Morgunblaðið - 15.06.1968, Blaðsíða 19

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 15. JÚNÍ 1968
19
Gís/f Guðmundsson:
Setiö á Ferða málaráðstef nu
STUNDUM hefi ég verið að
velta því fyrir mér hve um-
hverfi og störf geta haft sterk
áhrif á geðslag manna og jafn-
vel útlit. Oft mótar slíkt inn-
hverfar sálir, sem hafa ekkert í
augum eða svip nema rúinarist-
ur brauðstrits og fé3ýslu, ensem
betur fer sleppa margir við slíka
smækkun verundarinnar: máske
táltölulega fleiri hér á fslandi
en víðast annarstaðar, því að
þeir, sem komast í trúnaðarsam-
band við náttúru þess formyrkv
ast seint í yfirbragði eða skap-
höfn.
Þessar hugsanir vöktu í huga
mínum er ég horfði á Hallgrím
Jónasson í ræðustól á Ferðamála
ráðstefnunni og hlustaði áhann
flytja erindi sitt: Ferðir um ó-
byggðir íslands. Áratuga trún-
aðarsamband hans við þá furðu
veröld var. svo greinilegt í fasi
hans og málflutningi og það
vakti hjá mér minningar um tvo
gengna samferðamenn, þá Helga
Jónasson frá Brennu og Þor-
stein Jósepsson. Báðir voru þeir
vinir og samstarfsmenn Hall-
gríms, ég vil leyfa mér að segja
sálufélagar, og þeim fylgdi þessi
sami óræði bjarmi, sem svo erf-
itt er að skilgreina. Skyldi hann
ekki stafa frá minningum um
töfrafegurð ólýsanlegra heið-
ríkjudaga, sem stundum láta
bíða töluvert eftir sér, en raða
sér svo í hugskotið, líkt og dýr
mætar perlur á festi. Sjálfur
hefi ég heimsótt all mörg ríki
veraldar og séð töluvert af
þeirra dýrð. Á því flakki hefi
ég oft orðið fyrir sterkum hug-
hrifum á fögrum eða merkum
stöðum: þá hefur gjarnan skot-
ið upp 1 huga mímum einni
slikri minningarperlu að heim-
an, sem með bjarma sínum hef-
ur aukið á gildi stundarinnar.
íslenzka Hallgríms var mynd-
auðug og hljómmikil að vanda,
í fórum sínum á hann mikið af
snjöllum lýsingarorðum og er ó-
spar á þau, vitanlega lauk hann
máli sínu með nokkrum erindum
úr eigin smiðju. Að erindihans
loknu sá ég ekki betur en að
hópurinn sæti nokikuð keikari í
sæti og' með meiri birtu í svip
énda uppskar hann mikið lófa-
tak. Honum var einnig þakkað
með orðum, ég lagði þar orð í
belg og lét í Ijósi þá skoðun, að
útlendir ferðamenn væru jafn
snortnir af töfrum íslenzkra ör-
æfa, og við heimamenn. Því bæri
okkur að vinna að því af al-
efli, að bæta skilyrði til ferða-
laga um þau svæði og vinna
markvisst að þvi, að útrýma
glæframennskunni, sem allt of
oft hefur einkennt þau á und-
anförnum árum. Erindi Hall-
gríms undirstrikáði ráðstefnan
með eftirfarandi ályktun:
„Ferðamálaráðstefnan 1968
telur það mikilvægt, að unnið
verði markvisst að auiknum
ferðalögum landsmanna um sitt
eigið land og þakkar Ferðafé-
lagi íslands og öllum þeim að-
ilum, sem unnið hafa lofsvert
brautryðjendastarf á því sviði.
Hún samþykkir, að þetta verði
eitt af þeim málum, sem tekin
verða fyrir, til umræðna og á-
lyktana, á næstu ráðstefnu.
Landkynningarmál voru næ8t
á dagskrá og hafði Lúðvig
Hjálmtýsson framsögu. Erindi
hans var stutt, máske einum um
of, en ég 3kal viðurkenna það, að
honum var þar töluverður vandi
á höndum. Þessi mál eru afar
margþætt og svo margt um þau
að segja, að engin leið er að gera
þeim viðhlítandi skil nema í
löngu máli. Til þess var tími
hans of naumur og því varð
hann að stikla á stóru. Það sama
verð ég að gera nú, annars yrði
úr því löng grein, máske skrifa
ég hana síðar. í umræðunum um
málið kom það fram, að ýmsum
virtist sem nokikur brotalöm hafi
verið á þessari starfsemi okkar
og að ekki hafi verið nægileg
samstilling eða samvinna á milli
þeirra aðila, sem að henni hafa
unnið. Samkvæmt lögum er það
hlutverk Ferðaskrifstofu rík-
isins, að hafa forgöngu um land-
kynningu og til þess, hefur hún
fengið fjárveitingu frá Alþingi.
