Morgunblaðið - 15.06.1968, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 15. JÚNÍ 1988
Þegar kóngurinn kallaði: STOPP
p
í
Við steinsteypt hneinlegt atræt
ið — Rorgarbrautina — undir
þverhníptum klettunum, uppi á
hverjum hin turnmjóa kirkja
Borgnesinga gnæfir við heið-
bláan himin vorsins stendur
hvítt hús — ákaflega hvitt, svo
að maður fær glýju í augun þeg-
ar björt formiðdagssólin stafar
• á það hvítum geislum sínum
þennan vorkalda morgun.
Hér er allt steypt — hreint
og traust, og það má segja að
sé táknrænt fyrir íbúa þess,
Magnús Jónasson og hans góðu
og gestrisnu konu, Onnu Agnars
dóttur.— Guðmundur á Hvann
eyri hefur verið svo vinsamleg-
ur að koma undirrituðum á fram
færi við þessa vini sína. Þau
kynni ættu að geta orðið merki-
leg til fróðleiks því að hér er
um að ræða hreinan og beinan
brautryjanda á félags- og fram-
takssviði héraðsins í málum mál
anna — í samgöngumálunum.
Magnús var sem' sé sá fyrsti,
sem kom með bíl til Borgarness
og hóf akstur með hann í þágu
almennings. Enginn, sem ekur í
•fjaðramjúkum, gljáfægðum dross
íunum eftir (að vísum misjöfn
um) vegum þessa fagra búsæld-
arlega héraðs — mun geta gert
sér það í hugarlund hvert fram-
G. Br. skrifor
tak það var — já hvert afrek
það var, á sínum tíma að útvega
sér bíl og spana á þessu fjór-
hjólaða, mótorknúna farartæki
eftir hreinum vegleysum eða ó-
glöggum, niðurgröfnum götu-
troðningum, sem hestfæturnir
höfðu verið að mynda í 1000
ár. — þá hefði nú víst stundum
komið sér vel að hafa drif á
öllum hjólum. — En þetta eina
drif reyndist vel vegna þess að
bílaútgerð Magnúsar Jónassonar
var drifin af þeirri þreklund,
þei-rri þrautsegju, þeirri íor-
sjálni, þeirri trú á framtíðina,
sem nauðsynleg er hverjum
brautryðjanda til þess að fyrir-
ætlan hans lánist og hann geti
sýnt og sannað svo ótvírætt að
enginn efist: Þetta er framtíðin,
þetta er bylting — tímamót í
samgöngumálum gamla Fróns.
Borgfirðingur?
Já, ég er fæddur hér í Borgar
firði og hef alið hér svo að
segja allan minn aldur. En for-
eldrar mínir voru að vestan. Fað
ir minn, Jónas Jónsson smiður
var Dalamaður en móðir mín
Ingibjörg Loftsdóttir, var frá
Garpsdal. Þau bjuggu á Galtar-
höfða í Sanddal, sem er vestan
við og samhliða Norðurárdaln-
um. Þar voru þrír bæir, Galtar-
höfði og Sanddalstunga að sunn
anverðu við ána — Sanddals-
ána, en Gestastaðir að norðan-
verðu.
Enn í byggð?
Já, Sanddalstunga, ekki veit
ég annað, en hinir eru nú farn
ir í eyði eins og svo mörg önnur
býli í afdölum þessa héraðs svo
sem raunar annarsstaðar á land
inu. Ég fæddiist 2. maí 1894. Við
vorum 7 systkinin. Faðir minn
var leiguliði og þegar ég var 9
ára fluttumst við frá Galtar-
höfða að Litla-Skarði í Stafholta
tungum. Ég fór fljótt að heiman
til að vinna fyrir mér eins og
þá var títt um unglinga á barn-
mörgum heimilum. Tvö ár var
ég vinnumaður hjá Kristjáni á
Steinum. Svo fór ég að stund_a
smíðar. Eg kunni best við að
verkið gengi sæmilega meðan
ég var við vinnuna. Mér fannst
líka afleitt að komast ekki sæmi
lega hratt og greiðlega milli
vinnustaðanna. Ekki gat égfeng
ið af mér að pína lata hesta
áfram með svipuhöggum. — Mér
Kannst betra að fara garvgandi.
Lengi í Borgarfiðinum eftir að
þú komist upp?
Ja, ég hef nú alltaf átt heima
hér eins og ég sagði áðan, en
ungur fór ég nú samt til Reykja-
víkur. Ekki man ég nú hvaSa
Ar það var, en það man ég, að
þar hitti ég hinn kunna iþrótta
frömuð Bennó — Benedikt
Waage. Af honum keypti ég
hjól — hjólhest, — sem var
mjög algengt farartæki í þá
daga. Hjólið varð góður vinur
minn. Á því æfði ég mig mikið
— lék á því margar kúnstir. Og
á því ferðaðist ég víða um Borg
arfjörð á sumrin.
