Morgunblaðið - 21.07.1968, Blaðsíða 10

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 21. JÚLÍ 1968
Dómkirkian á Hólum í Hjaltadal
STAÐIR
I
ALFARALEIÐ
DROTTNING og móðir norð
lenzkra kirkna er dómkirkjan
á Hólum í Hjaltadal. Undir
bröttum hlíðum Hólabyrðunnar
með Gvendaraltari ris Hólastað
ur í virðulegri tign og sögu-
helgi meiri en önnur byggð ból
á Norðurlandi, enda andlegur
og á margan hátt einnig ver-
aldlegur höfuðstaður fjórðungs
ins í sjö aldir, eða meðan þar
var biskupssetur. Fyrsti bisk-
upinn Jón Ögmundsson, vígð-
ist til Hóla árið 1106, en hinn
Síðasti, Sigurður Stefánsson,
andaðist árið 1798. Hólastóll
var síðan lagður niður með
bréfi konungs 2. október 1801.
Dómkirkjan er eina húsið á
Hólastað, sem reist var, meðan
hann var biskupssetur, og enn
stendur. Hún er í senn helgi-
dómur, forngripur og sögulegur
minnisvarði. Um hana hefir svo
margt verið skrifað, að það
kann að þykja borið í bakka-
fullan læk að bæta þar nokkru
við. En greinarstúfur þessi er
eingöngu ætlaður til að vekja
athygli ferðafólks, sem leið á
um Norðurland,-á þessum stað,
svo að það leggi fremur lykkju
á leið sína og fari litla píla-
gríms- og kynnisferð heim á
staðinn. Þess iðrast enginn.
Hins vegar er rétt að benda
mönnum á leiðsagnarkver dr.
Kristjáns Eldjárns, Um Hóla-
kfrkju, sem fæst á staðnum og
er mjög glögg og margfróð lýs-
ing og handbók um kirkjuna.
Núverandi kirkjuhús er hið
sjöunda, sem reist er á Hólum,
og hafa þau öll staðið nokk-
urn veginn á sama grunni.
Þetta er hið eina, sem gert er
úr steini. Um miðja 18. öld voru
nokkur steinhús hlaðin á ís-
landi, og má auk Hólakirkju
nefna stofurnar í Viðey, Nesi
við Seltjörn, á Bessastöðum og
fangahúsið á Arnarhóli eða nú-
verandi Stjórnarráðshús, einnig
Bessastaðakirkju og Landa-
khrkju í Vestmannaeyjum.
'Þegar Gísli biskup Magnús-
son settist á staðinn árið 1755,
var Hólastóll í dapurlegri nið-
urlægingu. Gísli var fullur um-
bótaáhuga og einráðinn í að
koma upp dómkirkju úr varan-
legu efni eins og tíðkaðist í ná-
lægum löndum. Ludwig Harboe
og kirkjustjórnarráðið studdu
hann í þessum ásetningi, og
1756 var svo fyrir lagt, að
kirkjuhús úr hlöðnum steini
skyldi reist á Hólum. Húsameist
ari konungs gerði uppdrætti,
og fjár var aflað vítt um Dana-
veldi. Ári síðar kom hingað Sa-
binsky byggingameistari og lét
höggva grjót úr Hólabyrðu og
flytja heim á staðinn. Fé kom
illa til skila og þraut skjótt, og
varð því til þess ráðs gripið að
skylda bændur í Húnavatns-,
Eyjafjarðar- og Skagafjarðar-
sýslum til að leggja fram ó-
keypis vinnu við kirkjusmíð-
ina. Var þessu illa tekið og
bændur ófúsir að „forrétta
svoddan publikue-erfiði“.
Verkið þokaðist þó áfram, og
svo var komið haustið 1763, að
kirkjan var talin fullsmíðuð, þó
að á hana vantaði turninn, sem
aldrei hefir gerður ýerið, og
þakið væri svo óvandað, að það
hriplak að skömmum tíma liðn-
um. Kirkjan var vigð 14. sept-
ember árið 1763.
Kirkjan sjálf er að utanmáli
20,6 m að lengd og 9 m að
breidd, en stöpulinn 5,06 m að
lengd og 6,12 m að breidd.
