Morgunblaðið - 21.07.1968, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 21. JÚLÍ 1968
Hrynjandi veldi Sovétríkjanna
ÞEGAR farið er um lönd í
Austur-Evrópu og höfuðborg-
ir heimsóttar, er erfitt að
komast hjá þeirri niðurstöðu,
að sovézka stórríkið sé að lið-
ast í sundur — hægt, en eins
örugglega og heimsríki Breta
og Frakka og annarra ný-
lenduvelda fyrri tíma.
Fyrrverandi leppríki
Moskvuvaldsins eru farin að
taka stjórnina í eigin hend-
ur. Leiðtogar eins og Alex-
ander Duibcek í Tékkóslóvak-
íu og Nikolae Ceaucescu í
Rúmeníu eru ótvíræðir fylgis
menn kommúnismans, en
móta hann að eigin geðþótta,
án þess að fletta upp í leiðar-
vísum frá Kreml.
Þessir menn og raunar
fleiri kommúnistaleiðtogar í
Austur-Evrópu fara að dæmi
Títós, sem kom af stað sjálf-
ræðishreyfingunni fyrir
tveimur áratugum, og skapa
ýmis afbrigði þjóðlegs komm
únisma í ríkjum sínum. Og
stundum virðast þjóðlegheitin
skyggja á kommúnismann.
Athyglin heinist að Tékkó-
slóvakíu.
Miðstöð þessara breytinga
er nú í Tékkóslóvakíu. I>ub-
cek kom óvænt til valda fyrir
hálfu ári og stjórnar nú frið-
samlegri byltingu „frjáls-
lyndra“ kommúnista gegn
,-,ihaldssömum“ kommúnist-
um.
Þessi bylting hefur breytt
skipan. þjóðfélagsmála og
veitt þegnunum aukið frelsi.
Slíkt frelsi þekkja aðeins þeir
Tékkar, sem eru nógu gamlir
til að muna árin fjjrir síðari
heimsstyrjöldina, þegar þjóð
þeirra bjó við lýðræði og
þingstjórn að vestrænum sið.
Og þessi bylting er að rífa
í tætlur einingarvon evr-
ópskra kommúnista. Orðið
„einstefnungur“ er ekki leng-
ur notíhæft um kommúnista-
ríkin í Evrópu. Sumar komm
únistastjómir fagna við-
leitni Dubceks. Aðrar skelfast
hana og myndu fagna innrás
Sovétmanna í Tékkósló-
vakíu til þess að útrýma
villutrúnnL
Það sem hér hefur verið
sagt, táknar ekki að leppa-
veldi Sovétríkjanna muni
hrynja á, einni nóttu. Viðkom
andi hernaðarsamtök, Var-
sjárbandalagið, munu enn-
fremur standa um sinn. Eng-
in kommúnistastjórn hefur í
hyggju að ganga til liðs við
Vesturveldin. Jafnvel virðist
hlutleysisstefnan að hætti
Títós ekki vera til umræðu.
En það sem mestu skiptir.
er að stórríki Sovétmanna er
að rakna upp.
Stefnubreytingar
„bandamanna" Sovétríkjanna
Fyrir fáeinum árum þurftu
leiðtogarnir í Kreml aðeins
að klappa saman lófum til
þess að „bandamenn" þeirra
stæðu rétt og biðu skipana.
Ef það brást og veruleg vand-
ræði hlutust af, hikuðu Rúss-
ar ekki við að beita hervaldi,
eins og Krúsjéff gerði í Ung-
verjalandi árið 1956.
Nú er öldin önnur. í vor,
þegar Tékkar urðu uppvísir
að stefnubreytingu, hikuðu
Rússar. í stað þess að ganga
til verks töluðu þeir og töl-
uðp. Þeir héldu sex ráðstefn-
Walter Ulbricht — „óvinsæl-
asti ráðamaður í Evrópu".
ur á sextán vikum með nýju
leiðtogunum í Tékkósió-
vakíu. Þeir vísuðu á bug til-
mælum um vald'beitingu frá
Walter Ulbrioht og fleiri slík-
um og ákváðu að lofa DubceK
að halda sinni byltingu.
