Morgunblaðið - 03.03.1968, Qupperneq 17

*
MOBGtnSTBLAÐIÐ, StTNNUDAGUR 3. MARZ 1968
17
Ekki linnir lát-
unum
Ekki hefur mönnum orðið að
þeirri von, að veðrahamnum
létti eftir ósköpin fyrir vestan
á dögunum. í þessari síðustu
hrinu urðu a‘ð vísu engir mann-
skaðar og mátti þó litlu muna.
En hinir stöðugu stormsveipir
skapa ekki einungis gæftaleysi
og trufla eðlilegan atvinnu-
rekstur, heldur hafa flóðin
miklu haft í för með sér marg-
víslegt tjón, sem enn er ómögu-
legt að gera sér til hlítar grein
fyrir. Eftir stórrigningarnar
var það með ólíkindum, að jörð
skyldi þegar orðin alhvít í út-
hverfum Reykjavíkur síðari
hluta miðvikudags og á fimmtu-
dag mátti segja, að ekki sæi á
dökkan díl inni í sjálfum bæn-
um nema þar sem mannvirki
stóðu upp úr snjónum. Sumir
hafa sagt, a’ð ísland væri ein-
ungis byggilegt, vegna þess að
það lægi á veðramótum úti í
reginhafi, og þá vitnað til ó-
byggðana í Grænlandi og í
norðanverðri Ameríku þar sem
veðurlag er miklu stöðugra oig
kuldar svo miklir að venjuleg-
um hvítum mönnum er ólíft.
Golfstraumurinn gerir raunar
einnig byggilegt í norðanverð-
um Noregi, mun norðar en við
búum og eins er byggð í norð-
anver'ðri Evrópu, þar sem meg-
inlandsloftslag ríkir, þó að þar
Þegar EUiðaárnar flæddu að Gömlu rafstöðinni.
REYKJAV
Laugardagur 2. marz
sé einnig við örðugleika að etja,
að vísu annars eðlis en okkar.
Hvað sem þessu líður, þá
er vafalaust mikið til í því, sem
áður heíur verið haft eftir vís-
indamönnum í Reykjavíkurbréfi,
að einmitt hin tíðu veðrabrigði
á íslandi eru íslendingum stö'ð-
ug hvatning. Þeir verða að neyta
hvers færist, sem gefst, til að
sjá sér borgið. Óstöðugleiki veð-
urfarsins er því ekki einhliða
böl, en óneitanlega er það
þreytandi og hefur margháttað-
an kostnað og óþægindi í för
með sér.
„Hætt við að sára-
lítið vcrði um síld-
veiðiw
I fyrravetur voru svo miklar
ógæftir að fróðir menn sögðu,
áð annað eins hefði ekki orðið
síðan á árunum 1914 eða í meira
en 50 ár. Gæftaleysið leiddi ekki
einungis til minni afla en ella,
heldur spraft af því miklu meiri
kostnaður en orðið hefði í skap-
legu árferði. Útvegsmenn fengu
nokkrar bætur fyrir veiðarfæra-
tjón en auðvitað nægðu þær
ekki nema að litlu fyrir hinu
raunverulega tjóni, sem að því
leyti var dreift á alla þjóðar-
heildina. Þegar fram á sumari'ð
kom skánaði veðrið, en þá hélt
síldin sig svo langt frá landi, að
mikil vandræði hlutust af.
