Morgunblaðið - 03.03.1968, Side 10

10
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 3. MARZ 196«
Vatnsveitubrúin yfir Elliöaár að færast í kaf.
Einar G.E. Sœmundsen:
Að loknum floðum
— Er unnt að draga úr
flóðahættu Elliðánna?
Um fátt er nú rætt meira
manna á meðal í Reykjavík en
flóðin í Elliðaánum nú á dög-
unum og allt hið mikla tjón,
er af þeim hefir hlotizt. En að
. öllum líkindum er langt frá
því, að þar séu öll kurl kom-
in til grafar. Blöðin tæpa á
margra miljóna króna tjóni, á
mannvirkjum og eignum, þó
einkum á vegum borgar og rík
isstofnana, og sagt er að litlu
hafi munað, að ennþá verr
hefði getað farið. En sem bet-
ur fór tókst sumpart að bægja
frá tjóni, sem yfir vofði, eða
að slembilukka réði að ekki
hlauzt af ennþá meiri skaði.
En nú er flóðið í Elliðaánum
liðið hjá, og ef marka má orð
Sigurjóns Rists, vatnamælinga-
manns í Morgunblaðinu í dag,
gleymist fátt eins fljótt og
flóð í ám og vötnum, þó þau
valdi tjóni og jafnvel tortím-
in|u.
Eg hefi oft á undanförnum
árum velt því fyrir mér, hvort
ekki sé unnt að draga að nokk-
uru úr þeirri miklu hættu, sem
stafar af flóðupum í Elliðaán-
um. Nú þegar höfuðborgin
sjálf er komin á báða bakka
þessara sakleysislegu og fall-
egu áa og ýmis aðalþjónustu-
fyrirtæki í almenningseigu, svo
sem vatnsveita fyrir nær helm
ing þjóðarinnar og raforkudreif
ing um þéttbýlasta svæði lands
ins, eru í næsta nágrenni
þeirra, að ógleymdri einni að-
alæð Hitaveitu Reykjavíkur og
svo samgönguleiðum vestur um
land og austur í sveitir, þá virð
ist mér ekki úr vegi, að athugað
sé gaumgæfilega, hvort ekki
séu til einhver ráð að bægja
frá mesta ofsakrafti þessara
flóða.
Vatnasvæði Elliðaánna er ó-
trúlega víðlent. Um vestan-
verða Mosfellsheiði deilir
hryggur sunnan Seljadals vötn
um milli Seljadalsár og Elliða-
áa. Austan við Borgarhóla nær
vatnasvæði þeirra upp á miðja
Mosfellsheiði allt austur undir
Sköflung vestanverðan, en það
an skilja ásar vestan Dyra-
fjalla, en síðan vesturhlíðar
Hengils, Hellisskarð og Hellis-
heiði austur undir Smiðjulaut.
Þaðan liggja vatnaskilin í vest
ur um, Meitil og Þrengsli, um
Lambafell í Bláfjöll sunnan
Jósepsdals. Vestan Bláfjalla
streymir allt leysingarvatn
sunnan frá Kóngsfelli milli
Rauðuhnjúka og Vífilfells inn
á vatnasvæði Elliðaánna. Frá
Kóngsfelli liggja vatnaskil-
in um Húsfellsbruna í stefnu
um Heiðmörk skammt sunnan
Strípshrauns um Hjalla, en síð
an hæðirnar austan og norð-
an Kjóavalla í Vatnsendahæð.
Af þessari yfiríerð er greini
legt að vatnasvæði Elliðaánna
er geysilega víðlent, og sé það
haft í huga, að á þessu svæði
er úrkoma mjög mikil, líklega
ekki undir 1200 mm árlega, að
meðaltali, er það undarlegt, að
lækir og ár eru að öllum jafn-
aði engir á þessu svæði fyrr
en komið er niður fyrir Lækjar
botna. Þó renna tveir smálækir
í Selvatn, en úr því kemur Ós-
inn, sem er allmikill bergvatns
lækur og fellur í Hólmsá. Úr
Henglinum kemur vatnsdrjúgur
fjallalækur, sem á upptök sín
í Marardal og Engidal og er
um tíma að sumrinu að burðast
við að verða að lítilli á, en
hún hverfur, þegar kemur nið
ur á Norðurvelli. í rigningar-
sumrum kemst hún þó stundum
lengra. í Húsmúla eru upp-
sprettur, og úr Skarðsmýrar-
fjalli vestanverðu koma lækjar
sytrur, og lækjarspræna er í
Hveradölum. En jarðvegur og
berglög eru svo gljúp á þessu
svæði að lækirnir hverfa allir
að sumrinu. f leysingum gegn-
ir hér allt öðru máli, einkum
ef frost er í jörðu. Þá belja
skaðræðisfljót í hverju gili og
dragi allt norðan og austan frá
Dyrafjöllum og sunnan frá
Kóngsfelli, og bera farvegir
þeirra þess glögg merki.