Vissulega stóð Moskvuvald
inu ekki á sama um það sem
gerðist í Prag. En sundrung
kommúnista í A-Evrópu er
komin svo langt, að þeir sem
hefðu fordæmt ofbeldi eru
fleiri en þeir sem hefðu niælt
því bót.
Þessi sundrung hefur lengi
valdið áhyggjum í Kreml.
Oft hefur verið rætt um hina
djúpstæðu skiptingu A-Evr-
ópu í suðurhluta og norður-
hluta. f norðurhlutanum sátu
rótgrónir alræðismenn, trúir
þjónar sovézku húsbænd-
anna. Þannig er í Póllandi og
Austur-Þýzkalandi og þanni^
var í Tékkóslóvakíu til
skamms tíma.
En þar fyrir sunnan hefur
andi frjálsræðis mátt sín mik
ils — í Rúmeníu, Ungverja-
landi og Búlgaríu. Þar hafa
margvíslegar ákomur hrjáð
Rússa á liðnum árum.
Nú hefur Tékkóslóvakía
slegizt í hóp suðurríkjanna
og það með slíkum atburðum,
að rétttrúaðir kommúnistar
átíta þar verra en í hinum
löndunum.
Þá eru aðeins eftir tveir
einræðisherrar af gamla skói-
anum, sem eru tvímælalaust
hollir Sovétríkjunum, þeir
Walter Ulbrioht í Austur-
Þýzkalandi og Wl'adyslav
Gomulka í Póllandi.
Völd Ulbrichts
Ennþá hefur þeim valtasta
allra einræðisiherranna tekizt
að halda völdum sínum. Ul-
bricht hefur verið einvaldur
17 milljóna A-Þjóðverja í tvo
áratugi. Þegnar hans hafa
aldrei sætt sig við að vera
útilokaðir frá samskiptum
við 40 milljónir annarra Þjóð
verja, sem búa við langtum
meiri velmegun og óendan-
lega miklu meira frelsi.
Þótt járnstjórn Ulbrichts
hafi fært A-Þjóðverjum meiri
búsæld en þekkist í öðrum
kommúnistaríkjum, hefur hún
ekki fært honum vinsældir.
Hann er vafalaust óvinsælasti
ráðamaður í Evrópu.
Til þess að halda Ulbricht
við völd þarf ekki færri en
tuttugu sovézkar herdeildir.
Og hann hefur ekki gleymt
því sem gerðist árið 19&3 þeg
ar fylkingar óvopnaðTa A-
Þjóðverja gerðu fyrstu upp-
reisn gegn kommúnistum
eftir stríðið. Sú uppreisn var
fljótlega bæld niður með sov-
ézkum vopnum.
Svo auðvelt væri ekki að
fást við byltingu kommúnista
sjálfra, eins og þá sem
Dubcek gerði í Tékkósló-
vakíu. Ulbridht óttast og for-
dæmir meira en nokkur ann-
ar það sem gerzt hefur í
Prag.
Hjólið var læst
Ungverjar hafa verið var-
færnir í tilraunum sínum að
losa um taumhald Sovétríkj-
anna. Á þessu ári hafa verið
teknar upp endurbætur á hag
kerfinu, svipaðar þeim sem á
síðustu árum hafa náð fót-
festu í öðrum evrópskum
kommúnistaríkjum, þótt þær
séu í ýmsum myndum. En
þegar Ungverjar eru nú komn
ir af stað á annað borð, virð-
ast þeir ætla að ganga lengra
í átt til kapítalisma en nokk-
ur þjóð undir stjórn komm-
únista.
