Morgunblaðið - 21.07.1968, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 21. JÚL.Í 196«
----
17
Gullíoss
Ein3 og rakið var hép í blað-
inu s.l. sunnudag, standa enn
yfir umfangsmiklar rannsóknir
á helztu fallvötnum landsins til
að unnt sé að gera áætlanir um
fleiri stórvirkjanir á næstu ár-
um. Er þar að sjálfsögðu um ýms
ar leiðir að ræða og því nauð-
synlegt að gera margháttaðar
samanburðarathuganir.
Ein þeirra virkjunarleiða, sem
sérfræðingar hafa nefnt, er
íungufellsvirkjun, þar sem op
jarðganga mundi vera ofan við
Gullfoss en úttakið fyrir neðan.
Af slíkri virkjun mundi senni-
lega leiða, að ekkert vatn yrði í
Gullfossi í þurrkum, þótt bent
sé á, að unnt væri að gera sér-
stakar ráðstafanir til að hleypa
á hann vatni, eins og gert mun
vera sumstaðar erlendis t.d. við
Niagarafossa.
Enginn styður stóriðjufram-
kvæmdir og ráðstafanir til nýt-
ingar vatnsorkunnar meir og bet
ur en Morgunblaðið, en samt sem
áður vill blaðið strax benda sér-
fræðingum okkar á, að íslend-
ingar munu ekki una því, að
náttúruspjöll yrðu framin við
Gullfoss, jafnvel þótt verulegir
fjárhagsmunir væru í boði. Það
er nauðsynlegt að menn hafi frá
upphafi í huga.
Þegar ákveðið var að ráðast
Gullfoss.
REYKJAVÍKURBRÉF
■Laugardagur 20. júlí
1 byggingu kísilgúrverksmiðju
við Mývatn, voru ýmsir andvíg-
ir þeirri ráðstöfun, þar sem þeir
óttuðust, að náttúrufegurð
eða fuglalífi kynni að verða
apillt. Eðlilegt var að þeir, sem
þann ótta báru í brjósti, vildu
sannfæra sig um, að ekkert slíkt
væri í húfi, því að þá hefði
bygging verksmiðjunnar verið
meira en hæpin.
Sem betur fer er þannig búið
um allar framkvæmdir við Mý-
vatn, að engin ástæða er til að
óttast náttúruspjöll, og þess
vegna var þar sjálfsagt að hefja
framkvæmdir. En við Gullfossi
má ekki fremur snerta en Mý-
vatni, ef einhver hætta er á
ferðum.
„Iimbyrðis
vátryggingastofn-
un fvrir fulltrú-
j
ana sjálfa66
Talsvert er nú um það rætt,
að íslendingar beri minna traust
til stjórnmálamanna og minni
virðingu fyrir þeim en áður var.
Þetta er áreiðanlega vafasöm
staðhæfing og eins hitt, að ís-
lenzkur æskulýður hafi ekki á-
huga á þjóðmálum.
Lengst af hefur það verið svo,
að deilt hefur verið á stjórn-
málamennina og oftast mun
óvægilegar en nú er gert. Svo
falýtur líka ætíð að vera í lýð-
frjálsu landi, enda þýðir lítið
fyrir þá, sem kippa sér upp við
ádeilur, að taka þátt í stjórn-
málum.
Bjarni Benediktsson forsætis-
ráðherra nefndi það einhvern
tíma í gamansömum tón, að
Btjórnmálamenn yrðu að vera við
búnir ádeilum, þeir væru til
þess að láta skamma sig og
fengju laun fyrir.
