Morgunblaðið - 21.07.1968, Blaðsíða 30

30
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 21. JÚLÍ 1968
Benjamín Kristjánsson:
Húldum ennþá húpinn
Avarp í samsœti, haldið Vestur-
íslendingum að Hótel Sögu 7. júlí s.l,
Góðir Vestur-íslendingar,
Vinir og frændur.
Við skal strjúka hlýtt og hljótt
hönd við streng sem blær í
viðnum,
grípa vorsins þrá og þrótt
þungafullt, en milt og rótt,
úr þeim söng, er sumarnótt
syngur djúpt í lækjarniðnum,
Það er hollt að hafa átt
heiðra drauma vökunætur,
séð með vinum sínum þrátt
sólskinsrönd um miðja nátt,
aukið degi í æviþátt,
aðrir þegar stóðu á fætur.
Þessi erindi Klettafjallaskálds
ins góða hafa verið mér hug-
stæð undanfarna daga. Mikið sól
skin hefur hvílt yfir landinu.
Birta langdegisins hefur streymt
inn í hugann, létt fyrir okkur
vorannirnar og yljað okkur inn
að hjartarótum. Þó að mörg
störf kalli að í ein, gerir sá
vikivaki, sem sumarnóttin syng
ur djúpt í lækjarniðnum, þau
öll unaðsleg. Vökunæturnar með
kyrrð sinni og friði ala af sér
eintóma sólskinsdrauma í hvíta-
voðum vaxandi sumars.
Eitt hefur gert oss sumar-
draumana enn þá ljúfari að
þessu sinni, og það er að hafa
átt von á ykkur, góðu gestir,
frændur og vinir handan, yfir
hafið.
Hinar týndu ættkvíslir.
Ekki vil ég að öllu leyti líkja
ykkur við hinar týndu ættkvísl
ir ísraels, en þó tel ég að ýmis-
legt sé áþekkt um menningar
hlutverk íslendinga hér á norð-
urslóðum og Gyðinga í Austur-
lpndum.
Hvor tveggja er lítil menn-
ingarþjóð, sem varðveitt hefur
fornan menningararf, sem betur
er geymdur en gleymdur. Og sú
menning hefur orkað djúpt á
milljónir manna kynslóð eftir
kynslóð. Gyðingar höfðu ríka til
finningu fyrir þessu minningar-
hlutverki sínu. Og þó að þeir
dreifðust um allar jarðir,
reyndu þeir ávallt að komast
heim, þangað sem lífstrúarlind-
in var, heizt eigi sjaldnar en
ein sinni á ári. í herleiðingu
sinni ortu þeir:
„Ef ég gleymi þér, Jerúsalem,
Þá visni mín hægri hönd. En í
Jerúsalem áttu þeir þann helgi-
dóm, sem þeim var dýrmætast*
ur í vfðri veröld.
Nú hafið þið, Vestur-fslend-
ingar, einnig tekið upp þann
hátt að koma heim í stórum hóp-
um, helzt einu sinni á ári, að,
„fjöllum og dimm-bláum heiðum“
ættlandsins, og þetta gleður okk
ur, sem heima sitjum ósegjan-
iega. Því að það er sama rækt-
arbandið, sem bindur ykkur við
ættjörðina og það sem batt hina
fornu og merkilegu menningar-
þjóð, band þjóðernistilfinningar
og ættræktar. Hér eigið þið líka
ykkar helgidóm ættar og erfða.
Hér slitu mæður ykkar eða afar
og ömmur barnsskónum. Hér
áttu þau margan álfastein og
smalaþúfu. Hér dreymdi þau
sína sólskinsdrauma og sóttu
þrá og þrótt í þann söng, er
björt sumarnóttin syngur djúpt
i lækjarniðnum —
Annað mikið skáld talar um
„Ljósvakadrukknar sálir“ En
það er þáttur af þessum erfðum,
sem runnin er í eðli ykkar, skap
gerð og örlög. Einnig getur slit-
ið isg frá uppruna sínum að
fullu nema bíða tjón á sálu sinni
Það er þess vegna sem þið kom-
ið sig frá uppruna sínum að
endurkoma verði ykkur til gleði
og blessunar, eins og helgidóm-
urinn í Jerúsalem varð hinni
fornu, guðsútvöldu þjóð í dreif-
ingunni.
Þetta var það, sem Stephan G.
Stephansson fann, þegar hann
kom heim til íslands árið 1917.
í einu kvæði sínu frá því ári
segir hann:
Ef að vængir þínir taka að
þyngjast
þreyttir af að fljúga í burtu-
átt,
hverf þú heim, og þú munt
afur yngjast
orku, er lyftir hverri fjöður
hátt.
Og hann kallaði árið, sem
hann kom heim til íslands: árið
sem ég átti gott. Það er inni-
legasta ósk okkar, þjóðræknis-
félaganna hér heima, að þið, au-
fúsugestir okkar megið dvelja
hér og fara héðan með sömu
fagnaðar og fegins tilfinningu
og þetta ágæta og merkilega
skáld, að þetta ár óg þessi heim
koma megi verða ykkur yndir
og orkugjafi.