Hvað hugsaðurðu fyrir framtíð-
inni?
Það var nú ýmislegt. Og loks
dreif ég mig til Reykjavíbur, á
fund Jónatans Þorsteinssonar og
bað hann að taka mig í vinnu.
Það var haustið 1916. Jónatan
var þá umsvifamikill kaupmað-
ur og atvinnurekandi í höfuð-
staðnum. Hann var til húsa á
Laugavegi 31. Það þótti stór-
hýsi þá — tvílyft, 33 álnir á
lengd og 24 á breidd. Síðla
dags, 26. júlí 1920 kom upp í
því eldur og það brann til
grunna á röskum 2 klukkutím-
um. En það er nú önnur saga.
Jónatan tók mig til náms í
húsgagnasmíði. Hann framleiddi
allskonar trésmíði — allt frá
stórum kerrum til fínustumublu
verka. Þar var fjöldi fólks í
vinnu. Því er ég nú flestu bú-
inn að gleyma nema tapetser-
inn var Axel Meinholt. Svo var
það að rennismiðurinn á tré-
smíðaverkstæðinu dó um vetur-
inn og þá vantaði mann að renni
bekknum. En faðir minn hafði
smíðað rennibebk þegar við
bjuggum í Litla-Skarði — vitan
lega stiginn. í honum renndi ég
marga hluti. Og það varð úr að
ég tók við rennibekknum á verk
atæði Jónatans. Og mikill var
nú munurinn að hafa rafknúinn
rennibekk.
En hvenær kemur bíllinn til sög
unnar?
Bíddu nú við. Hann kom nú
eiginlega strax og ég réðst til
Jónatans. Hann flutti inn bifreið
ar — OverLand, sem all-algeng-
ar voru hér á fyrstu bifreiða-
árunum. Og við vorum oft að
snúast í kringum þessa bíla,
draga þá, ýta þeim til, koma
þeim fyrir á geymsluplönunum.
Þetta voru nú farartæki að mínu
skapi, (það hýrnar yfir Magn-
úsi þegar hann minnist þessara
fyrstu kynna af vélknúnu farar
tæki). Það er skemmst af sagt:
um mánuði í 20-30 stiga frosti
fyrir 150 krónur.
Tókstu ekki próf?
Próf! Vitanlega tók ég próf,
fór með kennsluvottorðið til
Jessens vélstjóra og hann próf
aði mig 20. febrúar 1918 en
sagði að ökuskírteinið ætti ég
að fá hjá sýslumanninum hér í
Borgarnesi. Það var þá Krist-
ján Linnet, settur. Hann gaf
mér svo skírteinið, þótt hann
væri eðlilega óvanux slíkum em-
bættisverkum því að þetta var
M.B. nr. 1 — Því er ég nú bú-
inn að týna, Það þótti mér leitt.
Nú vantaði ekkert nema bíl-
inn! Um nýjan bíl var ekki að
ræða. Bæði voru fjárráðin lítil,
aðeins 500 kr., sem ég fékk fyr-
ir hest sem ég seldi. Svo voru
engir bílar fluttir til landsins
þetta ár. En það varð úr að ég
keypti annan bílinn af Jóni Ól-
afssyni á 2200 krónur. Það var
gamall Ford, æði slitinn. Bn
honum ók ég nú samt í eitt ár,
hér um vegina, sem þá voru bíl-
færir út frá Borgarnesi.
Geturðu ekki sagt mér frá ein-
hverju sérstöku?
segja þeir stundum í útvarpinu.
Það voru nú bara eðlilegur
byrjunarferiðleikar: Öllu óvan-
ur, á gömlum bíl af frumstæðri
gerð, óbrúaðar ár, ófærir vegir
sem maður sat fastur í hvað eft-
ir annað, hestar, sem þutu fæld
ir út í búskann þegar þeir sáu
þetta „nývirki“ koma veltandi á
fjórum hjólum með dunum og
dynkjum. Samt tóku mennþessu
af furðu miklum skilningi. Þeir
hafa sjálfsagt fundið á sér, að
hér var nýi tíminn að koma, óum
flyjanlegur eins og dagurinn á
morgun. Aðeins einu sinni var
ég kærður fyrir að hafa fælt
hesta. Þá krafðist maður skaða-
bóta fyrir að hafa verið heila
viku að leita að tveimur hest-
um, sem bíllinn hafði fælt. Sýslu
maður, Guðmundur Björnsson,
sýndi manninum fram á hvað
þetta væri óeðlileg krafa. Ég
ræddi líka sjálfur við hinn ó-
heppna hestaeiganda og gat gert
honum greiða — þar með var
því máli lokið-
Hvert var ekið?