Út af þeirri fj árveitingu, og ráð
stöfun hennar, varð hún fyrir
heiftarlegum árásum á fyrri ráð-
stefnum, var jafnvel borið á
brýn að hún misnotaði hana. Nú
var ekki lengur hægt að bítast
út af því, því að fjárveitingin
var skorin niður á síðasta þingi.
Þorleifur Þórðarson, forstjóri
Ferðaskrifstofu ríkisins, var
á ráðstefnunni og sat í þetta
skipti á friðarstóli, fékk jafn-
vel að heyra viðurkenningarorð
um þá umdeildu stofnun. Bæði
hann og aðrir sem tóku til máls
hörmuðu þessa vafasömu sparn-
aðarráðstöfun. En lofsvert mátti
það teljast að enginn, ekki einu
sinni Þorleifur ympraði á því,
sem þó var nokkuð rætt manna
á milli, að máske hefðu hinar
illskeyttu deilur út af fjár-
veitingunni gefið stjórnarvöld-
unum nokkra átyllu til niður-
skurðarins. Svo fór málið í
nefnd sem skilaði tillögum
næsta dag. Eftir töluverðar um-
ræður voru þær samþykbtar, að
mestu óbreyttar, sem ályktanir
ráðstefnunnar. Helztu atriði
þeirra voru þessis
„Ferðamálaráðstefnan harmar
niðurfellingu landkynningarfjár
af fjárlögum 1968. Hún álítur að
þetta framlag hafi á undanförn-
um árum verið notað jöfnum
höndum, til að byggja upp nýja
atvinnugrein í landinu og til að
kynna menningu og atvinnulif
treystir því á skilning stjórn-
valda landsins á nauðsyn þess,
að taka þetta framlag inn á fjár-
lög aftur og auika það verulega."
„Ráðstefnan telur brýna nauð-
syn á réttri og aukinni land-
kynningu erlendis, og að á und-
anförnum árum hafi verið unn-
ið að þessu af dugnaði en van-
efnum. Hún telur brýna nauð-
syn, að allir aðilar, sem hafa hag
af auknu aðstreymi erlendra
ferðamanna til landsins, samein-
ist um þetta mál. Ráðstefnan
beinir þeirri ósk til hæstvirts
samgöngumálaráðherra, að hann
skipi nefnd, sem hefur það höf
uðverkefni, að gera tillögur um
framtíðarskipun landkynningar-
mála.“
f ályktun ráðstefnunnar, sem
síðar verður getið, var fleiri
verkefnum vísað til þessarar
nefndar, ef hún skyldi verða
skipuð. Þá var lokið afgreiðslu
mikilvægs máls, sem mér fannst
ráðstefnan fjalla um af ábyrgri
hófsemi.
Næst flutti ungfrú Gerður
Hjörleifsdóttir erindi um ís-
lenzkan heimilisiðnað, sem vakti
verðskuldaða athygli enda vai
það vel samið og sköruglegf.
flutt. Þessi ungi kvenmaður, sem
er handavinnukennari að mennt,
tók við starfi framkvæmdastjóra
hjá Heimilisiðnaðarfélagi ís-
lands fyrir ári síðan og er Hk-
leg til að koma ýmsu góðu í
verk. í öllum ferðamannalöndum
er sala minjagripa mikil tekju-
lind, sem fjöldi manns hefur at-
vinnu af, ýmist að öllu eða í
tómstuindum. Yíðast er meginá-
heirzlan lögð á framleiðslu muna,
sem sýna þjóðleg sérkenni og
listhefð, enda sækjast útlendir
gestir mest eftir slíku. í gamal-
grónum ferðamannalöndum hef-
ur löng og skipuleg þróun skap-
að ótrúlaga fjölbreytta fram-
leiðslu og ákveðna festu í henni.
Hjá okkur rí'kir frumbýlingshátt
urinn enn þó margt hafi
færst í rétta átt á síðustu ár-
um.
