Morgunblaðið - 30.04.1968, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 30. APRÍL 190«
Sefur rólega þó
öðrum gangi vel
Afmælissamtal við Loft
Bjarnason sjötugan
Loftur Bjarnason, útgerðar-
maður, er sjötugur í dag.
Einu ellimörkin á honum eru
þau, að hægri fóturinn er í
gifsi um þessar mundir, svo
hann gengur með staf eins
og Pétur Ottesen. En þeir
hafa báðir gott lag á að fæla
burt Elli kerlingu og má
vera að það sé að þakka ná-
býli við Akrafjall og Skarðs-
heiði og „fjólubláa drauma“
þeirra ævintýra sem þau eru
fulltrúar fyrir, hvort með
sínum hætti.
En Loftur lætur fótarmein
ekki hindra sig í að njóta
lífsins. Að venju horfir hann
fram, en ekki aftur. Það virð-
ist ekki öllum gefið. Þegar
Sigfús Jónsson, framkvæmda-
stjóri Morgunblaðsins, hitti
okkur á rölti í ritstjórnar-
skrifstofunum, sagði hann við
hann: „Þú ert alltaf jafn
unglegur, Loftur, þú lætur
ekkert á sjá.“ Loftur svaraði:
„Ég er svona unglegur vegna
þess, að ég hef alltaf verið
mátulega léttlyndur og ég
hef getað sofið, þó að öðrum
hafi gengið vel.“
Þeir Sigfús tóku tal saman
og rifjuðu upp margt sem ég
ekki þekkti.
Ekki er nú úr vegi að snúa
sér að Hallgrími Péturssyni.
Ungur nrti hann kersknivís-
ur im frændur sína og ná-
granna og þurfti, eins og
aðrir, að berjast við Adam í
sjálfum sér, en skírðist svo í
hreinsunareldi veraldarvafst-
ursins. En þar sem honum er
víst ekki sjálfum treystandi
til að kveða sig inn í dýrð
himnanna haf a aðrir tekið það
hlutverk að sér og byggja í
höfuðstaðnum svo háan turn
yfir minningu hans að senn
nær hann inn í sjöunda him-
in.
En hvað um það. Loftur
Bjarnason hefur einnig ásamt
öðrum reist meistara sínum
óbrotgjarnan minnisvarða,
Saurbæjarkirkju á Hvalfjarð-
arströnd: að vísu lágreist
guðs hús. En mundi það ekki
vera í samræmi við þá hóg-
værð og þann mjúka klið, sem
oft heyrist í hrynjandi sálma-
skáldsins.
Ég skrifaði greinarbút um
kirkjuna hér í Morgunblaðið
eitt haustið, þegar ég sá með
söknuði til baka á horfna
birtu sumarsins. Þar segir
m.a. á þessa leið:
„í sumar átti ég leið í
Saurbæjarkirkju á Hvalfjarð-
arströnd í fylgd með Lofti
Bjarnasyni og séra Sigurjóni.
Það var helg stund og séra
Hallgrímur á næstu grösum.
Kirkjan andar hlýrri þögn.
Maður minnist orða sálma-
skáldsins — á þessum stað
falla þau í opna kviku hér-
vistarakursins, eins og fræ í
ferska mold. Loftur og hans
góða kona eiga heiður skil-
ið fyrir umhyggju sína fyrir
þessum fyrrum forsómaða
stað. Þó hér sé allt nýtt, er
það gamalt sem máli skiptir:
þögnin. Og meira að segja
stendur á altarinu kross úr
silfri, ættaður úr pápískri
villu, að því er mér skildist.
Tíminn á sinn humor, má
segja ... Jesús Kristur
finnska málarans er nánast
barningshrjúfur íslenzkur
sjómaður. Þannig er öll góð
list: kemur á óvart. Það
gerðu einnig gluggarnir henn-
ar Gerðar í Saurbæjarkirkju.
En ekki ætla ég mér þá dul
að fara út í svo vandmeð-
farna sálma, að lýsa þeim á
prenti. Milli myndlistar og
ritaðs máls er torfær leið,
sem ég kann ekki að brúa.
En með sem fæstum orðum:
þetta nýja viðhorf, að gera
listina að skilyrðislausum
þátttakanda í þjóðlífi okkar,
mætti, svo maður fari í smiðju
til Nóbelsskáldsins, kalla
upphaf mannúðarstefnu ..."
Þetta voru einhverjar
dreggjar af innblæstri sum-
arsins. Það hittir enginn frú
Sólveigu og Loft Bjarnason í
Hvalfirði á fögrum og heið-
skírum sumardegi, án þess
einhver opinberun geymist
me'ð honum, að minnsta kosti
fram á haustnætur.
Það er kannski táknrænt
fyrir íslenzkt þjóðfélag, að
einn helzti athafnamaður
landsins, framkvæmdastjóri
eins stærsta fyrirtækis okkar,
HvaLs h.f., fonmaður Fé-
lags ísl. botnvörpuskipaeig-
enda og varaformaður Land-
sambands ísl. útvegsmanna,
skuli ásamt öðrum sýsla við
það mörgum stundum að reisa
kirkju á Hvalfjarðarströnd
til minningar um einn mestan
guðsmann á íslandi, skáld og
sjáanda.