Það var nú bara eftir þess-
um vegarspottum hérna út frá
Hús Magnúsar að Borgarbraut 7. Kirkjan í baksýn.
Ég fékk það sem nú mundi köll-
uð bíla-della og hana á háu
stigi. Næsta sumar var ég í
kaupavinnu á heimaslóðum, en
ekki fór bíllinn úr huga mér.
Mig dreymdi um að aka honum,
já eignast hann. Hvílíkar skýja
hallir. En þær áttu eftir að kom
ast niður á jörðina. — Um ára-
mótin 1917-18 fór ég til Reykja
víkur og hitti Guðmund Benja-
mínsson í Söluturninum. Hann
er enn á lífi háaldraður á
Grund í KolbeinsstaðahreppL
Og hann sagði við mig: „Farðu
til Jóras Ólafssonar. Hannkenn-
ir þér að aka.“ Ég fór til Jóns.
Hann átti þá heima uppi á Bók-
hlöðustíg. Hann átti tvo bíla og
stundaði leigubílaakstur og
kenndi. Jón reyndist mér ágæt-
lega, gerði mig ökuhæfan áein
Borgarnesi. Lengst vestur að
Dalsmynni 50 km., upp í Norður
árdal, upp að Reykholti o.s.frv.
Einu sinni man ég eftir að ég
var að fara með tvo íarþega
vestur í Eyjahrepp. Þetta var
snemma vetrar, ekki mikill snjór
en hann hafði dregið saman í
skafla, sérstaklega þegar vest-
ar dró. Ég reyndi að fara eins
hratt í skaflana og mögulegt var
til að drífa fram úr þeim. Lokis
settist ég fastur — komst hvorki
aftur á bak né áfram. Þegar ég
var búinn að moka frá bálnum
að framan gafst á að iíta: Allir
pílárarnir í vinatra framhjólinu
mölbrotnir. Ég tjakkaði nú bíln
um upp, tók hjólið af, setíti felg-
una og öll brotin úr pílárunum
í poka, lagði á bak mér ogsneri
nú fótgangandi til baka hing-
að í Borgarnes. Það voru um
25 km. Ekki hafði ég lengi geng
ið fyrr en maður náði mér, ríð-
andi með kerruhest. Með honum
fékk ég far. Þegar heim kom,
fór ég rakleiðis til Jóns Helga-
sonar. Hann var mér, eins og
fleirum, hin mesta hj álparhella.
Hann smíðaði pílára í hjólið. Og
kvöldið eftir gat ég farið með
hjólið og sótt bílinn og ekið hon
um heilu og höldnu hingað heim.
Það er ekki af því að Magn-
ús sé orðinn þreyttur að tala
stjórarnir ganga á móti þeim,
heilsa svo vel og virðulega sem
þeir kunna. Spurði konungur
hvort bílarnir væru úr Reykja-
vík enda mun honum ekki hafa
verið kunnugt um bifreiðakost
Borgnesinga. Konungsrítari Jón
Sveinbjömsson hafði forustu af
hálfu konungsliðsins. Hanin skip
aði mönnum niður í bílana og
var nú haldið af stað. Konungs-
bílnum stýrði Friðrik Þórðarson.
Fór hann næstur á eftir lífvörð-
unum. Síðastur var Magnús
Jónasson á vörubíl- Hann ætlaði
að sjá um að enginn heltist úr
lestinni. Var hann með þunga
þanka út af því hvernig gengi
að komast yfir Andakílsá, sem
talsverður dráttur var í sökum
Anna Agnarsdóttir og Magnús Jónsson.
að hér er skipt um persónu I
frásögninni og breytt yfir í ó-
beina ræðu.
Þessurn fyrsta „færleik" sin-
um breytti Magnús í vörubíl.
En þurfti nauðsynlega að eiga
fólksbíl líka til að geta veitt
fólkinu eðlilega þjónustu. Það
tókst með drengilegri hjálp Sig-
urðar Runólfssonar frá Norð-
tungu. Það var líka Ford, keypt
ur af P.Stefánssyni. Gekk rekst
ur þeirra vel, enda hafði Magn
ús aðra atvinnu með þegar lítið
var að gera við aksturinn. Hann
var bæði smiður, málari ogvegg
fóðrari. — En þegar árin liðu,
fór bílum fjölgandi í Borgarnesi
samkeppni myndaðist, hver
bauð niður fyrir öðrum. Þá
vildi nú ágóðinn verða lítill af
sumum túrunum.
Og Magnús heldur áfram sögu
sinni og bílferðanna úr Borgar-
nesi. Arið 1926 varð Friðrik
Þórðarson meðeigandi hans í
bílarekstrinum. Hann var ágæt-
ur og duglegur samstarfsmaður.