Þykkt útveggja er tæplega 1
metri, og eru þeir tvöfaldir. í
upphafi var skrúðhús úr bind-
ingsverki á bak við kórinn, en
það var ónýtt orðið á fyrri
hluta 19. aldar. Klukkur kirkj-
unnar eru í stöpli, og þar er
einnig múruð í vegg minningar-
tafla um dóttir Sabinskys
múrarameistara, en hún
dó ungbam. Á norður-
hlið kirkjunnar eru 7
gluggar í djúpum glugghúsum,
en á suðurvegg 6 gluggar. í
stað miðgluggans eru svonefnd
ar Frúardyr, sem mest var geng
ið um fyrrum, en þá stóð bisk-
upssetrið sunnan kirkjunnar,
nálægt því sem nú er minn-
ingarreitur um Jósep Björns-
son, fyrsta skólastjóra bænda-
skólans. Latínuskólinn var hins
vegar í brekkunni norður af
kirkjunni.
Að innan er kirkjan öll hvít-
kölkuð, en mikið af skrautmál-
uðu tréverki prýðir hana, og
ber þar mest á milligerðinni
milli kórs og kirkju og grát-
unum umhverfis altarið. Tvær
stúkur eru framan við milli-
gerðina sitt hvorum megin, og
þar eru málaðar táknmyndir
hinna kristilegu dyggða í konu
líki, en þær eru, talið frá norðri
togaði, sem hagleiksbóndinn
til suðurs: Spekin, Réttlætið,
Hófsemin, Styrkleikinn, Trúin,
Yonin, Kærleikurinn, Guð-
hræöslan, Eindrægnin, Örlætið,
Hreinlífið og Forsjálnin. í kór
eru tveir skriftastólar og 10
bekkir fram með veggjum og
milligerð. Prédikunarstóllinn
hefir verið í kirkjunni, frá því
er hún var reist, en áður var í
Hóladómkirkju prédikunar-
stóll, sem nú er varðveittur á
Þjóðminjasafni.
Þá verður aðeins getið stptt-
lega nokkurra merkustu grip-
anna, sem nú eru í kirkjunni.
Það, sem fyrst fangar augað,
þegar inn sr gengið, er
altarisbríkin mikla, hið mesta
meistarasmíð frá því á fyrri
hluta 16. aldar, hollenzk. Tal-
ið er jafnan, að hana hafi Jón
biskup Arason gefið Hóla-
kirkju og þeim dönsku hafi
ekki tekizt að ræna henni fyrir
þyngsla sakir. — Róðurkross
mikill er á norðurvegg, og er
róðan í fullri líkamsstærð.
Krossinn er ekki yngri talinn
en altarisibríkin, ef til vill eldri.
— Við norðurvegg gegnt frú-
ardyrum er skírnarsárinn nafn
Guðmundur Guðmundsson frá
Bjarnastðahlíð hjó í gráan
tréstein. Slíkur steinn finnst
hvergi hér á landi, og munn-
mælasögn hermir, að hann hafi
borizt á fjörur undir Tindastóli
á grænlenzkan ísjaka. —
Enn mætti nefna ljósahjálma,
kaleika, stjaka og fleiri kostu-
lega gripi, en því skal sleppt
hér. Þess má geta, að margir
kirkjugripir úr Hóladómkirkju
eru nú varðveittir lá Þjóðminja-
safni.
í kirkjugarði eru grafir
tveggja síðustu biskupanna á
Hólum, þeirra Árna Þórarins-
sonar og Sigurðar Stefánsson-
ar, en undir kórgólfi eru leg-
steinar biskupanna Guðbrands
Þorlákssonar, Þorláks Skúla
sonar, Gísla Þorlákssonar, Jóns
Vigfússonar og Einars Þor-
steinssonar og auk þess Hall-
dóru Guðbrandsdóttur, en
steinn Steins biskups Jónsson-
ar er framan kórgólfs. Nokkr-
ar grafskriftir og minningar-
mörk eru þar að auki í kirkj-
unni.' —
Þá má nefna eftirmyndir mál-
verka af flestum biskupum í lút
herskum sið, en þær eru á veggj
um í kirkju og kór. Frummynd-
irnar voru áður í Hólakirkju,
en. voru keyptar og fluttar til
Þjóðminjasafns árið 1888.