En ef menn efast um það, að
fyrrum hafi verið deilt á stjórn-
málamenn, má gjarnan rifja upp
gömul ummæli Einars Benedikts-
sonar, þegar hann barðizt fyrir
framfaramálunum, en mætti and-
stöðu og þvergirðingshætti. Þá
sagði hann m.a.:
„Hér þarf að leggja leiðar-
línur þjóðernisstefnunnar yfir
svo langt tímabil, fyrst og fremst,
sem útlend lán geta veitzt til,
þegar Alþingi snýr sér að því að
verða löggjafarsamkoma fyrir
landið, í stað þess að vera inn-
byrðis vátryggingarstofnun fyr-
ir fulltrúana sjálfa.“
Þarna er ekki töluð nein tæpi-
tunga, heldur sagt, að alþingis-
mennirnir, stjórnmálamenn þess
tíma, hefðu það að æðsta mark-
miði að tryggja aðstöðu sína og
samþingsmanna sinna. Þá strax
var talað um „stétt“ stjórnmála-
manna, sem hefði ekki sérlega
háfleygar hugsjónir.
Æskan og
stjórnmálin
Sú staðhæfing, að íslenzkur
æskulýður hafi ekki mikinn á-
huga á stjórnmálum, lífshags-
munamálum þjóðar sinnar, er
líka út í bláinn. íslenzkir æsku-
menn hugsa miklu meira og ræða
miklu meira um þjóðmálin en
hinir eldri tíðum gera sér grein
fyrir. íslenzk æska er sér þess
fullkomlega meðvitandi, að hún
á að erfa þetta land, gæta sjálf-
stæðis þess og hagsmuna.
En æska allra tíma vill breyt-
ingar, hún vill bæta það samfé-
lag, sem hún elst upp í — og
raunar helzt heiminn allan. Hún
er þess vegna gagnrýnin á það
sem er og á líka að vera það.
Hún á að veita hinum eldri
aðhald, en þó umfram allt að
glæða stjórnmálabaráttuna nýj-
um hugmyndúm og nýjum eld-
móði.
Það hefur verið aðalsmerki
Sjálfstæðisflokksins allt frá
stofnun hans að veita æsku-
mönnum mikið svigrúm og fela
þeim mikinn trúnað, enda löng-
um verið kornungir menn í for-
ustusveit flokksins, þar sem sam
einazt hefur þróttur og hug-
sjónaeldur hinna yngri og
reynsla og þekking þeirra, sem
eldri hafa verið.
Þeirri staðreynd tjóar ekki að
neita, að meðalaldur þingmanna
er nú hærri en áður var, og á-
hrif ungra manna því minni en
vera ætti. Þar með er þó ekki
sagt, að þetta stafi af því, að
áhugi æskumanna á stjórnmál-
um sé minni en áður. Líklegra
er, að þessi tilhneiging í öllum
stjórnmálaflokkum stafi af hinni
breyttu kjördæmaskipun, sem
gerir það að verkum, að menn í
efstu sætum listanna geta setið
þar óhultir og þurfa litlar á-
óyggjur að hafa af endurkosn-
ingu.
Hver á kjör-
dæmaskipunin
að vera?
Því er eins farið með kjör-
dæmaskipun eins og svo margt
annað, að bæði má finna kosti
og lesti á hverju einstöku fyrir-
komulagi. Þannig má með sanni
segja, að sú kjördæmaskipun,
sem við íslendingar búum nú við
og höfum gert í einn áratug,
tryggi sæmilegt jafnrétti milli
flokka og veiti minnihlutaflokk-
um aðstöðu til að fá menn kjörna
á þing.
Á hinn bóginn er hún gölluð
á þann veg, að kjósendur hafa
takmörkuð tækifæri til þess að
velja persónur, heldur verða
þeir að láta sér lynda ákvarð-
anir flokkanna um framboð, þótt
að sjálfsögðu geti óbreyttir
flokksmenn haft á framboðin á-
hrif, beint og óbeint, með starfi
í stjórnmálaflokkunum, ef þeir
sinna því.
En megingallinn er samt sá,
sem áður var að vikið, að menn
geta setið í efstu sætum list-
anna til langframa, þótt þeir
hefðu enga von um endurkjör í
einmenningskjördæmi og mundu
raunar ekki vilja leggja út í
slíka baráttu, þar sem aftur á
móti ungir og dugandi menn
væru tilbúnir til að freista gæf-
unnar.