Lúðvík Jósefsson gerði þau að
umræðuefni í ítarlegri ræðu á
Alþingi sl. miðvikudag. I ör-
stuttu ágripi af ræðu Lúðvíks
segir Þjóðviljinn sl. fimmtudag
m. a.:
„I ítarlegu máli lýsti Lúðvík
þeim miklu breytingum sem
or'ðið hefðu á síldveiðunum und
anfarin sumur og þó einkum í
fyrra. Þar hefði skapaat mikill
vandi og þyrfti að bregðast við
honum ef ná ætti því marki að
hafa eins mikinn afla á land og
frekast væri unnt. Yrðu skilyrði
til síldveiða eins á komandi
sumri væri hætt við að sára-
lítið verði um að síldveiðiskip
stundi veiðar á sama grundvelli
og í fyrra.“
Sannmæli Lúðvíks
Lú’ðvík Jósefssyni er svo oft
borið á brýn hirðuleysi í um-
gengni við sannleikann, að ekki
er nema sanngjarnt, að því sé
haldið á lofti, þegar hann vek-
ur athygli á þýðingarmiklum
sannindum. Ekki sízt þegar svo
stendur á, að þau eru rengd af
öðrum, sem Lúðvík standa
nærri. Eins og menn kannast
við, þá hefur hinn nýi sálufé-
lagi Lúðvíks, Eysteinn Jónsson,
kaldhamrað á því undanfarna
mánuði, að sízt væri ástæ’ða til
að kvarta yfir síldveiðunum á
sl. sumri, því að sjaldan hefði
meiri afli borizt á land en ein-
mitt þá, og undir þennan mál-
flutning hefur Hannibal Valdi-
marsson tekið, a.m.k. öðru
hvoru. Lúðvík hefur hins vegar
verið orðvarari í fullyrðingum
um þetta og játar nú berum orð-
um það, sem við blasir, áð eftir
reynsluna í sumar er mjög hæp-
ið hversú margir fáist til síldar-
útgerðar næsta sumar, ef menn
búast við sömu aðstæðum þá.
Alveg að því slepptu hvaða
áhrif aukinn tilkostnaður kann
að hafa, er þó ekki um að vill-
ast, að þar má engu við bæta,
svo að síldarútger’ð verði ekki
með öllu vonlaus. Lúðvík nefndi
45% hækkun á olíuverði, en hér
kemur ýmislegt fleira til greina,
bæði um aukinn tilkostnað og
minnkandi tekjuvon. Samkv.
síðustu fregnum er t.d. verð á
sildarlýsi enn á niðurleið, og
hlýtur sú þróun að valda öll-
um hugsandi mönnum mikilla
áhyggna.
Fí»rti fncnn siálf-
t*
um sér að voða?
Þótt ekki væri litið til annars
en þeirra fáu staðreynda, sem
hér að framan hefur verið drep-
fð á, mætti ætla, að við Is-
lendingar hefðum nú öðru
þarfara að sinna en að leggja
út í harðar vinnudeilur, einmitt
á þeim tíma, þegar helzt er
bjargræðisvon. Vafalaust er
það rétt, hér sem oftast ella,
að sjaldan veldur einn þegar
tveir deila. Eðlilegt er, að allir
vilji forðast kjaraskerðingu og
tryggja sig gegn ver’ðhækkun-
um. En því miður eru þau skil-
yr’ði nú ekki fyrir hendi í ís-
lenzku þjóðfélagi, að slíkt sé
unnt, hvorki fyrir samfélagið í
heild, atvinnurekendur né verka
menn eða aðra launþega. Þjóð-
arbúið hefur orðið fyrir stór-
felldum áföllum, sem engum
innlendum aðilum verður um
kennt. Afleiðingum þeirra áfalla
verðum við að taka, hvort sem
okkur líkar betur e’ða ver. Ef
við kunnum að sníða okkur
stakk eftir vexti, þá þurfa þau
ekki að verða okkur til varan-
legs faratálma á braut hagsæld-
ar og framfara. En ef menn
neita að viðurkenna staðreynd-
ir og hefja baráttu um skipt-
ingu verðmæta, sem ekki eru
fyrir hendi, þá gerast þeir eig-
in böðlar. Þá stefna þeir út í
ófæru, sem enginn veit hvernig
úr verður komizt.
Tímabundnu og staðbundnu
atvinnuleysi verður aldrei af-
stýrt í okkar landi, svo sem
veðurfari og atvinnuháttum er
varið. Almennt varanlegt at-
vinnuleysi er hinsvegar böl,
sem hægt á áð vera að forðast.