Vissulega leið of löng stund
frá því að þið hurfuð vestur yfir
hafið og þangað til hafizt var
handa um að knýta aftur hinn
slitna þráð ættar og erfða. Ollu
því sumpart óviðráðanlegar
ástæður, svo sem hörð lífsbar-
átta beggja þjóðarbrotanna, f jar
lægð og einangrun. En líka var
beiskju og misskilningi blandað
í þennan skilnaðarbikar. Sumir
fóru frá svo óblíðum kjörum, að
þeim fannst þeir lítils hafa að
sakna. Öðrum, sem heima sátu
við allsleysi og örðugleika, en
eygðu þó brún af nýjum degi
fannst hinir flýja af hólmi sem
vesfur fóru. Ég nenni ekki að
rekja alla þá sögu, enda ætti
hún að vera gleymd fyrir löngu,
þvi eðlilegar orsakir lágu til
þessa.
Ég held, að allir skilji það nú,
að af beisku hið sæta má spretta.
Dugandi menn fóru til að freista
ævintýrisins, þegar þeim fund-
ust öl] sund lokuð hér, og þeir
sáu engar lífsbjargarleiðir opnar
og þær voru vissulega fáar. Um
þetta er ekkert að sakast fram-
ar, því að það var óumflýjan-
legt. Enginn sér fyrir hvernig
tímarnir breytast og mennirnir
með.
ísland hefur stækkaS.
Nú skulum við horfa á björtu
hliðarnar á þessu, og sjá hvern-
ig þeir, sem guð elska, samverk-
ar allt til góðs.
Þið hafið reynzt dugandi þjóð
í nýja heiminum, orðið ættjörð
ykkar til sóma og gegnt þar
ábyrgðarmiklum störfum. Ef lit-
ið var niður á fyrstu landnem-
ana, sem komu vestur beygðir af
erfiði og tötrum klæddir, þá
voru íslenzku drengirnir, sem
komu með foreldrum sínum ekki
lengi að breyta því áliti. Þeir
áttu í blóði sínu þrek óteljandi
dugmikilla forfeðra, brattsækni
smalans, hugrekki sjómannsins
og víðsýnina sem unnizt hefur
við að klífa tindinn. „Þá hauk-
skyggnu sjón ala fjöll vor og
firðir."
Þeir sóttu fram á námebraut-
inni og komust þegar í hina
fremstu röð. Og nú er svo kom-
ið, að enginn þarf að skammast
sin fyrir að vera íslendingur í
Vesturheimi. Nafn þjóðar vorr-
ar er nefnt með virðingu. Sjálf-
ur hef ég heyrt það af vörum
hinna æðstu valdamanna. Þið
hafið sigrað!
Ég vænti þess, að þið sjáið
það einnig, að við höfum ekki
setið aðgerðalaus hér heima. Eng
an, sem héðan fór gat dreymt
um, að ísland yrði það, sem það
er, nú í dag. Þó að okkur sé
auðvitað í mörgu ábótavant, kyn
slóð, sem orðið hefur að vinna
þúsund ára starf á einum manns
aldri, þá er ísland, þrátt fyrir
eldgos og hafís, líka orðið gott
land, sem við vonum að orðið
geti hlutgengt menningarlega á
við stærri þjóðir. Við vonum, að
aldrei þurfi framar til þess að
koma, að fólk flýi land í stór-
um hópum vegna þess að því
finnst vonlaust að vera hér.
En þegar litið er yfir allt
þetta: nóbt og harni þess og
stríðið dg baráttuna, hvað hefur
þá í rauninni gerzt? Þetta hefur
gerzt:
ísland hefur stækkað!
fsland hefur stækkað á sama
hátt og Norðurlönd stækkuðu,
þegar norrænir menn fóru að
byggja ísland Færeyjar og
Grænland.
Hið andlega ísland.
Stundum, þegar ég hef verið
að fást við Æviskrá Vestur-ís-
lendinga og virða fyrir mér
myndir aif þessu
glæsilega fólki, þá hefur hvarfl-
að að mér sú hugrenning, hvað
það hefði nú verið gaman, ef fs-
land hefði nú mátt eiga alit
þetta fólk og hægt hefði verið
að búa því eins góð lífskjör hér
og það nýtur nú í fósturlandi
sínu. Ég ympraði eitt einn á
þessu við einhvern kunningja
minn í bréfi. Hann er gáfaður
maður og rithöfundur. Ég sagði
eitthvað á þessa lund: Ég sé
eftir að farga öllu þessu fallega
fólki í önnur lönd.