Viðgerð hefir nokkrum sinn-
um farið fram á Hólakirkju,
hinar mestu 1886-1889 og eftir
1924. Árið 1950, á 400. ártíðar-
ári Jóns biskups Arasonar, var
vígður turninn mikli, sem stend
ur stakur við kirkjugarðsvegg
að norðan og reistur var til
minningar um Jón biskup að
frumkvæði Sigurðar Guðmunds
sonar, arkitekts, sem teiknaði
turninn.
Ekki skal lengur fjölyrt um
þetta .fyrsta kirkjuhús úr steini
sem reist var hér á landi, held-
ur skulu menn hvattir til að
koma þangað inn sjálfir og
skoða með eigin augum. Vart
getur hjá því farið, að sá, sem
gengur inn í þennan sérstæða
helgidóm, verði djúpt snortinn
af þeirri djúpu kyrrð, sem þar
ríkir. Þar vakir líf listar, trú-
ar og menningar, og sagan hvísl
ar glöggt í eyra gestsins af in-
strumentum og ornamentum,
jafnvel af hljóðum, hvítum
veggjum. Minningar og nöfn
andlegra höfðingja, menningar-
leiðtoga og trúarhetja koma um
vörpum fram í hugann. Sá, sem
inn gengur, kemur trauðla sam
ur maður út og býr lengi að
áhrifunum. — Sv. P.
Það er eitthvað íslenzkt
í öllu sem ég geri
Viðtal við Maríu Ólafsdóttur listmálara
HÉR á landi er nú stödd Maria
Ólafsdóttir listmálari, en hún
hefur verið búsett úti I Dan-
mörku s.l. 19 ár og hefur oft
haldið málverkasýningar þar,
og hlotið mjög góða dóma
gagnrýnenda. Einnig hefur
María sýnt í Þýzkalandi ©g
tekið þátt I tveimur síðustu
vorsýningum Myndlistarfé-
lagslns. Er blaðamaður Mbl.
átti við hana viðtal á heimili
systur hennar í Hafnarfirði
var Maríu efst í huga þær
miklu framfarir sem orðið
hafa á íslandi frá því að hún
var hér síðast!
— Eftir 19 áira útivist,
fannst mér kominn tJími tl að
sjá landið mitt aiftur, sagði
María. — Og það er ekfci hið
sama ísland sem éig kem nú
til og það sem ég fór frá. Ám-
ar o,g fjöiin eru á sínum stað,
— landakortið hefur eídki
breytzt, en það sem mennirn-
ir skapa hefur tekið ótrúleg-
um breytingum. Þið taikið efcki
þessu eins ag ég, vegna þess
að þið litfið og hrærist í fram-
faratímanum og finnst stór-
virkin eðlileg og sjálfsögð. En
allir sem koma til landsins
hljóta að furða sig á hve flá-
menn þjóð hefuft- gert miikið
á skömimuim tíma. Hér eir
stöðugt verið að lyfta Grettis-
tökum.
— Ég hef alltaf haft trölla-
trúa á íslandi og íslenzkri
menningu. Við eigu'm efc,fcert
minna af erfðavenjum heldur
en aðrar þjóðir. Viissulega
getum við atf öðrum þjóðum
lært, en við eigum ekki að
ihlaupa á eftir tí^kum og hátt-
um þeirra. Norræn menning
og menn'ngararfuT standa föst
um fótum, — fyrir því heif ég
fengið sönnun á veru minni
hérlendis.
— Ég fór til náms í Ka,up-
mannahöfn, eftir að ég var
búinn að vera í Myndilistar-
skólanum hérna. Á afcadeimí-
inu lærði ég m.a. hjá Axel
Jörgensen oig til gamans má
geta þess að Kjarval lærði
einnig hjá honum. Munurinn
er sá að ég var. einn af háns
síðustu nemendum, en
Kjarva.l einn af þeiim fyrstu.
Ég skil Kjarval og tist hans
■vel, og skoðaði sýninguna í
hvert sfcipti ,sem ég átti þar
leið leið fr.am/hjá. Annairs verð
ur það að segjast eins og er
að ég hef ekfci átt þeiss tæki-
færi sem slkyildi að fylgjast
með hvað hér er að gerast í
bókmenntum og listum, þrátt
fyrir mikinn áhuga minn.
Lengi vel las ég mikið eftir
Framhald á bls. 14
Maria Olafsdóttir
málverkum sínum