Morgunblaðið - 30.04.1968, Page 10

10
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 30. APRIL 1968
j
\
BJARNI BENEHKTSSON SEXTUGUR
f
LEIÐIR okkar Bjarna lágu
íyrst saman þegar ég innritað-
ist til laganáms í háskólanum,
liðlega 19 ára, en hann var þá
prófessor, 26 ára, og hafði gegnt
því starfi í 2 ár. Sitthvað hefir
drifið á dagana síðan, í þennan
tæpa aldarfjórðung.
Þegar ég fór að heiman frá
IHúsavík þetta haust, sagði fað-
ir minn við mig, að ég skyldi
leggja mig eftir að kynnast
þrem ungum mönnum í Reykja-
;vík, Thor Thors, Bjarna Bene-
diktssyni og Gunnari Thorodd-
sen. Allir áttu þessir menn eft-
ir að verða mínir ágætu vinir,
«n nánast og lengst hefir sam-
starfið og vináttan orðið við
Bjarna. Sérstæð atvik urðu til
þess að færa okkur nær hvor
öðrum en ætla mætti um ný-
bakaðan stúdent og prófessor,
,enda þótt aldursmunurinn væri
ekki mikill. Háskólaárin liðu
fljótt og þegar tekizt hafði að
gera úr mér „cand. juris“ hitt-
um við hjónin Bjarna í útlönd-
um ári síðar. Ég minnist þessa
vegna þess að við gerðum okk-
ur þá glaðan dag á „Haus Vater-
land“ í miðri Berlínarborg. Þar
var lífsgleði og fjör, — en báð-
ir áttum við síðar eftir, hvor í
sínu lagi, að standa vestan við
Berlínar-múrinn og horfa þaðan
á skuggalegar rústir þessa stór-
hýsis þýzkrar glaðværðar, —
þar sem byssubúnir dátar héldu
vörð á þaki uppi, reiðubúnir
til þess að skjóta landa sína í
leit að frelsi og lífsgleði. Það
hefir verið hamingja okkar
Bjarna beggja að vera ætíð vest
an við „múrinn“.
, Það er ekki ætlun mín að
skrifa æviágrip afmælisbarnsins,
Bjarna saga Benediktssonar
verður síðar skráð. En þess gat
ég í upphafi, að sitfhvað hefði
á daga drifið frá því leiðir okk-
ar lágu saman. Eflaust er örð-
ugt að benda á annan jafn við-
burðarfkan aldarfjórðung og
“þann síðasta í lífi islenzku þjóð-
arinnar. Enginn annar hefir ver-
ið tengdari viðburðum þessa
tíma í íslenzkri sögu, hvort held-
ur í fátækt og atvinnuleysi
upphafs tímabilsins, eða stórvið-
burðunum siðar, en Bjarni
Benediktsson, nema það væri þá
fyrirrennari hans sem formaður
Sjálfstæðisílokksins, Ólafur
Thors, en milli engra varð sam-
ofnara og tengdara stjórnmála-
starf og stjórnmálaforusta.
Ólafur Thors og Bjarni Bene-
t diktsson voru ólíkar persónur,
ólíkir foringjar, en engir tveir
1 ököpuðu sterkari forustu og eft-
; irminnilegri. Eitt vandasamasta
[ verk á lífsleið Bjarna var að
j taka við stjórnmálaforustunni
af Ólafi Thors. Hann hafði ver-
j ið óumdeildur leiðtogi sjálf-
I stæðismanna í meira en 25 ár
og skipar þegar einn virðuleg-
asta sess í stjórnmálasögu þjóð-
! arinnar. Þetta erfiða hlutskipti
hefir Bjarni axlað með sóma.
Hann hefir tekið hlutverk sitt
sem leiðtogi alvarlega. Hann
' veit fullvel að foringjans eins
er oft og einatt að ráða fram
úr vanda, sem hvorki er vinsælt
innan flokks né utan. Að öðru
leyti mun viðkunnanlegast að
mat mitt á þessum stjórnmála-
foringja liggi á milli hluta, að
minnsta kosti að sinni.