Og að þessum inngangi
loknum skulum við aftur svífa
á Loft Bjarnason, jarlinn af
Hvalfirði, og taka hann tali,
enda sé ég að þeir Sigfús
framkvæmdastjóri eru að
kveðjast. Og þegar við erum
seztir inni í skrifstofu minni,
geng ég hreint til verks og
spyr:
- „Ertu að kaupa þér frið?“
Loftur rekur upp stór
augu.
„Frið?“
„Já. Frið við Drottin“.
„Ha, hvað ertu að segja
maður“.
„Ég sagði: „ertu að kaupa
þér frið við Drottin".
„Með hverju", spyr Loftur
undrandi, kannski dolfallinn.
„Með Saurbæjarkirkju á
Hvalfjarðarströnd", segi ég
upp í opið geðið á honum'.
„Já, þú átt viff það“ segir
Loftur. „Af hverju heldurðu
það“ spyr hann svo.
„Ég held það ekki,“ segi
ég. „Ég bara spurði“.
„Þurfum við ekki öll að
halda frið við guð?ft segir
Loftur ákveðinn. „Ætli okkur
veiti af“.
„En hvaðan er áhugi þinn
á trúarefnum sprottinn?"
„Ég hef verið með Eiríki
Kristóferssyni á mörgum mið-
ilsfundum og tel mig hafa
fengið fulla sönnun fyrir
framhaldslífi. Þetta hefur
kannski ráðið úrslitum, ég
veit það ekki.“
„En áhuginn á sr. Hall-
grími?“
„Hann hefur alltaf verið
fyrir hendi."
„Er það vegna skáldskap-
arins?“
„Já, bæði vegna hans og
trúarsannfæringarinnar".
„Hvað heldurðu að rétt-
trúarmenn segi?“
„Rétttrúarmenn?“
„J á“.
„Vegir guðs eru órannsak-
anlegir, og í þeim efnum sit-
ur enginn inni með allar upp-
lýsingar. En eru ekki þessi
vísuorð eftir s.r. Hallgrím eitt
hið fyrsta sem við öll lærum:
Vertu guð faðir, faðir
minn . .. ? Eða þá heilræði
hans. Foreldrar mínir voru
bæði mjög trúuð. Annars
var ég ekki heima eft-
ir sextán ára aldur, heldur
fór í skóla og síðan á sjó-
inn. En ég gleymdi hvorki
þessu erindi né öðrum, enda
eina veganestið sem hefur
kiomið mér að nokkru gagni.
Miðilsfundirnir með Eiriki
voru ekkert annað en stað-
festing á uppeldi mínu og
skoðunum foreldra minna. Á-
hrif þeirra réðu úrslitum. En
hitt kom ekki að sök.“
„Sumir halda því fram að
það sé jafnvel guðlast að
leita fregna af framliðnum,
enda sé þess getið í biblí-
unni.“
Nei. Við eigum að leita
— leita og taka svo afstöðu.
Vega og meta það sem reynsl-
an kennir okkur. Móðir mín,
Gíslína Þórðardóttir, lét mig
alltaf lesa bænirnar, hún dó
1914. Ég fór með henni hing-
að suður til Reykjavíkur,
þegar hún leitaði lækninga.
Hún lézt hér fyrir sunnan
eftir uppskurð“.
„Og þá hefurðu auðvitað
hætt að lesa bænirnar".
„Ónei,“ segir Loftur og
horfir á mig fast og ákveðið,
„maður gerir það jafnvel enn.
Bænir eru bót við öllu.“
„Timburmönnum ? “
„Hví ekki það!, En ert þú
ekki að spyrja um það sem
þú ættir sjálfur að hafa ein-
hverja reynslu fyrir? Ég hef
að vísu aldrei séð þig full-
an, en þú hefur áreiðanlega
einhvern tíma verið kennd-
ur. —
„Já, það hef ég verið“.
„Það er fínt“, segir Loftur
og stendur upp — „vel sé
þér. Þú skilur þá málið og
eigum við ekki að láta það
afgreitt þar með? Séra Hall-
grímur sagði: Vel sé þeim,
sem veitti mér. Einhverja
reynslu hefur hann nú haft
fyrir því, eins og öðru. Ætli
hann hafi ekki ort einu
drykkjuvísuna með þeim
rétta anda: Aldrei skantar ó-
hófið“, segir hann.