Hann svaraði:
Ekki get ég tekið undir þetta,
því þá yrði ég um leið að segja:
Ég sé eftir kvæðunum þeirra
Stepans G. Stephanssonar og
Guttorms Guttormssonar og
margra annarra góðskálda í Vest
urheimi. Hér hefðu þeir senni-
lega aldrei orðið annað en hag-
yrðingar. Þar urðu þeir stór-
skáld.
Sá skerfur, sem Vestur-íslend
ingar hafa lagt til bókmennta
okkar er miklu meiri, en vér
getum gert oss grein fyrir í
fljótu bragði. Og þessar bók-
menntir hefðu aldrei orðið til í
fásinninu hér heima á þeim ár-
um. Það eru hinar sérstæðu
kringumstæður, sem hafa skap-
að þær. Þær eru fósturlaunin
óbrotgjörn, sem Vestur íslend-
ingar hafa gefið ættjörð sinni
til ævarandi eignar..
Vestur fslendingar hafa gefið
ættjörð sinni fleira en peninga
til að kaupa skip, styðja mennta
stofnanir og rækta skóga. Þeir
hafa einnig gefið okkur fjár-
sjóði, sem mölur og ryð ekki
grandar. Þeir hafa ort ástarvís-
ur til íslands meðan heimþránni
blæddi til ólífis, meðan þeir
rýgðu þar sína æviraun með
óhvikulli karlmennsku.
fsland hefur stækkað, land-
nám þess hefur vaxið, ekki að-
eins í hinum ytra heimi heldur
og í heimi andans.
Verkefni Þjóðræknisfélaganna.
Og nú er það verkefni Þjóð-
ræknisfélaganna bæði hér heima
og vestra að gera sér grein fyr-
ir, hvernig þetta landnám ís-
lenzkra manna má verða oss
öllum til ávinnings og blessunar.
Sumir eru bölsýnir og segja:
fslenzkan er að deyja út í Vest-
urheimi og allt þjóðræknistarf
deyr út með tungunni. Með
hverju árinu sem líður heyrist
sjaldnar prédikað á islenz/ka
tungu í kirkjunum, sem frumherj
arnir byggðu og lengi voru höf-
uðvígi íslenzkunnar. Og blöðin
sem eitt sinn voru stærst og
myndarlegust allra íslenzkra
blaða, ganga saman með hverju
árinu. Og brátt fennir yfir minn
ingu alls þess, sem íslenzkt er
vestur þar.
Þetta er ekki að öllu leyti rétt
og þarf að minnsta kosti ekki að
vera það. Vera má að erfitt verði
að sporna við því til lengdar,
að íslenzk tunga líði undir lok
vestur þar. Nú mun flestum úr
minni liðin hin dynjandi eggjun
séra Matthíasar:
Særi ég yður við sól og báru,
særi ég yður við líf og æru:
Yðar tungu, orð þó yngist,
aldrei gleyma í Vesturheimi.
Munið að skrifa meginstöfum
mannavit og stórhug sannan.
Andans sigur er ævistundar
eilífa lífið, Farið heilir.
Það þarf engan veginn að ger
ast nándarnærri strax, að ís-
lenzkan deyi. Ég þekki fólk af
þriðju kynslóðinni, sem skilur
ágætlega íslenzku og talar hana
sæmilega. Erfiðleikar eru auð-
vitað ávallt á því að halda við
tungu og þjóðemistilfinningu,
þar sem önnur tunga er ríkjandi
í skólum og á vinnustöðum, en
óvinnandi er það ekki.
Þá getum við enn um mörg
ókomin ár eða aldir farið með
hið hugþekka ljóð Jóns Magn-
ússonar skálds:
Við höldum enn þá hópinn,
þótt hafið skipti löndum
og okkar sæng er sveipuð
af sömu móðurlhönduim.
Við hverja vöggu vakir
sem vorblær frónskur óður.
Og systkin öll við erum
og elskum sömu móður.
Og ef þið hafið efazt
um íslands móðurhendur,
þá lítið yfir landið.
Nú ljóma f jöll og strendur.
Þið sjáið eilíft sumar
við sjónum ykkar blasa.
Hver sveit er enn í æsku
með angan lyngs og grasa.
Komið heilir og farið heilir,
landar úr Vesturvegi, hvert sem
hamingjubyrinn ber ykkur.
Guð blessi ykkur og börn
ykkar!
VEUUM !$LENZKt(H)[SLENZKAN IDNAÐ
INNIHURÐIR
Höfum fyrirliggjandi spónlagðar
innihurðir úr,
EIK - TEKK - GULLÁLM - FURU
- OREGON PYNE - MAHOGNY
Einnig hurðir tilbúnar undir málningu.
Afgr. opin alla virka daga.
TIMBURVERZLUNIN
VÖLUNDUR hf.
KLAPPARSTÍG 1 SÍMI 18430
Frá komu Vestur-íslendinganna. Vilhjálmur Þ. Gíslason, fyrrv. útvarpsstjóri, var meðal þeirra
sem tóku á móti kunningjunum.