Morgunblaðið - 15.06.1968, Qupperneq 11

1 i
MORGÚNBLÁÐIÍ), LÁUGARDÁGUR 15. JÚNÍ 196«
AÐ NORÐAN
Bréf úr Þingeyjarsýslu
ur vonandi eftir þvi. En undir
hitt ætti sem minnst að taka, er
stundum heyrist ymprað á,
einkum sunnan jökla, að fjög-
urra ára kuldakast eigi að vera
búið að sýna svart á hvítu að
ótili einn vofi yfir Norðurlandi
og útreikningar á landsvísu
sýni að Sauðanes og Svalbarð í
Þistilfirði eigi þegar að ofur-
seljast refum og villiminkum til
ábúðar. Slíkt hið sama Val-
þjófsstaðir, Skógar og Ærlækj-
arsel, Víkingavatn og Mikligarð-
ur, Héðinshöfði, Laxamýri,
Bjartmar Guð'mundsson.
Grenjaðarstaður, Múli, Rauða-
skriða, Ljósavatn og Laufás og
öll eða mest öll byggð þar á
milli.
Norðaustlendingar hafa oft bit-
ið í beiskt áður og sagan sýnt að
þessi höfuðból og aðliggjandi
sveitir hafa borfð sitt barr engu
miður en jafnvel góðsveitir Ár-
nesþings, Rangárvellir og Borg-
arfjörður.
anlegt, að um leið og bændur
verða nú að nota vel beiska og
bitra reynslu og byggja á henni
eftir föngum sínar framtíðar-
áætlanir og athafnir, þurfa bún-
aðaryfirvöldin að stórauka til-
raunastarfsemi varðandi jarð-
ræktina, svo þau geti orðið hfð
leiðandi afi í nauðsynlegri leið-
beiningastarfsemi miklu betur
heldur en enn hefir tekizt.
Örðugleikar líðandi stundar
Yfir þá verða menn að kom-
ast með einhverju móti. Þeir
eru tvíþættir:
Fyrst vil ég benda á að þann-
ig lítur út nú, að svo geigvæn-
legt sem kalið var í fyrra, þá sé
það enn verra nú eftir þann
hörku ísavetur', sem nú er af-
staðinn.
Ný svæði hafa enn eýðilagzt
í bili, «n lítið lagast það sem
verst fór í fyrra. Má þar nefna
t.d. Þistilfjörð og Tjörnes og
hluta úr byggðarlögum víða ann
ars staðar.
Klemenz Kristjánsson frá
Sámsstöðum skrifaði fyrr í vor
skynsamlega um þessi vandamál
í Tímann eins og hans var von
og vísa. Benti hann á sem úrræði
til bráðabirgða ræktun einærra
sáðgrasa, svo sem byggs og
hafra og mætti með því ná tals-
verðum heyfeng strax í haust.
Þetta ráð tóku majfgir bændur í
Þingeyjarsýslum í fyrra. Auk
þess voru engjar nytja'ðar í
miklum mæli, er áður var hætt
að slá. En aðal bjargráiðð varð
þó sl. haust fóðurmjölið.
Þegar fram úr sér
Annar þáttur örðugleika líð-
andi stundar er fjárhagurinn.
Samfara stórauknum fóðurkaup-
um vegna lélegs heyskapar 3—4
ár hefur fjárhagur sumra bænda
hallast svo að þeir fá ekki rönd
við reist. Sem betur fer er þetta
þó ekki mjög almennt. Bæði er
að bændur sem aðrir eru mjög
misjafnlega á vegi staddir fjár-
hagslega og svo hefur eyðilegg-
ing kaláranna gengið mjög mis-
jafnt yfir. En þeir sem verst
hafa orðið úti þurfa endilega
stúðnings við í einhverri mynd.
Bjargráðasjóður hljóp undir
bagga í fyrra með hagkvæmum
lánveitingum. Hallærisnefndin
svokallaða stóð að þeirri aðstoð.