Bjarni Benediktsson verður
prófessor í lögum 24 ára gam-
all. Bæjarfulltnii og bæjarráðs-
maður 25 ára. Er kosinn í mið-
stjórn Sjálfstæðisflokksins 28
ára og er kosinn formaður Sjálf-
stæðisflokksins 1901, en hefir
þá um langt skeið verið vara-
formaður flokksins. Hann verð-
ur borgarstjóri í Reykjavík 32
| ára gamall. Hann verður alþing-
ismaður 34 ára. Ráðherra verð-
ur Bjarni 28 ára gamall og hef-
ir gegnt ráðherraembættum í
nærri 18 ár, verið utanríkisráð-
herra, dómsroálaráðherra,
menntamálaráðherra, heilbrigð-
ismálaráðherra, kirkjumálaráð-
herra, iðnaðarmálaráðherra og
forsætisráðherra í nærri 5 ár.
En þá ber einnig að hafa í huga,
að forsætisráðherraembættinu
fylgir forustan í efnahagsmálun
um og einkum þegar á reynir,
— ókyrrð og deilur risa á vinnu-
markaðinum milli verkalýðs og
launþega og vinnuveitenda, —
að svo miklu leyti sem slík
vandamál taka til ríkisstjórnar,
en reynslan hjá okkur sýnir að
sjaldnast verður hjá því komizt,
að til þess dragi þegar veruleg
alvara er á ferðum. Forsætisráð-
herraferill Bjarna hófst í slíkri
stórdeilu síðla árs 1963, en árið
mótaðist af óróa og sveiflum í
kaupgjalds- og verðlagsmálum.
Um áramótin voru blikur á
lofti. Forsætisráðherra bar gæfu
til þess að laða menn til frið-
samlegrar samstöðu með „júní-
samkomulaginu“ svokallaða, —
en sú sáttagerð mótaði straum-
hvörf í samskiptum verkalýðs
og atvinnuveitenda með tilstuðl-
an ríkisvalds, sem haft hefur
farsæl áhrif á þróun viðkvæmra
efnahags- og atvinnumála okk-
ar síðan, — skapað traustari
grunn þjóðfélagsbyggingar, sem
ekki einkennist af rammleik,
en er engu að síður mikil ger-
semi, sem háleitar vonir eru við
tengdar. Ég veit að þetta er að-
eins upptalning, en hún ein seg-
ir mikla sögu þegar vandvirk-
ur og hæfileikaríkur maður um
aðra fram á í hlut.
Á tímabili framangreindra
mannaforráða hefir síðari heims-
styrjöldin geisað með áhrifum
sínum á íslenzkt þjóðlíf, lýðveldi
hefur verið endurreist á íslandi,
ísland hefir gerzt aðili að marg-
þættu alþjóðlegu samstarfi,
Sameinuðu þjóðunum, Evrópu-
ráði, Norðurlandaráði, Atlants-
hafsbandalaginu, gert varnar-
samning við Bandaríkin, fært út
landhelgi sína, stóriðja og stór-
virkjanir verða að veruleika og
í fáum orðum sagt hefir byggzt
upp nýtt þjóðfélag framsækinna
borgara með betri húsakost,
ræktaðra land og traustari al-
mennan efnahag en nokkru
sinni fyrr og vaxandi menningu.
Þetta er líka aðeins stutt upp-
talning eins og áður. En hún tal-
ar sínu máli um það hversu
marga þætti í þjóðlífsþróuninni
Bjarni Benediktsson hefir lagt
hönd að verki að tvinna. Veiga-
mesta löggjöf og samningagerð
íslendinga á liðnum árum ber
víðast hvar merki Bjarna, laga-
smiðs með afbrigðum og lög-
fræðings, sem af ber. Þar kenn-
ir margra grasa fyrir síðari
tíma fræðimenn um að fjalla.