Fáar þjóðir eiga að baki eins
rótgróinn og umfangsmikinn
heimilisiðnað, eins og við ís-
lendingar, annar iðnaður var
ekki til í landinu fram að síð-
ustu aldamótum. En svo datt
botninn úr öllu slíku og það svo
rækilega, að á tímabili virtumst
við vera á góðri leið með að
gláta þt-ssari dýrmætu þjóðararf
leifð. En árið 1913 stofnuðu
nokkrir þjóðhollir áhugamenn
Heimilisiðnaðarfélag íslands og
því á þjóðin mikið að þakka.
Það glæddi hinn fölskvaða eld
og héðan af mun hann ekki
kulna. Félagið hefur haldið
uppi víðtækri fræðslu- og upp-
lýsingastarfsemi og rekur nú
heildsölu og smásölu með ís-
lenzkan heimilisiðnað. Ég talaði
nokkur orð við Gerði í ferð-
inni og lagði sérstaklega fyrir
hana eftirfarandi spurningar:
„Væri ekki hægt, að nota tækni
fjöldaframlleiðslunnar að ein-
hverju leyti við framleiðslu
minjagripa, án þess að það rýri
hið listræna og þjóðlega gildi
hlutanna um of, en lækki fram-
leiðslukostnaðinn. í öðrum lönd-
um hefi ég séð þetta gert með
góðum árangri? Hún svaraði:
„Ég tel líklegt að þetta væri
gerlegt í vissum tilvikum, en
samt með mikilli varúð. Við höf-
um farið þá leið, að kenna fram-
leiðendum okkar betri vinnuað-
ferðir og tækni og á þann hátt
aukið afköst þeirra verulega.
Annars verðum við lítið vör við
kvartanir út af of háu verði,
vandaðir og vel unnir munir
standa æ undir sínu“.
Síðari grein
Síðari spurningin var þessi:
„Telur þú ekki nauðsynlegt að
koma á einhverskonar gæðamati
á þjóðlegum minjagripum og
losa okkur þannig við ýmiskon-
ar grodda, sem maður verður
stundum var við? Svar hennar
var: „Við höfum slíkt mat og
merkjum alla okkar vöru með
sérstöku merki félagsins. Mér
fyndist æskilegt að koma á mati,
sem næði til allra". Mér þótti
vænt um að svör hinnar sér-
menntuðu konu voru svipuð mín
um viðhorfum, einkanlega þó við
síðari spurningunni. Við eigum
dýrmæta þjóðlega arfleifð og eig
um að færa okkur hana í nyt
og ávaxta hana, án þess þó, að
gera hana ajð tís'ku- eða tildurs-
fyrirbæri. Ég þekki roarga af
þeim mönnum, sem verzla með
minjagripi og treysti þeim til
einlægs samstarfs í þessu máli.
Á ráðstefnunni var önnur kona
frú Elsa Guðjónsson safnvörður,
hámenntuð vísindakona, sem
sannarlega þarf að hafa með í
ráðum. Ráðstefnan undirstrik-
aði erindi Gerðar með eftirfar-
andi ályktun:
„Framleiðsla ýmiskonar minja
gripa er snar þáttur 1 ferða-
málum hverrar þjóðar. Ferða
málaráðstefnan 1968 skilur nauð
syn þess, að fjölbreytni sé sem
mest í framleiðslu þjóðlegra
minjagripa og felur Ferðamála-
ráði, að taka þetta mál til at-
hugunar og umræðna við þá
aðila, sem nú vinna lofsvert
starf á þessu sviði“.
Hið þriðja og síðasta af að-
almálum ráðstefnunnar var
Veiðimál og framsögumaður Þór
Guðjónsson veiðimálastjóri. Er-
indi hans, um nytjafiska í ám
og vötnum á íslandi með skugga
myndum til skýringar, var hið
fróðlegasta og gerður góður róm
ur að. Þór Guðjónsson hefur
ekki ætíð átt sjö dagana sæla í
sínu starfi, orðið fyrir svæsn-
um árásum, en umborið þær með
virðingarverðri stillingu og sýnt
meiri prúðmennsku í mál-
flutningi en árásarmenn hans.
Raunar hefur hann staðið á milli
tveggja elda, tveggja hatrammra
andstæðinga, netaveiðimanna og
stangaveiðimanna. Báðir aðilar
hafa verið aðsópsmiklir en þeir
síðarnefndu þó mun harðari,
enda hefur náttúran og dýrðin
verið meira þeirra megin á und-
anförnum veltiárum. Hefur það
komið greinilegast fram í stöð-
ugu kapphlaupi um hvert ein-
asta straumvatn, sem nokkuð
kvikt er í, og með þeim afleið
ingum, að verð á veiðileyfum er
næsta furðulegt hér á landi.