Við skulum þó minnast þess, að
vilji til þess var áreiðanlega
fyrir höndum hjá valdamönnum
á tímabilinu 1930—40, en viljinn
einn dugði ekki. Úrræði þeirra
komu þá ekki að nægjanlegu
haldi, hvort sem það var vegna
þess, að þau væru sjálf hald-
laus eða ytri aðstæður væru
slíkar, að ekki yrði við ráðfð.
Það getum við látið kyrrt liggja
að sinni. Aðalatriðið er að falla
nú ekki aftur í sama farið.
Ólífcar aðstæður
og í haust
í umræðunum um efnahags-
málin í haust var því mjög
haldið fram, að ekki væri unnt
að fallast á takmörkun verð-
tryggingar kaups vegna þess að
komið væri aftan að mönnum,
• ’ka ætti af þeim samnings-
og lögbundinn rétt, enda væri
með öllu óvíst, að frekari álög-
ur yrðu ekki á þá lagðar. í
þessum mótbárum var nokkúð
til. Menn sjá raunar ekki frem-
ur fram í tímann nú en þeir
gerðu þá. Engu að síður liggur
dæmið nú allt öðru vísi og ljós-
ar fyrir. Síðustu mánuði hafa
engin lagaákvæði verið til um
verðtryggingu og vegna mang-
háttaðra aðvarana hafa menn
vitað að hún yrði ekki veitt
mótstöðulaust. Eins hafa nú
verið ákveðnar ráðstafanir, sem
duga eiga á þessu ári a.m.k.
varðandi þorskveiðarnár, ef al-
veg ófyrirséð óhöpp bætast ekki
ofan á þau, sem þegar hafa orð-
ið. Þess vegna er nú sæmilega
ljóst, hvað atvinnuvegirnir
geta á sig tekið. Ótvírætt er,
að þeim er um megn að borga
nú 5% kauphækkun, hvort sem
hún er kölluð bein kauphækk-
un eða greiðsla vegna verð-
tryiggingar. Ef slíkt yrði gert,
þá mundi kostnaðinum af því
óhjákvæmilega ver’ða dreift á
allan almenning, svo að hann
væri engu nær, en örðugleikar
atvinnuveganna enn þá meiri
en áður. Með slíku háttalagi
væri verið að loka augunum
fyrir staðreyndum, sem við
komumst ekki fram hjá. Farið
væri á villugötur, sem menn
umfram allt verða að forðast.
Verðtrygging og
atvinnuöryggi
Hitt má segja, að eðlilegt sé,
að verkalýðurinn krefjist trygg-
ingar fyrir, að ekki verði lagð-
ar á hann óforvarandis nýjar
byrðar. Ef menn gera sér tgrein
fyrir eðlilegum kröfum verka-
lýðsins um sæmilegt öryggi ann
ars vegar og óhjákvæmilegri
nauðsyn atvinnuveganna hins
vegar ætti góðviljuðum mönn-
um ekki að vera um megn að
finna milliveg, sem komi í veg
fyrir þann ófarnað, sem af stór-
felldum vinnudeilum leiðir.
Óteljandi oft hefur verið sagt,
að þeir sem unna frelsinu ver’ði
að skilja, að án takmarkana á
því hlýtur það að fara forgörð-
um. Hömlulaust frelsi er óraun-
hæf hugsýn, frelsið er því að-
eins framkvæmanlegt að því
fylgi ábyrgð. Eins er það með
verðtryggingu launa og atvinnu
öryggi. Hvorttveggja verður
því aðeins tryggt, að menn
kunni að gæta hófs. Krafa um
kauptryggingu umfram alla
getu, hlýtur að leiða til atvinnu-
leysis, og þar með að allt kaup
hverfi eða verði að litlu áður
en varir. Engar fjármálakúnst-
ir duga til að forða mönnum
frá þessum frumsannindum. Á
árunum 1934—39 leituðust
stjórnarvöldin við að „loka kaup
getuna inni“ eins og sagt var.