Eins og áður er að vikið, eru
aðal upptök Elliðaánna öll neð
an Lækjarbotna. Hólmsá kem-
ur úr Nátthagavatni, en í það
streyma lindir úr brekkunum
ofan þess og lækur að sunn-
an. Ósinn fellur í Hólmsá, eins
og áður getur, en hún fellur
síðan í Elliðavatn og heitir
Bugða síðasta spölinn. í Elliða
vatn fellur einnig Suðurá, sem
kemur úr Silungapolli. Hólmsá
og Suðurá falla allnáið og sam-
síða á helluhrauni spölkorn neð
an við Hólmsárbrú, og heita
þar Ármót. í flóðum rennur
hluti af Hólmsá yfir í Suður-
á. Úr Elliðavatni falla svo
Elliðaárnar.
Flóð í Elliðaánum eru alltíð.
Þeirra gætir einkum í asahláku
að vetrinum, þegar snjóa leys-
ir, en jörð er frosin og úrkoma
í meira lagi. Næst síðasta stór-
flóð í Elliðaánum var 14. apríl
1962. Þá voru veðurfarslegar
aðstæður mjög á sama veg og
nú og líkur aðdragandi, en flóð
ið ekki eins stórkostlegt. Það
er að vísu ekkert undrunar-
efni, að Elliðaárnar geta tvítug
faldazt að vatnsmagni, þegar
litið er á allt hið raunverulega
vatnasvæði þeirra í asahláku á
frosna jörð. Og það er stað-
reynd, að langmestur hluti
þessa feikna vatnsmagns kem-
ur af svæðinu ofan Lækjar-
botna.
Aðalflóðin í Elliðaánum
standa sjaldan lengur en IV2
til 2 sólarhringa. Það er því
helzt von til þess, að takast
myndi að draga úr hættu af
völdum þeirra, með því að
lengja þann tíma, sem hið
aukna vatnsmagn er að renna
til sjávar. Mér virðist, að sú
lausn sé mjög nærtæk.
Auðvelt er, án mikils kostn-
aðar, að gera stíflugarð neðan
við Efri—Vötnin, hleypa þeim
í kaf ásamt Sandskeiðinu og
mynda með því uppistöðu. Þessi
stíflugarður þarf ekki að vera
nema 300—500 m að lengd, og
er efni í hann nærtækt. Á hon-
um verða að vera flóðgáttir,
svo að unnt sé að hleypa öllu
vatninu af landsvæðinu, þegar
flóðið rénar. Fram undir 1940
var nokkur fyrirstaða einmitt
á þessum slóðum, þ.e. á milli
Sleðaáss (Vatnakofahæð) og
Vatnaáss; en á hernámsárunum
hófst þarna nokkurt sand— og
malarnám, og hefir farvegur-
inn dýpkað við það lítilsháttar
og breikkað. Áður fyrr fóru
Vötnin og Sandskeiðið ávallt í
kaf í öllum flóðum, en síðan
þessi breyting varð á farveg-
inum, gætir þess í æ minna
mæli.
Hluti af þessum stíflugarði
yrði norðan Vatnaáss. Vegna
staðhátta gæti hann verið
a.m.k. tveir metrar að hæð, og
er þá auðreiknað, hve mikið
vatnsmagn væri unnt að
geyma ofan hans. Lokið er lagn
ingu Austurvegarins nýja nið-
ur um Bolaöldur í stefnu um
Efri-Vötn; e. t. v. yrði að breyta
eða að haga legu hans með
hliðsjón af stíflugerðinni.
