um, hvaða álhrif slíkur „mann-
fjöídi“ kynni að hafa á rás við-
burðanna. Með því að beita
áhrifum sínum til hins ýtrasta
tókst honum að haga svo til, að
Skúli fengi ekki aftur það em-
bætti, sem hann hafði þó ólög-
lega verið hrakinn frá, heldur
skyldi honum boðin Rangár-
vallasýsla, dæmigerðasta dreif-
býlishérað landsins. Það skyldi
tákna pólitíska útlegð. Að sjálf-
sögðu hafnaði S'kúli því eins og
hvarju öðru smánanboði.
Eins og fyrr segir, fer lang-
rnest fyrir Skúla Thoroddsen í
þessari bók. Þegar honum slepp-
ir, tefeur við frásögn af Þor-
steini Erlingssyni, manninum og
skáldinu. Þó óliku sé saman að
jafna ,stjórnmáiamanni og em-
bættismanni annars vegar og fá-
tæku skáldi hins vegar, fer vel
á, að Þorsteinn skuli koma næst
á eftir Skúla. Báðir voru þeir
menn nýrra tíma. Og Þorsteinn
var líka einn þeirra mörgu
á’hrifamanna, sem studdu Skúla.
Fyrir löngu hefur þjóðin gert
sér fastmótaða helgimynd af
Þorsteini Erlingssyni — í sam-
ræmi við . kveðskap hans, svo
sem sá kveðskapur kom ungu
kynslóðinni fyrir sjónir um alda-
mótin. f ímynd þjóðarinnar var
Þorsteinn. maðurinn, sem reiddi
vönd réttiætis og mannúðar yfir
hræsnara, okrara og níðingi og
varði lítilmagnann. Og börnin
gerðu sér um hann þá hugmynd,
að hann væri góði maðurinn, sem
þætti svo vænt um sm.áfuglana.
Ljcsmyndir eru til af Þor-
steini og segir nafni hans, Tíhor-
arensen, svo um þær:
„Til eru myndir af Þorsteini
Erlingssyni frá þessu tímabili.
Það er sérsta’klega ein mynd,
sem algengast er að birtist aí
honum í bókum og í blöðum, og
sýnir ihún greinilega, að hann
er mjög laglegur í andliti. Þó er
ég hræddur um að sú mynd
gefi ekki alveg rétta mynd af hon
um. Hún er oft birt í mjög dökk-
um tóni, sem gefur til kynna að
hann hafi verið svarthærður, en
það er ekki rétt. Hann var á
yngri árum Ijós yfirlitum, dök'kn
aði heldur um miðjan aldur, svo
að hann mátti heita brún-skol-
hærður, en um þessár miundir
voru hár og skegg farin að grána
mjög. Það gefur ekki heldur
rétta mynd af honum, að mjög
hefur verið teiknað í filmplöt-
una, svo að engu 6r lí'kara en að
augnabrúnirnar séu málaðar og
andlitshúðin mjúk og slétt, én
hvorugt er réft, heldur var and-
litsihúð hans jafnvel nokkuð
gróf. Annars var maðurinn sér-
staklega yfirlætislaus í fram-
komu og sneyddur allri hégóma-
girni“.
Þessi frásögn af myndinni,
sem teiknað var ofan í, er að
ýmsu leyti táknræn, því þannig
hefur þjóðin fyrir löngu teiknað
ofan í hugmynd sína um Þor-
stein, þar til hún var orðin slétt
og felld og hruikkulaus.
Og óneitanlega hafa fræði-
menn hjálpað til að fegra þá
mynd. Ritgerð Nordals, sú sem
prentuð er framan við Þyrna, er
t.d, hreinn og beinn eldhúsreyf-
ari. glamor-mynd.
Sama máH hefur gegnt um
mat þjóðarinnar á kveðskap Þor
steins. Kvæði hans skyldu vera
hafin yfir gagnrýni. Þau skyldu
vera hrukkulaus einis og Ljós-
myndin af skáldinu.
En hvernig var þá maðurinn
á bak við helgimyndina? Þó Þor
steinn Erlingsson væri gegn mað
ur og gott skáld, var hann ef-
laust langtum mannlegri en þjóð
in hefur viljað vera láta. Hann
var breyzkur engu síður en aðrir
menn.
Og séu kvæði hans skoðuð nið-
ur í kjölinn, finnst ekiki aðeins
meðal þeirra sitthvað vel kveðið.
heldur líka mikið af léttvægu
frauði, sem hefði sómt sér bet-
ur í b'-aðagreinastíl heldur en í
bundnu múli. Þó furðulegt megi
teljast, mun þó sú kveðskapur-
inn — hvassar ádeilugreinar með
rími og ljóðstöfum — ekki hvað
sízt hafa lyft Þorsteini upp í það
þjóðskáildssæti, þar sem hann
hefur æ síðan trónað á stalli. í
þvítikum kveðskap fann unga
aldamótakynslóðin útrás fyrir
brenmheitar tilfinningar, sem
fyrri kynslcðir höfðu lengi mútt
Framhald á bls. 19
IMýjar reglur um innflytj
endur til Bandaríkjanna