Þá settu margir beinlínis á er-
lent fóðurmjöl. Deila má um
hvort sú leið var skynsamleg. Þá
úrlausn skal ég þó ekki átelja.
Langur vetur og harður hefur
valdið því að fóðurkaupareikn-
ingamir hafa orðið geigvænlega
háir.
Þrjátíu vikna él og ísavetur
mikill eru nú afsta'ðin. Einmuna
tíð hefur nú gefist Norðurlandi
um þriggja vikna skeið að heita
má. Allur fénaður er nú fram-
genginn með þeim ágætum að
„tvau höfuð eru nú á hverju
kykvendi" svo viðhaft sé gamalt
og gott orðtak. Hvergi fréttist
um lambadauða né neinskonar
afleiðingar vanfóðrunar.
Þetta er ágæt bót á máli og
sómi þeirrar stéttar, er oft hefur
orðið sér til vanvidðu fjrrir
glannalegan ásetning — sem n*i
ætti, og þyrfti að vera úr sög-
unni fyrir fullt og allt.
Vegna hafísins í vetur og vor
hefur skapazt mjög alvarlegt á-
stand í atvinnumálum Raufar-
hafnar og Þórshafnar.
Bjartmar Guðmundsson.
8. júní 1968,
Hitt er svo engu síður áreið-
Dönskukennsla í skólum
BÆNDUR þessa lands hafa klof-
ið þrítugan hamarinn vi'ð að
rækta mikil túnflæmi á tiltölu-
lega skömmum tíma. Og fátt er
ánægjulegra en horfa yfir mik-
inn töðuvöll, sem er eigið verk
og vel frá genginn. í þeim spor-
um stækkar bóndinn í eigin vit-
und og annarra. En hamingja
ræktunarmannsins getur snúizt
upp í ömurleika, er stappar nærri
örvæntingu, þegar völlurinn einn
góðan veðurdag að vori sýnir sig
með dauðalit, þegar hlýindi sum
arsins ganga í garð. Þesskonar
saga er búin að endurtaka sig
um norðaustanvert landið nú í
þrjú til fjögur ár á raunalegan
hátt.
Án efa hafa orðið stórstígari
framkvæmdir í jarðrækt á landi
hér síðastlfðin 6—8 ár en nokkru
sinni áður á jafn löngum tíma.
Á sama tíma hefur og meira
verið byggt yfir menn og fénað,
áhöld og fóðurforða en dæmi
finnast til í sögunni. Þetta stafar
af auknum stórhug og vaxandi
getu. Þar að auki eru byggingar
síðustu ára stórum betur úr
garði gerðár en áður var, mikl-
um mun varanlegri og útheimta
minni vinnu á heimili og búi.
Þetta er heildarmyndin áhrær
andi hinar dreifðari byggðir,
sveitirnar.
Aldrei framar
Aldrei framar mun heyskap-
ur bregðast á þessu landi, sögðu
menn fyrir einum áratug eða
svo. Þetta sagði bóndi við bónda
og kaupstaðarbúinn við sveita-
manninn. Tilbúni áburðurinn sér
um það, nýslétturnar, hlöðurnar,
turnarnir og vélarnar.
Með tilkomu verksmiðjuáburð
arins hófst mikið grassprettu-
tímabil. Það lofaði eða virtist
lofa gjörbreyttum tíma og að
tíu alda heyskaparleysi Islend-
ingsins væri með öllu að baki.
Þegar kólnaði í véðri um
sprettutímann urðu viðbrögð
manna þau að auka áburðar-
skammtana. Og grasið kom. Þó
kalt vor og sumar kæmi um
norðanvert landið kom grasið
með vaxandi áburðarskemmti.
Það er að segja fyrst í stað.
Ráðunautar í jai’ðrækt riðu um
héruð og sögðu: Berið á, bænd-
ur góðir. Svo ríflega ákulu þið
bera á túnin ykkar að jörðin
svelti ekki, það er að segja tún-
grösin. Ekki að svelta grösin.