Annan stíflugarð væri auð-
velt að gera neðan Neðri—Fó-
elluvatna. Hinn þriðja mætti
svo gera við útfall Nátthaga-
vatns. Kostnaður við gerð þess
ara stíflugarða er séiralítill,
nema flóðgáttirnar.
Eftirliti, lokun og opnun, verð
ur að haga með hliðsjón af veð
útliti og veðurspám og í fullu
samræmi við aðalvatnsmiðlun
svæðisins, sjálfa Elliðavfitns-
stífluna. Fyrsti þátturinn yrði
að sjálfsögðu að opna flóðgátt-
irnar þar og lækka vatnsborð-
ið, svó sem unnt er, þegar veð-
urstofan spáir jafn eindreginni
hláku eins og um síðustu helgi,
til þess að geta síðar tekið á
móti, eins miklu vatnsmagni og
Elliðavatnið leyfir, en hafa þó
ávallt hámarksrennsli í ánum
til sjávar, miðað við, að ekki
hljótist spjöll af. Hleypt yrði
síðan eftir þörfum úr efri uppi-
stöðunum.
Ef unnt væri að tefja fyrir
flóði í Elliðaánum, þó ekki væri
nema um sólarhring, myndi
langmestu hættunni af því bægt
frá, og það er ég fullviss um,
að efsta stíflan ein myndi gera
og jafnvel meira.
Ráðgert er að leggja Austur-
veginn nýja upp eftir lægðinni
norðan og austan Rauðhóla, en
sunnan Hólms, og þaðan um
Ármót og upp flatann milli
Gunnarshólma og Silungapolls.
Vegarstæði á þessum kafla fór
í kaf á löngu svæði í flóðun-
um núna. Vegur þessi verður
vafalaust gerður svo hár, að
flóð munu ekki fara yfir hann,
en til þess að firra slíkt mann-
virki skemmdum á undirstöðum
af völdum úrrennslis í vatns-
elg flóðanna, virðist einsætt að
fórna megi nokkurum fjármun-
um.
Austurvegurinn, vatnsbólið í
Gvendarbrunnum og vatnslagn
ir til borgarinnar, orkudreif-
ingin við Elliðaárstöðina, hita
veituleiðslur til borgarinnar og
þar með sambandið við nýju
kyndistöðina í Árbæjarhverfi,
svo og holræsið stóra, sem lagt
var úr Árbæjarhverfi undir Ell
iðaárnar, eru allt dýrmæt mann
virki, sem eru í bráðri hættu,
ef við fáum aftur flóð svipað
þessu á dögunum.
Af frásögn forráðamanna
hinna ýmsu stofnana má ráða,
að ekki munaði nema hárs-
breidd, að verr hefði getað far-
ið. Það liggur því í augum uppi,
að þessi þjónustufyrirtæki al-
mennings verða að gera athug-
un á möguleikum til að verjast
flóðahættum Elliðaánna, og
standa sameiginlega straum af
kostnaði við mannvirkjagerð
og aðrar varúðarráðstafanir.
29. febr. 1968.
Aðalfundur Félags
ísl. stórkaupmanna
AÐALFUNDUR Félags íslenzkra
stórkaupmanna var haldinn í
Átthagasala Hótel Sögu, laugar-
daginn 24. febrúar sl. Á fundin-
um voru mættir 97 félagsmenn,
eða umboðsmenn þeirra, en
gestir fundarins voru dr. Gylfi
Þ. Gíslason, viðskiptamálaráð-
herra, og heiðursfélagar félags-
ins.
Dr. Gylfi Þ. Gíslason flutti er-
indi á fundinum um það, sem
efst er á baugi í efnahags- og
viðskiptamálum.
Aðalfundurinn samþykkti
ályktanir um verðlagsmál, um
einkasölur ríkisins og um gjald-
eyrisréttindi til Verzlunarbanka
íslands h.f. Einnig var gerð
ályktun, þar sem fundurinn lýsti
nauðsyn þess, að félagsmenn
reikni þegar í stað vexti og
bankakostnað af vöruvíxliun.
Formaður félagsins, Björgvin
Schram, setti fundinn og minnt-
ist Sveins Helgasonar, stórkaop-
manns, en hann hafði verið
mjög virkur félagsmaður og átti
m.a. sæti í stjóm félagsins um
15 ára skeið, auk þess sem hann
gegndi öðrum trúnaðairstörfum
fyrir félagið.