Ungversk gamansaga segir
mikinn sannleika um anda
þjóðarinnar, eins og títt er í
kommúnistaríkjunum. Komm
únistaleiðtogar margra þjóða
sátu þing í Búdapest fyrir
skömmu og var Miklhail Sus-
lov formaður sovézku sendi-
nefndarinnar. Verkamaður
nokkur ók hjóli sínu að hóteli
því sem hýsti þingið og steig
af því við dyrnar. Lögreglu-
maður kom þá til hans og
sagði: — Þú getur ekki skil-
ið hjólið þitt eftir hérna. ^að
er verið að halda ráðstefnu.
Hérna eru stórmenni utan úr
öllum heimi. Já, jafnvel Sus-
‘ lov er hér.
— Það ér allt í lagL svar-
aði verkamaðurinn. Hjólið er
læst.
Útlitið í Moskvu
Kommúnistaleiðtogar Sov-
étríkjanna standa nú frammi
fyrir miklum vanda í Austur-
Evrópu og vita ekki í hvorn
fótinn þeir eiga að stíga. Sú
samsteypa kommúnistaríkja,
sem Rauði herinn kom á fót
eftir heimsstyrjöldina er nú
á stigi sem úrslitum ræður
um framtíð þess.
Þrjú helztu öflin, sem eru
Ungverjar hafa ekki gleymt endalokum byltingarinnar arið
1956. Nú hafa áhrif Sovétríkjanna í Austur-Evrópu minnkað.
Wladyslav Gomulka.
hér að verki eru þessi:
• Voldug þjóðernisstefna
gerir þjóðirnar undir stjórn
Sovétrí'kjanna sífellt ófúsari
til þess að taka við skipunum
frá Moskvu, hvort sem um er
að ræða utanríkisstefnu eða
innanríkismál.
• Verið er að varpa fyrir
róða hinum sovézka kommún
isma, sem byggist á miðstjórn
hagkerfisins, þar eð hann hef
ur reynzt ðhæfur til að gegna
hlutverki sínu. Róttækar um-
bætur eru í deiglunni víða í
Austur-Evrópu.
• Vaxandi nauðsyn iðn-
væðingar að nútímahætti
þvingar Austur-Evrópumenn
til að snúa sér í auknum mæli
til Vesturlanda og frá Sovét-
ríkjunum, sem reynast ófær
um að meta kröfur ríkja sem
leitast við að koma upp iðn-
væðingu er geti orðið sam-
keppnisfær um allan heim.
Er líklegt, að Rússar grípi
til hervalds, eins og þeir gerðu
í Ungverjalandi árið 1956, til
þess að reyna að hindra frek-
ari veðrun áhrifa sinna í A-
Evrópu?
Þeir sem bezt þekkja til,
ál'íta slíka íhlutun ólíklega,
nema Varsjársamþykktin
verði brotin eða einokun
kommúnistaflokksins verði
stefnt í hættu með stofnun
nýrra stjórnmálaflok'ka. Nýju
stjórnendurnir í Tékkósló-
vakíu hafa lagt sig fram um
að fullvissa Rússa um að slíkt
komi ekki til greina.
Ef Sovétmönnum tekst ekki
að vinna bug á frjálslyndis-
öflunum í Tékkóslóvakíu á
friðsamlegan hátt, er hætta á
að þessi hugmyndafræðilega
bylting muni, grafa undan
öllu skipulagi sovézkra komm
únista.
Ef Rússar láta aftur á móti
vopnin skipta eða beita ströng
um efnahagsþvingunum, er
hætta á uppreisn andsovézkr-
ar þjóðernisstefmu í A-Evr-
ópu, andstöðu kommúnista-
flokka á Vesturlöndum og för
dæmingu alls heimsins.
(Unnið úr grein í U. S.
News & World Report).