Ef ekki verður gerð breyt-
ing á kjördæmaskipuninni, verða
ungir menn að efla samtök sín,
einbeita sér að því að velja for-
ustumenn úr sínum hópi og
styðja þá og styrkja til áhrifa.
Og þeir mega ekki hlífast við að
stjaka eldri mönnum til hliðar,
ef þeir gera sér ekki grein fyrir
því, að skylda þeirra er að víkja
fyrir hinum yngri.
Líklegt er samt, að sá tími
komi, að landinu öllu verði skipt
í einmenningskjördæmi, og þá
kemur það af sjálfu sér, að yngri
menn veljast til mestu trúnaðar-
starfa.
Endurskipulagn-
ing flokksstarfs
En þótt æskan hafi áreiðan-
lega ekki síður áhuga á þjóðmál
um nú en áður, má hitt vera
rétt, að hún taki minni þátt í
beinni starfsemi stjórnmálaflokk
anna en áður var. Þetta stafar
þó ekki af áhuga- og viljaleysi,
heldur því, sem áður var nefnt,
að unga fólkið vill breytingar og
því finnst tíðum sem störf og
skipulag stjórnmálaflokkanna sé
staðnað og ekki við hæfi ungra
manna.
Sjálfsagt er einhver sannleik-
ur í þessu fólginn. En hitt er
þó ekki síður staðreynd, að
breyting í þessu efni vei'ður
því einungis, að æskumennirnir
sjálfir komi henni fram. Ungir
menn, sem telja starfsemi stjórn-
málaflokka staðnaða, eiga því
þann eina kost að beita sér fyr-
ir breytingum og nýjum starfs-
aðferðum. Og sannleikurinn er
sá, að samhent starfsemi æsku-
manna ber skjótan árangur,
skjótari en þeir menn halda, sem
utan við standa, og telja að hin-
ir eldri ráði öllu og vilji öllu
ráða. Það er mikill misskilning-
ur, eins og allir þeir vita, sem
ungir hafa starfað í Sjálfstæð-
isflokknum og auðveldlega tek-
ist að koma sjónarmiðum sínum
á framfæri og mikil áhrif haft
á gang mála, bæði fyrr og síð-
ar.
Morgunblaðið telur, að fullyrð
ingin um áhugaleysi æskumanna
á stjórnmálum sé slík fjarstæða,
að einmitt nú sé í uppsiglingu
ný vakning meðal æskumanna
um að láta verulega til sín taka,
og að þess muni brátt sjást
merki í starfsemi Sjálfstæðis-
manna.
Framtak
emstaklíngs
Mikið hefur verið skeggrætt
um það síðustu árin, hver nauð-
syn bæri til þess að gera nýj-
ar ráðstafanir til að afla sölt-
unarsíldar til þess að varðveita
hina mikilvægu markaði okkar.
Nefnd eftir nefnd hefur setið á
rökstólum, en dauðamark sósíal-
ismans einkennt allt málskrafið.
Það kom mönnum því sannar-
lega þægilega á óvart, þegar
einstaklingur, athafnamaðurinn
Valtýr Þórsteinsson, réðst í að
taka skip á leigu og senda það
út á miðin og salta um borð. Val-
týr ræðst í þetta mitt í erfið-
leikum úgerðarinnar, og vel má
vera að það reynist honum erf-
itt fjárhagslega, þótt allir heil-
brigðir menn hljóti að óska hon-
um gengis og vona að hann hagn
ist á áræði sínu, svo að fleiri
verði til að feta í fótsporin.
Því miður virðist dirfska at-
hafnamanna of fátíð, og vera
má að þar um valdi allt nefnda-
farganið og sósíalistaskrafið, þar
sem skrifstofumenn þykjast fær-
astir til að segja fyrir um lausn
vandans. En vonandi er að ís-
lenzkir athafnamenn, sem marg-
ir hafa sýnt hæfileika sína og
dugnað, geri sér grein fyrir því,
að þá miklu erfiðleika, sem þjóð-
in á nú við að etja, sigra þeir
fyrst og fremst. Það er þeirra
hlutverk að takast á við vand-
ann og snúa vörn upp í sókn.