Fundarstjórar voru kjörnir
stórkaupmenniirnir Egili Gutt-
ormsson og Páll Þorgeirsson, en
fundarritari Hafsteinn Sigurðs-
son ,hrl., framkvæmdastjóri fé-
lagsins.
í skýrslu formanns um starf-
semi félagsins á hinu liðna starfs
ári var skýrt frá hinum fjöl-
mörgu verkefnum, sem stjórn fé
lagsins og skrifstofa hafa haft
með höndum á sl. ári, og var þar
aðallega um að ræða verðlags-
mál, tollamál o. s. frv.
Á fundinum skýrði Gunnar
Ingimarsson reikninga félagsins,
Karl Þorsteins, ræðismaður,
fiu'tti skýrslu um starfsemi ís-
lenzka vöruskiptafélagsins s. f.
og Guðmundur Árnason gerði
grein fyrir starfsemi Lífeyris-
sjóðs verzlunarmanna.
í stjóm Félags ísl. stórkaup-
manna eiga nú sæti Björgvin
Schram, sem er formaður, auk
meðstjórnendanna Ólafs Guðna-
sonar, Einar Farestveit, Péturs
O. Nikulássonar, Leifs Guð-
mundssonar, Gísla Einarssonar
og Árna Gestssonar, en hinir
tveir síðasttöldu voru kjörnir á
aðalfundinum í stjórn félagsins.
Endurskoðendur félagsins
voru kjörnir Tómas Pétursson
og Geir Jónsson, en til vara Ól-
afur Ág. Ólafsson og Ottó A.
Michelsen.
Aðalmenn í stjórn Verzlunar-
ráðsins voru kjörnir þeir Björg-
vin Schram og Kristján G. Gísla
son ,en varamenn Ólafur Guðna
son og Einar Farestveit.
f stjórn íslenzka vöruskipta-
félagsins voru kjörnir Bergur G.
Gíslason og Karl Þorsteins.
í skuldaskilainefnd voru kjörn
ir Gunnar Eggertsson, Þórhall-
uir Þorláksson og Kristján Þor-
valdsson og til vara Björn Hall-
grímsson og Pétur O. Nikulás-
son.
í útflutn'ngsnefnd voru kjöm
ir Einar Farstveit, Ólafur Ág.
Ólafsson og Margeir Sigurjóns-
son.
í fundarlok þakkaði formað-
ur fráfarandi stjórnarmönnum,
Gunnari Ingimarssyni og Þór-
halli Þorlákssyni, fyrir störf
þeirra í stjórn félagsins, svo og
Guðmundi Árnasyni fyrir störf
hans sem fuiltrúa félagsins í Líf
BÚNAÐARÞING samþykkti s.l.
föatuda.g ályktun, þar sem skor-
að «r á 'fræðslumálayfirvöld að
beita sér fyrir því, a0 ákvæði
laga Lim fræðífluskyldu barna og
unglinga verði framkvæmd þeg-
ar á næsita hausti, og meðan unn
ið sé að byggingum dkólahúsa í
því augnamiði, verði börlnum úr
sveitum /komið fyrir í bama- og
unglingaskólum þorpa og kaup-
staða og dvalarkostntaður sá, er
meiri væri en dvalarkostnaður á
heimavisfcarskólum, gredddur af
ríkiasjóði.
eyrissjóði verzlunairmanna, en
GuðmunduT hefur verið fulltrúi
félagsins frá stofnun Lífeyris-
sjóðsins.
Þá skorar Búnaðarþing á
Alþingi og rikisWtjóm, að setja í
lög ákvæði um skyldu ríkissjóðs
til að styrkja börn og unglinga,
er sækja þurfi að heiman til
skóla, t.d. með námsistyrkjtum.
Fer ályktunin hér á eiftir:
„Búnaðarþinig sik'orar á yfir-
stjórn fræðsl'umiá'lanna —
.menntam'álaráðlherra og fræðslu
m'álastjóra — að beita sér fyrir
því, að áik'væði laga uim fræðlslu-
s'kyldu foarna og ungfiinga verði
fraimk'væmd iþegar á næsta
Framihald á bls. 12
Námsstyrkir til
sveitaæskunnar
— til þess að bæta aðstöðu þeirra
til skólagöngu dlyktar Búnaðarþing