Þeirra vöxtur og viðgangur er
undirstaða búanna, búskaparins,
sveitalífsins. Rétt er að bera &
tvisvar á einu og sama sumri,
jafnvel þrisvar, og stefna að þvi
að fá tvo slætti gó'ða, helzt þrjá.
Túnin eiga að skila flekkjagrasi
að minnsta kosti tvisvar á
sumri.
Spurt var þá á einstaka bænda
námskeiði hvort grasrótinni
stæði engin hætta af svo stór-
um áburðarskömmtum tvisvar,
þrisvar á sumri. En þeir hinir
sömu voru kallaðir afturhalds-
samir og ekki með á nýjum nót-
um og fengu strax svörin í haus-
inn: Nei, nei, nei.
Gæti ekki verið, mölduðu
þeir enn í mó, að taðan verði
lakari til fóðurs mjög hrað-
sprottin upp af eintómum verk-
smiðjuábur’ði. Svar: Nei, nei,
nei.
Rétt er að geta þess nú að nýj-
asta kenning jarðræktarmanna
er að hagkvæmast sé að bera
hóflega á og slá túnin aðeins
einu sinni á sumri og ekki
seint.
En það var hin kenningin, sem
komst í ker fyrir tveimur ára-
tugum og varir sá smekkur í
hugum margra bænda enn þann
dag í dag.
Handlæknir norðurlanda.
Nú um sinn hefur kólnað í
veðri á landi hér og hefur það
minnt okkur á að landið er al-
veg á sama stað og árið 1880—
82. Um leið hefur komið áþreif-
anlega í ljós að túnrænt okkar
þolir alltof illa slíka raun. Eg
minntist á ofnotkun gerviáburð-
ar. Spyrja mætti líka: Er það
ætterni túngrasanna, sem eru
innflutt, og rekja rætur sínar til
annarrar moldar í hlýrra lofts-
lagi um þúsundir ára, sem veld-
ur þessu? Ekki væri það ólík-
legt.
Er jarðvinnslan nógu vel af
hendi leyst? Hvergi nærri alls-
staðar. Stafa stórfelld áföll af
því að lítt nothæft land hafi
verið tekið til ræktunar? Vafa-
laust má því um kenna á alltof
mörgum stöðum. Framræstar
mýrar hafa fram undir þetta
verfð taldar albezta landið að
rækta. Þar áttu útdauðar jurtir
að gefa nýju plöntunum lífs-
næringuna. Reynslan er mjög
slæm af slíkum túnum. Víða er
frágangur á sléttum hroðvirknis
legur. Sumsstaðar dregur til
dælda og eru þær handvissar að
verða kalinu að bráð. Sums
staðar eru tún marflöt, svo vatn
getur ekki út af þeim runnið.
Þau eru í stórhættu í leysingum
á vorin, þegar frost kemur upp
á. Gömlu mennirnir, sem gerðu
beðaslétturnar með spaðanum
sínum töldu nauðsynlegt a'ð hafa
á þeim hrygg. Slíkt var nú tal-
ið úrelt. Og nútíminn kom með
sín tætingstæki og jafnaði úr
þessum gömlu handaverkum,
sem kennd voru við búnaðar-
frömuðinn Torfa í Ólafsdal. Kal-
ið kom þegar þessar gömlu
sléttur voru orðnar marflatar.
Á margt fleira af þessu tagi
mætti benda, er styður það
að margra mistaka má minnast,
þó veðurfar síðustu ára hafi óum
deilanlega lagt til smiðshöggið.
Stephan G. getur þess ein-
hvers sta'ðar að túngrösin séu
,kynbætt við þúsund þrautir" og
Einar Benediktsson í öðru lagi
að „kuldinn sé handlæknir
norður landa".
„Allt sem krankt er og hímir
á höm, hann hreinsar úr vegi og
blæs á það dauðans anda".
Sumum verður það fyrir að
fara að hugleiða svona löguð
spakmæli, þegar litið er yfir
sum gamalræktuðu túnin við
hliðina á nýræktunum, sem gró-
fð hafa upp af fræblöndum, sem
ræktaðar hafa verið handan ís-
landsála.