Annars máttu ekki fara að
gera mig að einhverjum læri-
sveini Hallgríms Péturssonar
— eða einhverjum yfir sig
trúuðum manni, jafn bersynd-
ugur og ég er. Ég er síður
en svo neinn trúboði. Enginn
Þangbrandur. í fslands sög-
unni, sem við lærðum þegar
ég var ungur, segir um hann:
Hann var ofstopamaður, en
klerkur góður. Ég er hvor-
ugt.“
„En hver var þá ástæðan
Loftur Bjarnason
til þess að þú batzt Saur-
bæjarkirkju og séra Hall-
grími svo sterkum böndum,
sem raun ber vitni.“
„Ja, það var nú eins og
hver önnur tilviljun. Ég var
kosinn í byggingarnefnd
kirkjunnar — án þess að ég
vissi það. En eftir kosning-
una var mér tilkynnt að ég
væri kominn í stjórn bygg-
ingarnefndarinnar og í stað-
inn fyrir að múðra og gera
allt vitlaust, þótti mér afar
vænt um það. Þetta er á-
nægjulegasta starf, sem ég
hef haft með höndum.
Ég tók að mér að útvega
efni og innflutningsleyfi fyr-
ir kirkjuna, en þá voru fjár-
hagshöft og þurfti að sækja
um leyfi. En það gekk vel.
Andi sr. Hallgríms sveif yfir
vötnum gjaldeyrisnefndar-
innar. Það eru ótrúleg áhrif
sem hann hefur haft — á ó-
trúlegustu stöðum.
En nú .. . nú er miklu auð-
veldara fyrir framkvæmda-
menn að bjarga sér vegna
frjálsræðis, því ekki er hafta-
nefndunum lengur fyrir að
fara í þjóðfélaginu. Hitt er
annað mál að margir segja . ..
og ég er ekki frá því ... að
nú sé að harðna í búi hjá
smáfuglunum. En hvað sem
því líður ... þá er frjáls-
ræðið forsenda allra framfara
að minni hyggju, en það er
ekki nóg að nota frelsið eða
frjálsræðið: Menn verða að
standast þá freistingu og ana
ekki út í hvaða vitleysu sem
er og einnig að vera ábyrg-
ir gerða sinna ... velta ekki
allri ábyrgð yfir á aðra. Áð-
ur fyrr var það lenzka í
landi að segja — að ekki
væru allar syndir guði að
kenna. Þannig vil ég meina
að ekki beri ríkisstjórnir nú
á dögum ábyrgð á öllu sem
aflaga fer.
Enginn okkar getur borið
ábyrgð á ógæftum, aflaleysi
eða verðfalli. En höft eru
mannasetningar og heyra
fortíðinni til, í öllum frjálsum
löndum, þar sem ríkið er til
fyrir einstaklinginn, en ekki
einstaklingurinn fyrir ríkið.“
„En segðu mér, Loftur, ertu
Ttw Saflt
nokkuð tengdur Hvalfjarðar-
ströndinni, eða þitt fólk?“
„Mér hefur alla tíð verið
hlýtt til Hvalfjarðar“, segir
Loftur og brosi bregður fyr-
ir í öðru munnvikinu. „Afi
minn og alnafni, Loftur
Bjarnason, og Guðrún Snæ-
björnsdóttir, amma mín,
bjuggu á Brekku á Hval-
fjarðarströnd og þar er fað-
ir minn, Bjarni Loftsson,
fæddur og uppalinn."
„En þú ert sjálfur Vest-
firðingur."
„ Já, ég er Vestfirðingur.
fæddur og uppalinn á Bíldu-
dal í Arnarfirði. Þar var ég
til sextán ára aldurs, en fór
þá með móður minni hingað
suður. Faðir minn stundaði
verzlun fyrir vestan. Ég fór
aftur á móti í Sjómannaskól-
ann og tók þaðan farmanna-
próf 1916. Samtímis náminu
var ég tvær vetrarvertíðir á
Kveldúlfstogaranum Snorra
goða og á sumrin á síldveið-
um, og þá alltaf lagt upp á
Hjalteyri."
„Og þá hefur verið líf í
tuskunum."
„Já, það var mikið líf í
tuskunum. En við komumst
sjaldnast á böll. Lentum þó
undir lokin á síðasta ballinu,
og var okkur sagt að það
væri það 50. sem efnt hefði
verið til á Hjalteyri það sum-
ar.
„Og hvernig.lauk svo þessu
balli. Þú hefur lifað það af.“
„Lifað og lifað ekki. Jú,
maður lifði það víst af. Egill
Thorarensen var með okkur
á Snorra goða. Hann var
söngmaður mikill og hrókur
alls fagnaðar. Hann var góð-
ur félagi. Við lentum í ýms-
um ævintýrum saman og spil-
uðum 5 aura bridge við skip-
stjórann, Pál Matthíasson.
Það þótti há upphæð í þá
daga.“
„Snemma beygist krókur-
inn“.
„Ha“.
„Ég sagði bara: Snemma
beygist krókurinn".
„Þú segir það“.
Og Loftur heldur áfram:
„Bíddu við,“ segir hann.
„Þegar Snorri goði lá fyrir
akkerum á höfninni undan
Kveldúlfshúsinu við Skúla-
götu í Reykjavík morguninn
8. júlí 1916, annað sumarið
mitt á honum, og ráðgert var
að halda norður á síldveið-
ar, sigldi dönsk skonnorta
inn á ytri höfnina og kaetaði
akkerum. Fólkið, sem átti að