— María Ölafsdóttir
Framhald af bls. 10
íalenzka höfunda, en nú hef
ég dregist aftur úr, — veit
ekki hvað þeir yngri eru að
gera. Það ligguir hinsvegar
ijóst fyrir, að miínu éliti, að
rmiMar breytíngar hafa orðið
á þessu sviðL ekiki síður en
öðrum.
— Ég hefi sýnt árlega í
Kaupmannaihöfn s.l. 19 ár og
sýni þar í 20. si'nn í vor. Þá
hefi ég einnig haft sýningu
í Þýzkalandi. Það vœri óneit-
anlega mjög gamam að geta
haldið einkasýningu hér á ís-
lamdi, en ég reikna ekki með
að það igeti orðið í náinni
framtíð. Það er dýrt að haida
málaverkasýningar, eklki sízt
ef semda þarf málverkin iang-
ar leiðir á sýningarstað, —
dýrara en svo að ég hafi efni
á því. Og liistamenn verða að
borða og borga húsadeigu eims
og annað ‘ fólk.
— Maðurinn mánn heitir
Alfred Jensen og er listmálarL
við búuon í Kaupmannahöfn,
en eruim nú að byggja oikkur
hús úti á landi. Við lifum á
list okkar, en ég verða að
segja það að markaðiuritnn
fyrir málverk er fremur
þröngur í Danmörtou. Fólik
kauipir í vaxandi mæli mái-
verk í verzl/unum, en leitar
minna til listamannanna
sjálifra.
— Ég hefi bæði fengist við
grafík og olíumálverk. Á ár-
unum 1949—1950 gerði ég all-
margar grafíkmyndir og hafði
hugsað mér að gefa þær út
í bók. Af því hefur ekiki orðið
enn. Núna mála ég meira oláu-
málverk, og þá oft myndir af
fólki. Það manniega hefur
alltaf heiilað miig og mér
finnst það nærtækara sem við-
fangsefni að máia það sem ég
hefi séð.
— Núna er ég að vinna að
myndaseriu sem á að túlka
ísland og ísienkk viðhorf á
þeim tíma sem ég var að alast
upp. Þá var maðurinn meira
einn með náttúrunni, Hver
sveitabær var raun og veru
lítill heimur. T. d. byiggði faðir
minn sjálfur bæinn sem við
áttum heima í. Hver helia átti
sína sögu og varð minnisvarði
þess sam hana lagði. Nú hefur
þetta alt breytzt með aukinni
véla.menningu.
Ég mund'i segja að það væri
eitthvað íslenzkt í öiMiu því
sem ég gerL — ísLenzkux blær.
Ég hef t.d. reynt að skrifa
töiuvert á íslenzku og það
hefur hjálpað mér og skýrt
það fyrir mér sem ég hef
verið að vinna við. Nú, þegar
Japanir kynna
Iand sitt
STÚDENTAFÉLAG Háskóla Is-
lanicCs efnir til lanidkynningar-
fundar á kaffistofu HáskóLa ís-
lands mánudaginn 22. júJlí ki.
17—15. Munu þá ‘kynnia Japan á
erusku fjórir stúdentar fré Koma-
zawa háskólanum í Tokyo, en
þeir dveljast nú hér á lanrii við
margháttaðar jarðfræðirannsókn-
ég hefi fcomið till falands verða
áhrifin enn meiri. FaWega
landið og þróttmikLa fódkið
hafa „inspíreað" mig — fyrir
það er ég þakkJát.
ir, eims og fram hefur komið
í fréttum. Munu þeir á fundimim
sýna fagrar litskuggamyndiir frá
heimalandi sínu. Auk þess miuivu
þeir svara fyrirspurnum. Að-
gangUT er ókeypis og alknm
heiimill, ó imeðan húsrúm leyfir,
en íslenzkir stúdentar enu sér-
staklega hvaittir til þess að mæta
og launa þanmig hinum japönsku
stúdentum í verki áihuga siinn.
(Fréttatilkynning frá Stú-
dentafélagi Háskóla íslands).
\