Ég bið menn að athuga, að
þetta er sagt um okkar norður-
byggðir en á sjálfsagt miklu síð-
ur við sunnan jökla. Þar er veð-
urfar líkara því sem gerist í
nágrannalöndunum.
Reynslunni rikari
Þegar miðað er við veðurfar
þriðja, fjór’ða, fimmta og sjötta
áratugs þessarar aldar má með
sanni segja að hér hafi verið
óáran 1965, 1966, 1967 og fram
yfir miðjan maí 1968. Þessi ár
hafa verið með nokkursonar
Ófeigshnefa á lofti og fært mönn
um heim sanninn.
Flestir munu nú skilja að það
stoðar minna en ekkert að nota
er til lengdar lætur í óhófi gervi
efnaáburð, en vanmeta hinn
náttúrlega búfjárskít. Fáir munu
hér eftir flýta sér svo hratt við
túnrækt að þeir gefi sér ekki
tíma til að vinna landið vand-
lega. Það hefur síast inn í flesta
eða alla að vel þarf að vanda
til lands sem til túnræktar er
ætlað og að fræblöndur má með
engu móti velja af handahófi.
Fleirum og fleirum verður nú
ljóst að norður við Dumbshaf
verður ekki, hvernig sem árar,
ræktaður gróður nema hann sé
eittJhvað kynbættur af þeim
þrautum, sem þar hljóta að
mæta honum, þegar hadðnar í
ári eins og t.d. nú á næstliðnum
vetri.
Af árekstrum höfum við þeg-
ar lært nokkuð og högum okk-
1.
EIN er sú námsgrein, sem er á
hvað mestu undanhaldi í íslenzk
um menntastofnunum, og það
er danskan. Hvað veldur og
hvaða úrbætur eru nauðsynleg-
ar? Eigum við e.t.v. að láta eina
norræna tungumálið, er við lær-
um í skólunum (fyrir utan isl.)
lönd og leið? Eru nú Norður-
löndin orðin of smá fyrir íslend-
inginn og því eigi nauðsynlegt
að hafa vald yfir þeim tungu-
málum, sem þar eru töluð?
Ein var sú tíðin að Kaup-
mannahöfn var aðalaðsetur ís-
lenzkra námsmanna erlendis.
Með bættum samgöngum og
auknum viðs'kiptum okkar við
fjarlæg lönd, hafa námsmenn
smám saman týnt tölunni í þeirri
„París" er við einu sinni áttum á
Norðurlöndum. Þótt Kaupmanna
höfn sé enn í dag sú borg, sem
stærsti hópur íslenzkra náms-
manna dvelst, fer þeim hlutfalls-
lega fækkandi, er þangað leita.
Oft er það svo, að viss lönd fá
orð fyrir að útskrifa frábæra
kandidata, t.d. Þýzkaland tann-
lækna, Svíþjóð verkfræðinga
o.s.frv. Það liggur í hlutarins
eðli, að námsmenn leita til
þeirra landa, er þeir telja sig
fá bezta menntun i Danmörk
hefur í dag menntastofnanir,
sem jafnast á við það bezta, sem
við finnum í öðrum löndum.
Danmörk er það land, er veitir
íslenzkum námsmönnum flesta
styrki og Norðurlandabúar eru
okkur lí'kastir í hugsun og útliti.
Danska, norska og sænska eru
þau tungumál ,sem íslenzkunni
eru skyldust og því tiltölulega
auðvelt fyrir íslendinginn að
skilja þau tungumál, sem þar
eru töluð.
2.