Bjarni Benediktsson er mjög
sögufróður um innlend og er-
lend málefni, íslenzkumaður
ágætur, jafnt í töluðu og rituðu
máli. Hann hefur ætíð verið bók-
elskur og á mikið bókasafn, sem
hann hefir lesið, en slikt verður
ekki sagt um alla, sem eiga safn
bóka, en það eru kynstur, sem
Bjarni kemst yfir að lesa.
Um stjórnmálamanninn Bjarna
Benediktsson skal ég ekki vera
fjölorður, enda þekkja hann
flestir af ræðum á Alþingi, í út-
varpi og sjónvarpi og af blaða-
skrifum. Hann er sérstæður
ræðumaður, rökfastur og fylg-
inn sér, nýtur sín ef til vill bezt
í „harðri sennu“ og er sá eini af
þingmönnum, sem aldrei hefir
með sér skrifað orð eða minnis-
atriði í ræðustól á Alþingi í al-
mennum umræðum. Þegar and-
stæðingar hans deila á málstað
hans, oft margir í röð, situr
hann jafnan niðursokkinn og
hlustar, skrifar ekkert hjá sér
og svarar svo öllum, kannski í
langri .skipulega byggðri ræðu,
og hefir þá ekki sézt yfir það,
sem máli skipti.
Eins og að líkum lætur höf-
um við oft verið á fundaferðum
saman. Mér verður einna minn-
isstæðast þegar við lögðum land
undir fót fyrir kosningarnar
1956. Fórum við víða og enduð-
um á Austfjörðum. Oft urðu
hnippingar á þessum fundum
þegar andstæðingar tóku til
máls, bæði þingmenn og aðrir.
Þegar við höfðum lokið funda-
haldinu sagði ég við Bjarna, að
nú færi ég ekki með honum oft-
ar á fleiri slíka fundi. Hann
varð hissa og spurði: Því ekki?
Ég sagðist ekki standa í þessu
lengur að tala ýmist á undan
honum eða eftir, ég hefði að
vísu haft gaman af þessu og
fundahaldið lærdómsríkt, en
engu að síður væri fyrrgreind
aðstaða mín á fundunum mjög
vafasamur greiði við mig og
minn ræðumannsferil.
Mig langar til að minnast á
tvennar kosningar, en í báðum
komu fram einkenni Bjarna, hin
mikilvægustu: hversu harður
hann er af sér, þegar á reynir,
og stálminnugur. Fyrir bæjar-
stjórnarkosningarnar í Reykja-
vík í janúar 1942 var einn sá
lengsti kosningaslagur, sem ég
man eftir. Við sjálfetæðismenn
höfðum andbyr, eða ef til vill
væri réttara að segja ,að komm-
únistar 'hafi haft meðbyr vegna
sólguðs þeirra, Stalíns, sem nú
var bandamaður Roosevelts og
Churchills í styrjöldinni. Það
var sífelldur kosningaslagur frá
því í september til janúarloka.
Bjarni, sem þá var nýorðinn
borgarstjóri, vann þessar kosn-
ingar með óbilandi þrautseigju.
Svo var það fyrir næstu bæj-
arstjórnarkosningar 1946 að við
sjálfetæðismenn höfðum ákveð-
ið að gefa út kosningarit. Nefnd
hafði verið kosin til að semja
ritið. Hún leysti starf sitt á sinn
hátt vel af hendi, en ekki þann-
ig ,að borgarstjóra líkaði. Þess
vegna var það, að milli jóla og
nýárs sátum við þrír niðri i
Sjálfetæðishúsi, Bjarni, Valtýr
Stefánsson og ég, sem þá var
framkvæmdastjóri flokksins, og
vorum við æði tómhentir, höfð-
um enga kosningabók — og allt
komið í eindaga. Eftir allmikið
þref og vandræði byrjaði Bjarni,
eða réttara sagt Valtýr að toga
upp úr Bjarna hvað um þenn-
an eða hinn málaflokk væri að
segja — og við Valtýr skrifuð-
uni niður til skiptis og hver í
kapp við annan. Borgarstjórinn
virtist muna allt og þannig varð
reyndar fyrsta „Bláa bókin“ til.