Það varð til þess, að vfð slitn-
uðum úr eðlilegu sambandi við
umheiminn og atvinnuleysi hélzt
hér sem stórfellt þjóðfélagsböl
mun lengur en í flestum ná-
grannalöndunum. Jafn fávíslegt
væri, ef við ætluðum nú að
bjarga okkur með samskonar
ráðum. Alveg eins og það
rnundi duga skamma stund að
ætla að lifa um efni fram og
safna erlendum skuldum til að
fleyta okkur áfram með svipuð-
um hætti og við gerðum á ára-
tugnum 1950—60 og aldrei þó
frekar en á vinstri stjórnarárun-
um ’5'6—’58.
20 ára sjálfstæði
öðru hvoru
Vegna þess hversu við vor-
um lengi háðir öðrum, hættir
okkur til að tala allt of oft um,
að þetta eða hitt sé hætta fyr-
ir sjálfstæði okkar. Slíkt tal ber
vissulega að varast, en hinu má
ekki gleyma, að fátt er sjálf-
stæðinu hættulegra, en að kunna
ekki að sníða sér sitakk eftir
vexti og halda, að unnt sé a'ð
lifa um efni fram til langframa.
Fróðlegt er að lesa það, sem
haft er eftir einni frægustu
blaðakonu, sem nú er uppi í
Bretlandi. Sú gat sér frægðar
fyrir aðvaranir, sem hún á sín-
um tíma gaf gegn yfirgangi
Hitlers, enda var hún sérfræð-
ingur í málum Mið-Evrópu og
ritaði ekki einungis um þau efni
í brezk blöð heldur hélt um þau
fyrirlestra við helztu háskóla í
Englandi. Þessi kona hefur nú
nýlega gefið út einskonar end-
urminningar og rifjar þar upp
ummæli, sem hinn mikilsvirti
stofnandi og fyrsti forseti
Tékkóslóvakíu Tomas Masaryk
hafði við hana skömmu eftir
1936. Hann sagði þá eitthva’ð á
þessa leið:
„Smáþjóð eins og mín má
hrósa happi, ef hún fær að njóta
frelsis, þó ekki sé nema um
20 ára bil öðru hvoru.“
Þetta mælti Masaryk hinn
eldri, sem dó 1937, löngu áður
en þjóð hans varð fyrir ágengni
Hitlers 1938—39 og ennþá síður
sá hann þá fyrir hinar þungu
raunir, sem þjóð hans varð að
þola eftir að Hitler var að velli
lagður.
20 ára afmælið
Um þessar mundir eru liðin
20 ár sfðan sonur Tomasar
Masaryk, Jan Masaryk, utan-
ríkisráðherra, beið sinn hörmu-
lega bana. Enginn veit hvernig
dauða hans bar að höndum.
Hann var þá utanríkisráðherra
Tékkóslóvakíu og hafði manna
mest unnið að því að koma á
sættum milli Sovétstjórnarinnar
og Vesturveldanna. í febrúarlok
1948 hrifsuðu kommúnistar til
sín völdin í Tékkóslóvakíu og
fór ekki á milli mála, að það
var fyrir þrýsting frá sovézk-
um sendiboða, sem þá dvaldi í
Prag og návist rússneskra her-
sveita, sem þó þurftu ekki bein-
línis að blanda sér í málið eins
og þær gei'ðu í nóvember 1956
í Ungverjalandi. Jan Masaryk
hélt utanríkisráðherraembætt-
inu í nokkra daga eftir að
kommúnista-alræði var komið á
í landinu, en hinn 10. marz.
1948 fannst hann látinn fyrir
neðan glugga í bústað utanríkis-
ráðherrans. Dauði hans var tek-
inn sem tákn örlaga þeirra, sem
í lengstu lög höfðu trúað að
frelsi og kommúnismi væri
samrýmanlegt, en hann mark-
aði einnig timamót í alþjóðamál
um. Valdataka kommúnista í
Tékkóslóvakíu varð úrslita
orsökin til stofnunar Atlants-
hafsbandalagsins. Hver sá, sem
í vitund valds síns gengur of
langt í kröfuhörku eða vald-
beitingu, efnir til að hart sé
látfð mæta hörðu.