Mig skortir þekkingu, til að
dæma um það, hvor þessara að-
ila hafi meira til síns máls í
hinni hatrömmu deilu. Stanga-
veiðimenn segja: „Þið þverlegg-
ið árnar, dragið á í þeim og not-
ið jafnvél gildrur". Netaveiði-
menn segja: „Þið fasskellið árn-
ar endanna á milli, frá morgni til
kvölds með fullkomnustu veiði-
tækjum og tálbeitum, þið stund-
ið „húkk“ og skiljið eftir
öngla og línudræsur í fisk-
um, sem sitja hjá ykkur,
og veslast svo upp“.
Þetta eru ófagrar lýsingar en
báðir hafa nokkuð til síns máls,
í báðum hópum eru til óprúttn-
ir menn, sem fara lítt að sett-
um reglum í veiðiskap sínum. En
eru þessir aðilar ekki að dei'la
um keisarans skegg, hvor eigi að
klippa það og hirða bróðurpart
inn. Væri þeim ekki nær að kom
ast að raunhæfu samkomulagi,
svo að báðir geti stundað sinn
veiðiskap, sér ti'l ábata og á-
nægju. Veiðimálastjóri myndi
vissulega fagna slíkum Fróða-
friði, því að þá gæti hann ein-
beitt sér að hinu mikilvæga
starfi, að skila komandi kyn*
slóðum stóraukinni arfleifð í ám
og vötnum landsins, sem hafa
haldist sporðakvik fram á þenn-
an dag, þrátt fyrir stöðuga rán
yrkju allt frá dögum Hrafna-
Flóka.
Frá mínum sjónarhóli, eftir að
hafa tekið á móti erlendum ferða
mönnum í yfir tvo áratugi, er
það miður skemmtilegt ástand,
að geta hvergi komið þeim
í sæmilega veiðiá nema fyrir
einhvern kunningsskap, og þá á
okurverði, sem fæstir kæra sig
um að borga. Pleiri en einn
framámaður stangveiðimanna
hefur beinlínis sagt við mig, að
útlendingar ættu ekkert erindi
í íslenzkar veiðiár, þær ættu að
vera fyrir heimamenn. Ef þetta
er hin almenna afstaða í þeirra
hópi verður seint hægt að gera
þessa vinsælu íþrótt að þeim
þætti í ferðamálum okkar, sem
hún gæti orðið.
Það urðu nokkrar umræður
um málið á ráðstefnunni en þá
einkanlega um eitt atriði, sem
einnig getur talist til náttúru-
verndar. Það var hin sívaxandi
hætta á mengun straum- og
stöðuvatna vegna aukins þétt-
býlis, gálauslegra framkvæmda
og margskonar hriðuleysis í um-
gengni okkar mannanna. Guð-
rnundur Kristjánsson, formaður
Landssambands stangaveiði-
manna, vakti máls á þessu og
bennti sérstaklega á Blliðaám-
ar, sem nú væru í bráðri hættu
Hann sagði réttilega að það
væru ekki margar höfuðborgir,
sem ættu laxveiðiá innan borg.
armarkanna, en nú liti út fyrii,
að við gætum ekki státað af þvl
mikið lengur. Þessi aðvörun
hans var rækilega undirstrikuð
í uggvekjandi sjónvarpáþætti,
nokkrum dögum síðar. Það voru
allir á einu máli um þetta al-
varlega mál og hin algera sam-
staða staðfest með eftirfarandi
ályktun ráðstefnunnar:
„Ferðamálaráðstefnan 1968
vekur athygli viðkomandi yfir-
va'lda á nauðsyn þess, að koma
í veg fyrir mengnn strauan- og
stöðuvatna og vill í því sam-
bandi benda sérstaklega á það,
sem er að gerast á vatnasvæði
Elliðaánna í Reykjavík.“
Ennfremur var samþykkt eftir
farandi ályktun: „Veiði í ám og
vötnum, svo og ferðir um há-
lendi íslands, eru þau verðmæti
íslenzkra fierðamála, sem leggja
ber sérstaka áherzlu á að nýta,
til þess að auka ferðamanna-
strauminn til landsins. Það er
ósk ráðstefnunnar, að nefnd sú
sem um getur í annari samþykkt
hennar, taki þessi tvö mál ti'l at-
bugunar og geri tillögur um
framtíðarlausn og skipulag
þeirra.“
Nú var komið að dagskrár-
liðnum önnur mál. Ráðstefnuna
sátu nokkrir ungir veitinga-
menn og þeir báru fram mál,
sem var rætt og gerð um sam-
þykkt á ráðstefnunni í fyrra,
um að leyft verði að selja vín
með mat á öllum gistihúsum
landsins, sem þess óska. Það
urðu töluverðar umræður um
þetta mál og flutningsmönnum
bent á, að hér væru fleiri en
eitt ljón á vegi, t.d. væri ekki
nóg að fá þetta samþykkt á Al-
þingi heldur einnig í viðkomandi
héruðum. Að loknum umræðum
var áskorun ráðstefnunnar 1967
endurnýjuð einróma.