Nú þekkja Reykvíkingar orðið
margar „Bláar bækur“ úr bæj-
ar- og síðar borgarstjórnarkosn-
ingum. Ég vann síðar að fleiri
útgáfum, en sú fyrsta er alltaf í
mínum huga sérstæðust.
Ritstörf Bjarna eru svo mörg
og margháttuð að ég mun ekki
rekja þau hér. Hann hefur sam-
ið mörg fræðirit lögfræðilegs og
stjórnmálalegs efnis. Rit hans
„Deildir Alþingis" er raunar
doktorsritgerð í lögum, enda
þótt hún væri ekki lögð fram
til doktorsvarnar, þar sem höf-
undurinn var þá prófessor við
lagadeild Háskóla íslands. Al-
menna bókafélagið gaf út árið
1965 „Land og lýðveldi", sem er
úrval eða sýnighorn af ritgerð-
um, ræðum og blaðagreinum
eftir Bjarna Benediktsson, mik-
ið safn í tveim bindum. Á anna-
sömum starfeferli hefir Bjarni
verið formaður stjórnar Al-
menna bókafélagsins frá stofn-
un þess árið T965. Og meðan
vinstri stjórnin veitti honum frí
frá ráðherrastörfum 1956—58,
var hann ritstjóri Morgunblaðs-
ins, en milli Valtýs Morgun-
blaðsritstjóra og Bjarna var
ætíð traust vinátta og gagn-
kvæm virðing. Bjarni hlaut
Móðurmálsverðlaunin úr minn-
ingarsjóði Björns Jónssonar fyr-
ir rökfastan og góðan stíl.
Bjarni Benediktsson hefir
gert víðreist um ísland og út-
lönd, og hefir jafnan yndi af að
ferðast. Þó verður að hafa í
huga að ekki eru allt skemmti-
ferðir, sem á stjórnmálamenn
leggjast. En Bjarni er óþreytandi
að aka eða fljúga fram og aftur
um landið til fundaferða, á hér-
aðsmót og í margháttuðum póli-
tískum erindum, og hugsa ég, að
það séu ekki margir, sem hafi
víðar farið um landið. Hann er
mikill göngugarpur og eru þá
stundum ekki farnar alfaraleið-
ir. Mest yndi mun hann hafa af
því að ganga um Þingvallasveit-
ina, en á Þingvöllum hefir hann
jafnan dvalið á sumrum síðari
ár, að vísu í stopulum og stutt-
um fríum.
Bjarni hefir gaman af lax-
veiðum og er þrautseigur ferða-
langur á hestum. Verður mér
minnisstætt þegar við nokkur í
félagi riðum frá Hornafirði að
Kirkjubæjarklaustri og voru þá
riðin mörg vötn og ekki allt
greiðar slóðir. Skeiðará fórum
við á jökli og var það harðsótt
og hált í spori. Þá fékk Bjarni
svokallað „þursabit" í bakið á
jökulsvellinu. Nú var illt í efni
— Skeiðarársandur og vötnin
framundan! Þetta harkaði hann
af sér og mætti af því ætla, að
andstæðingar megi vera stór-
höggir, ef þeir vilja aftra
Bjarna!
Að lokum leyfi ég mér sem
varaformaður Sjálfetæðisflokks-
ins að bera fram heillaóskir,
kveðjur og þakkir frá Sjálf-
stæðisfólkinu um land allt til
foringja þess og þá hygg ég, að
samherjum sé efet í huga, að
framtíðin megi verða jafn far-
sæl og gifturík í samstarfi til
heilla fyrir land og lýð, sem liðn
ir tímar hafa verið.