Lífskjörin og
atviiinulífið
Á undanförnum velgengisárum
hafa risið upp hér á landi marg-
háttaðar þjónustustofnanir, sem
vissulega eru vottur um mikla
velmegun og bæta hag og að-
stöðu manna á einn veg eða ann-
an. En nú þegar harðnar í ári,
sést að við höfum verið full
fljótir á okkur að krefjast ým-
iskonar þjónustu, sem vel hefði
verið hægt að komast af án.
Af þessu leiðir, að nokkuð
þarf að draga úr ýmiskonar
þjónustustarfsemi — eða að
minnsta kosti að hindra að
vinnuafl og fjármagn leiti í rík-
ara mæli inn á þá farvegi nú á
erfiðleikaári. Stjórnarvöld og
peningastofnanir þurfa að haga
aðgerðum sínum þannig, að at-
vinnufyrirtækjunum í sjávar-
útvegi og iðnaði verði gert sem
auðveldast að efla rekstur sinn
og treysta atvinnuástandið, á
sama tíma, sem landbúnaður hlýt
ur að sjálfsögðu að halda í
horfinu.
Aftur á móti hljótum við, nauð
ugir viljugir, að þrengja nokkuð
hag þjónustustarfseminnar á með
an erfiðleikarnir eru að ganga
yfir, og ekki væri úr vegi að
bankarnir litu í eigin barm og
létu nú staðar numið við út-
þenslu sína, því að sannast
sagna er allur landslýður tek-
inn að furða sig á öllum banka-
byggingum og nýju útibúunum.
Það kapphlaup, sem verið hefur
á milli ríkisbankanna, verður nú
að stöðvast.
Enn nm stjórn-
málamennina
Þegar minnst er á útþenslu
bankakerfisins, er venjan sú, að
ráðandi stjórnmálamönnum er
um kennt. Sannleikurinn er hins
vegar sá, að bankarnir eru sjálf-
stæðar stofnanir, sem ríkisstjórn
in hefur mjög takmörkuð áhrif
á að giidandi lögum.
Samþjöppun stjórnmálavalds
og fjármálavalds hjá sömu að-
ilum er hvarvetna talin hættu-
.leg í lýðræðisríkjum; þá sé
stjórnmálamönnum falin of mikil
ráð í þjóðfélaginu. Þess vegna
er það mjög vafasamt, að ríkis-
stjórnir eigi að ráða algjörlega
yfir ríkisbönkunum, en þá verð-
ur líka að gera þá kröfu til
bankastjórnanna, að þær gæti
meira hófs en verið hefur.
Það er grundvöllur heilbrigðs
lýðræðisþjóðskipulags, að stjórn
málamenn leitist ekki við að seil-
ast til áhrifa á öllum sviðum
þjóðlífsins. Þar eiga hinar ýmsu
valdastofnanir að vera sem sjálf-
stæðastar og óháðastar pólitísk-
um áhrifum. Þannig farnast þjóð
únum bezt, er til lengdar lætur.
En þessi skipan leggur mikla
ábyrgð á herðar margra manna,
sem til mestu áhrifa veljast hjá
stofnunum og samtökum. Það
verða áhrifamenn ætíð að hafa
hugfast á hvaða sviði þjóðlífs-
ins, sem þeir starfa.
En þetta er sú skipan, sem ís-
lenzku þjóðinni hefur reynzt
bezt, og sú skipan, sem við vilj-
um við búa og verðum við að
búa, ef við ætlum að halda
frelsi okkar og sjálfstæði, þótt
vissulega megi benda á ann-
marka, eins og raunar á öllu í
mannlegum samskiptum, og ekk-
ert við því að segja, að borin
se fram heilbrigð og rökstudd
gagnrýni.