Tíminn er dýrmætur. Sá náms
maður, sem þarf að eyða 4—5
mánuðum til að skilja það mál,
er kennslan fer fram á, er ólíkt
verr settur fyrir próf en sá, sem
fylgzt hefur með kennslunni frá
byrjun. Hvernig er nú aðstaða
íslenzka námsmannsins, er hann
setzt á skólabekk í Danmörku,
eftir að hafa lært „dönsku" í is-
lenzkum skólum í 5—6 ár? Hún
er góð að því sem viðkemur
bókalestri, en 2—3 fyrstu mánuð
irnir fara i það að skilja tal-
málið og löngu síðar er sá mögu-
leiki fyrir hendi, að geta talað
málið. iHér er eitthvað að, eða
var það e.t.v. ekki danska, sem
lærð var í skólunum?
Danskur lektor sagði mér, að
eftir víðtæka rannsókn, sem
gerð hefði verið meðal íslenzkra
kennara, sem kenna dönsku á
gagnfræðaskólastiginu, hefði 90%
kennaranna verið ófærir að
tala málið, þó að málfræðin hafi
verið í lagi og ekkert að orða-
forðanum. Þessi rannsókn fór
fram á vegum danska mennta-
Gi/ur Isleilur Helgason,
kennari.
málaráðuneytisins fyrir nokkr-
um árum.
3.
Hvernig fer dönskukennsla
fram í íslenzkum skólum í dag?
Miðað við 45 mínútna tíma,
skiptist tíminn á eftirfarandi
hátt hjá allflestum kennurum:
25 mín. lestur og þýðing, 10—
15 mín. stíll og það, sem þá er
eftir, er notað til málfræði-
kennslu,
Það mætti ætla, að eina tak-
markið með málakennslu í skól-
um sé að gera nemendur færa
um að lesa bækur á erlendum
tungumálum, en að geta haldið
uppi samræðum á viðkomandi
tungumáli sé aukaatriði.
í nágrannalöndum okkar fer
helmingur kennslustundarinnar
fram á því máli, sem verið er
að kienna í það og það s*kiptið
og nemendur eru tilneyddir að
tjá sig. Segulbandsspólur og
hljómplötur eru óspart notaðar
og á réttan hátt. Það er ekki nóg,
að kennarinn segi: „Nú skulum
við hlusta á söguna um Eldfær-
in, lesna upp á dönsku". Sáðan
sezt hann á sinn stað og börnin
hlusta á söguna frá upphafi til
enda. Að því loknu er haldið
áfram með kennsluna, eins og
ekkert hafi í skorizt. Ef til vill
er spjallað um söguna á íslenzku,
og um mismuninn á málunum,
en að nemendur fái tækifæri til
að segja upp setningar úr sög-
unni og líkja eftir sögumanni,
er af og frá, enda er kennarinn
í flestum tilfellum ófær til þess
sjálfur, og hefur e.t.v. minnimátt
arkennd varðandi eigin fram-
burð. Segulbönd og plötuspilarar
í kennslu eru ekki til þess ætl-
uð, að börnin og kennarinn geti
nú slappað reglulega af og nú
verði gaman. Málakennsla með
þessum tækjum á að fara fram á
þann hátt, að kennarinn láti nem
endurna endursegja stuttar setn-
ingar upp úr því verki, sem not-
að er í það og það skiptið, og
líkja eftir þeim, sem les upp. Það
er því tilgangslaust að spila lang
an kafla í einu. Bezt er þó, að
kennarinn sé sjálfur það lipur
í málinu, að hann geti sjálfur
lesið inn á segulbönd og látið
nemendurna endurtaka setning-
arnar inn á segulbandið. Þarna
heyrist þá mismunurinn greini-
lega og nemandinn reynir að eft-
irlíkja framsögn kennarans.
Hið umdeilda Landspróf met-
ur ekki framburðinn meira en
svo, að hann gildir ekki nema að
1/7 hluta prófsins. Nú á að
breyta þessu og á framburður-
inn framvegis að gilda að 1/10.
Sem sagt: Meira málfræðistagl,
meiri þýðingar, fleiri stílar, en
enginn framburður.
Hvar eru nú þau 10% stödd, er
hafa vald yfir t.d. danska tungu-
málinu og löngun hafa til að
gera nemendurna færa um að
Framhald á bls. 2ð