Jóhann Hafstein.
DR. Bjarni Benediktsson for-
sætisráðherra á sextugsafmæli
í dag. Fregnin um þetta vakti
hjá mér löngun til að slást í
för með þeim sem senda honum
í Morgunblaðinu kveðjur sínar
og árnaðaróskir á þessum merk-
isdegi í lífi hans. Þessi löngun
á rætur að rekja til þeirra
kynna og samstarfe sem ég hefi
við hann haft á Alþingi um
langt skeið og síðan ég lét af
þingmennsku, í miðstjórn Sjálf-
stæðisflokksins, allt til þessa
dags.
Ég hafði raunar haft nokkur
kynni af Bjarna Benediktssyni
og fylgst með starfsferli hans
áður en leið okkar lá saman á
Alþingi enda hafði hann þá um
skeið komið mikið við sögu
stjórnmála vorra. Með okkur
föður hans, Benedikt Sveinssyni,
hinum skelegga og ótrauða bar-
áttumanni fyrir frelsi og full-
veldi lands vors, hafði frá
fyrstu kynnum okkar á Alþingi
tekist vinátta og var ég nokkuð
tíður gestur á heimili hans og
konu hans Guðrúnar Pétursdótt
ur, sem var kvenskörungur
mikill. Andblær frelsis og
djarfrar hugsunar um bjarta
framtíð þjóð vorri til handa
réði ríkjum á þessu heimili.
Margir þeirra stjórnmálamanna
er stóðu á þeim árum í fylk-
ingarbrjósti í sjálfetæðisbaráttu
vorri áttu þar löngum mót með
sér og tíðar samræður. Sann-
leikurinn var sá, að á heimiii
Benedikts og Guðrúnar á Skóla-
vörðustígnum tóku þessir sókn-
araðilar löngum sínar mikil-
verðustu ákvarðanir, lögðu á
ráðin um það hvernig sókninni
skyldi hagað hverju sinni og
sigurvissan stælti jafnan hjá
þeim viljaþrekið. Það var þvl
sízt að undra þótt stjórnmála-
áhugi festi rætur í hugskoti
Bjarna Benediktssonar í upp-
vextinum ,auk þess sem ætterni
hans var slíkt að rök lágu til að
honum væri hneigð í þá átt I
blóð borin.
Bjarni Benediktsson var mað-
ur bráðþroska. Hafði hann á
óvenjulega nngum aldri aflað
sér lærdómsframa. Að sama
brunni bar um það, að starfe-
hæfni og það til lausnar hinna
vandasömustu viðfangsefnum
var honum tiltæk fyrr en al-
mennt gerist. Prófessor í stjórn-
lagafræði við Háskóla íslands
varð hann 24 ára gamall. Borgar
stjóri í Reykjavík á 22. aldurs-
ári, 34 ára hlaut hann kosningu
til Alþingis og varð ráðherra 39
ára gamall.
Það er hvorttveggja í senn
ánægjulegt og þá ekki siður
lærdómsríkt að kynnast Bjarna
Benediktssyni. Það er ekki sér-
staklega fljótgert að stofna til
kunningsskapar við hann. En
þegar því marki er náð, markar
tryggðin og einlægnin sporin.
Þá er það og hverjum manni
ávinningur að kynnast Bjarna
Benediktssyni sökum þess hve
fjölhæfur gáfu-og lærdómsmað-
ur hann er, búinn þeirri skap-
festu, drengskap og raunsæi,
sem er grundvöllur trausts og
farsæls samstarfs manna í milli.
Þannig er Bjarna Benediktssyni
rétt lýst.
Þessir eiginleikar löðuðu mig
strax að þessum unga manni
þegar hann tók sæti á Alþingi
árið 1942 .Fyrir kom það í sam-
starfi okkar á Alþingi að á milli
okkar risu nokkrir úfar út af
afstöðu okkar til einstakra mála,
en þegar svo bar við fór hver