Að lokum við ég svo geta um
mál, sem ég bar fram á ráð-
stefnunni, lokum Almannagjár
fyrir bílaumferð. Til grundvall-
ar málflutningi mínum lagði ég
grein, er birtist í þessu blaði
þann 8. okt. síðastliðið haust,
þar sem ég andmælti þessari
ráðstöfun kröftuglega, birti einn
ig andmæli nokkurra framá-
manna í ferðamálum og lagði
fram ákveðnar tillögur um fram-
tíðarSkipulag umferðar um
gjána. Þessar tillögur mínar
lagði ég nú fyrir ráðstefnuna til
umræðna og afgreiðslu og þær
eru þessar:
1. Tekinn verði upp einstefnu
akstur norður Almannagjá og
allir þungaflutningar um hana
bannaðir, nema akstur hóp-
ferðabifreiða sem eru með
ferðamannahópa. Lögð verði ein
föld akrein um gjána með ryk-
bundnu yfirborði (olíumöl eða
malbiki) en hjá Skarðinu (Lög
bergi verði gerð hliðarrein á
100-200 m kafla. Gengið verði
frá grassverði báðumegin veg-
arins eða gróðursettar íslenzk-
ar blómjurtir.
2. Bannað verði að leggja bif-
reiðum í gjánni nema á áður-
nefndri hliðarrein, og þar að-
eins takmarkaðan tíma. Hesta
mönnum sé leyft að ríða norð-
ur gjána (frá Hestagjá) og
stanza hjá Lögbergi en ekki
annarstaðar.
3. Athugaðir verði möguleik-
ar á, að setja upp sjálfvirkt
h'lið á veginn, ofan við Kára-
staðastíg, og tekinn vegartollur
af öllum bílum, sem vilja aka um
gjána. Þeim tekjum verði varið
til að greiða kostnaðinn við þess
ar framkvæmdir og til viðhalds.
Það urðu fjörugar umræður
um málið, ekki vegna ágrein-
ings um það sjálfit, aðeims ein
hjáróma rödd mælti lokuninni
bót, heldur út af því, hvernig
ætti að afgreiða það. Að lokum
samþykkti ráðstefnan eftirfar-
andi ályktun:
„Ferðamálaráðstefnan 1968
beinir því til Alþingis, 1
sambandi við endurskoðun laga
um náttúrúvernd, að taka fullt
tillit til þarfa almennings um ó-
hindxaðan aðgang að fögrum
stöðum, og eðlilegum útivistar-
svæðum.
f tilafni af því, að nú er ver-
ið að endurskoða lögin um þjóð-
garðinn á Þingvöllum, telur ráð-
stefnan að hraða beri al'lsherjar-
skipulagi hans, og beinir þeim
tilmælum til Alþingis og Þing-
vallanefndar, að taka til endur
skoðunar ákvörðun sína um
bann við allri bifreiðaumferð
um Almannagjá".
Síðan voru tillögur mínar sam
þykktar, sem viljayfirlýsing ráð
stefnunnar til Ferðamálaráðs.
Ráðstefnunni lauk með kvöld
verðarboði samgöngumálaráð
herra á Hótel Höfn. Því stjórn-
aði Brynjólfur Ingólfsson, ráðu-
neytisstjóri, fyrir hönd ráðherra,
sem ekki gat mætt sökum ann-
ríkis, og gerði það vel og skör-
uglega. Að mínu áliti, þá átti
ráðstefnan honum og Sigurði
Jóhannssyni vegamálastjóra
töluvert að þakka. Þeir voru
ætíð reiðubúnir til að veita
upplýsingar og svara spurning-
um og áttu verulegan þátt í hin-
um jákvæða árangri hennar. Ég
hield að ráðstefnan í heild verði
flestum, er sátu hana, nokkuð
minnisstæð en þó sér í lagi þessi
kvöldstund. Á borðum voru
góðar, en hóflsamlegar, veiting-
ar, það var létt yfir hópnum g
ræðumönnum líka. En fyrir utan
gluggana blasti við eitt stór-
Frarnh. á bls. 23