Þeir stofnuðu Bifreiðastöð Borg
arness — B.-S.-B. árið 1929. Þeg
ar flest var, átti stöðin 6 bíla,
3 fólks- og 3 vörubíla. — Einu
sinni sótti Magnús um „Sérleyfi“
til að stunda akstur á vissum
leiðum út frá Borgarnesi. Það
var löngu áður en hið almenna
sérleyfaikerfi gekk í gildi með
löggjöf frá Alþingi. Beiðni
Magnúsar var lögð fyrir sýslu
nefnd en fékk þar diaufar undir
tektir. Lét einm nefndarmaður
svo um mælt, að ekki væri meiri
ástæða til að veita slíkt leyfi
heldur en t.d. að gefa einhverj-
um einstaklingi einkaleyfi á að
nota gleraugu.
Hina stóru stund í sinu ævi-
starfi átti Magnús Jónasson á
Saurbæ á Hvalfjarðarströnd.
Það var á sóllygnum sumardegi
þjóðhátíðarárið 1930. Konuimgur
inn sjálfur er að koma af Al-
þingishátíðinni upp í Borg
arfjörð til að renna fyrir lax í
Norðurá. Magnús Jónsson hefur
tekið að sér að gera bílfæran
veg af þjóðveginum að Laxfoesi
og flikka upp á veiðimannahús-
in. Því er hvorutveggja lokið.
En hann hefur líka tekist á
hendur þann mikla vanda að
flytja jöfurr, fylgdarlið hans og
flarangur allan, sunnan af Hval-
fjarðarströnd norður á veiðistað
inn. Og nú er hann kominn með
6 fóliksbíla og 2 vörubíla. Hann
snyrtir þá sem kostur er, skipar
þeim í þegnlega röð og bíður
þess að snekkja Hans Hátignar
sigli inn fjörðinn. Þess er ekki
langt að bíða. Innan stundar er
konungsskipið lagst fram undan
Saurbæ, báti er skotið út og hin
ir tignu gestir stíga á land. Bil-
rigninga undanfarið. Höfðu bíl-
ar setið þar fastir. Magnús
hafði þann viðbúnað helstan til
glímunnar við ána, að hann
hafði dráttarbíl á vestri bakk-
anuim og lét taka viftureimarnar
af til að forðast gusugang upp
á vélina ef viftan kæmi í vatm.
Öllum bílunum gekk klakklauat
yfir ána nema þeim síðasta —
vörubílnum. Hann fékk vatn inm
á vélina og drap á sér. Var nú
farið að draga hann, ekki af
dráttarbifreiðinni, heldur hinu
hjálpfúsa og handsterka fylgdar
liði konungs, sem gripið hafði
dráttartaugina, en konungur
stóð og horfði á með velþókn-
un. Allt í einu réttir hann upp
hendina og hrópar: STOPP! Öll-
um féllust hendur. Hvað hafði
skeð? Slys? Nei, ekkert alvar-
legt sem betur fór. Stuðarinn,
sem dráttartaugin var fest í var
að gefa sig. Þetta hafði konung-
urinn séð og brá fljótt við til
að forða frekari fordjörfun á
farartækinu. Svona eiga kon-
ungar að vera. —
Það óhapp skeði þegar hald-
ið var af stað frá Andakílsá að
gleymst hafði að taka strigapoka
af mótornum á einum bilnum,
sem bílstjórinin hafði verið svo
forsjáll að breiða yfir vélina til
hlífðar í ánni. Tók nú að rjúka
ískyggilega undan húddinu og
þegár að var gætt voru skemmd-
ir orðnar það miklar að bíllimn
var ekki ökufær. Var hann skil-
inn eftir en kom ekki að sök þvi
að nógur var samt farkostur-
inn.
Fleira bar ekki til tíðinda,
sem í frásögur verður fært úr
þessari konungsför. Magnús
fékk medalíu og Friðrik 100 kall
danskan (sem skiptast skyldi
milli bílstjóranna) fyrir öryggi
í störfum og góða forsjá svo sem
verðugt var, því ekki hefði
þessi för greiðst svo vel sem
raun varð á ef ekki hefði notið
fyrirhyggju þeirra sem að henni
stóðu og giftusamlegrar forustu.
Frásögn af þessu konunglega
ferðalagi hefur tekið mikið rúm
í spjalli okkar Magnúsar. Hún
sýnir að vel var hann vaximn
þeim vanda, sem honum og þeim
félögum var á hendur falinn,
vegna þess að góð fyrirhyggja
og kunnáttusemi var fyrir
hendi. Þetta hefur einkennt allt
hans starf — og því getur hann
með ánægju litið yfir langan
starfsdag og virt fyrir sér hinar
miklu breytingar, sem átt hafia
séð stað síðan bílaöldin hélt inn-
reið sína með M.B. 1 í hið fiagra
Borgarfj arðarhérað.