Morgunblaðið - 20.08.1968, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 20. ÁGÚST 1968
17
CHRISSA f. 1933 í Aþenu, starfar í New York: Mynd 1961. Ne-
onljósarör, plexiglerhylki.
með því að rífa í nútímamanin-
— 4 Dokumenta
Framh. af bls. 12
er að mangfalda Soto, Le Parc,
Agam, leitast við að svifta list-
inia hiniu dularfulla, þannig að
hver og einn hafi möguleikia á
því að gerast þátttakandi í sköp
uininni Rauschenberg, Jasper
Johns, álíta að POP- listin, sem
lýsing umhverfisins gefi mögu-
leika til nýrnar fnásagnar —
tjáningair
Ég minnisit þess að töluvert
þunglyndi hafði gripið um sig í
lii'stheiminum fyrir tíu árum leða
svo, vegna þess að margir álitu
að búið væri að finna upp aLlt í
myndliist sem yfirleitt væri hsegt
að tína til, öll form marigþvæid
og útjöskuð — menn leituðu
gjanntan fyrirmyndia í viður-
kenndum snillingum er þeiir
stældu og reyndu að endurbæta
En „Dokumenta“ í ár og rauruar
þróunin í heild afeanniar ger-
samlega áðurnefnda kenningu
Ný t jáninig arf orm hiafa opnað
nýja möguleika og heimurinn
hefur leignast úrvalslistamenn á
þesisu tímabili, sem ekki eru eft-
irbátar fyrirrennara sinna Þetta
eru kannski ekki alltaf ný form,
en gömlum formum er gefið nýtt,
oft magnþrungið líf Ég trúi að
þessi sýnintg muni hafa mikil á-
hrif í Evrópu, ekki aðeins í
myndlist heldur einnig á öllum
sviðum listiðniaðar og ekki sízt í
byggingarlist Það er ómögulegt
að ganga fram hjá hlut málara
og myndhöggvara á þróun bygg-
ingarlistarinnar Raiunax er á-
hrifanna frá POP og OP-list far
ið að gasta nú þegar í Evrópu
varðandi listiðnað Og verziuiniair
gluiggar í Khöfn voru jafnvel
sumir útfærðiir í a n da þessara
Oiststefna þegar ég var þar á
ferð Hugmyndasnauðir teiknar-
ar iðnaðarins eru jafnan fljótir
að hagnýta sér nýjar hugmynd-
ir í myndlisbarheiminum Maður
sér þessi breytbu viðhorf koma
fram í gluggatjöidum, umbúða-
formum og auglýsingaspjöldum
m.m. Málarar þurfa víst sitt
„STEF“ líkt og hljómlistarmenm
því hugmyndum þeirra er miklu
oftar ’Stolið en að greitt sé fyrir
þær Góðar huigmyndir verða,
því miður, ofbast hversdaigsleg-
ar í höndum fjöldaframleiðslunn
ar «f listamaðurinin sjálfiur hef-
ur ekki hönd í baigga
POP-liistin þvingar áhorfand-
anin til að taka nýja afetöðu til
hversdagslegra hluta •— þannig
verður viðkomandi að skilja að
taniribursti er ekki einungis tann*
bursti heldur einnig form —og
að skrúfan hefur ekki einungis
hagnýtt gildi heldiur einnig fag-
urðargildi Ef ýmsir smáhlutir í
krinig um okkur væru td stæbk
aðir 1000 siinnum sæum við að-
dáunarvert listaismíð margra
hversdagslegra hluta, sem fæst-
ir myndu uppgötva hj.álparlaust
Þannig getur POP-listin jafnvel
orðið til þees að margur upp-
götvi og fininii í fyrsta skifti á
ævinni til meðfæddrar form
kenndar, sem ekki hefur fengið
tækifæri áður til að brjót-
ast fram Fólk byrj.ar að sjá en
horfir ekki sininulaust á hlutina
— meðtekur hugsunarlaust vör-
ur fjöldiaframileiðsluininar Hvað
er tómlegra en fullkomin ný-
tízkuleg íbúð eða einbýlishús, ef
fólkið sem þar býr hefur glatað
formkennd sinini? Og hvfersi)
stór sem einkabifreiðin er getur
hún aldrei stækkað lítinn mann!
Að sjá — finna — og hrífaist,
ætti að vera fyrsta kennzlugrein
í öllum skólum nútímans Við
deilum peningum í allar áttir tiil
vaninærðs fólks í fjarlægum
heimsálfum, en fáir huigsa til
þeirra sem þjást af andlegu
humgri þrátt fyrir mikla velmeg
un Hin óumdeildu sannindi að
maðurinn lifir ekki af brauði
leiinu saman hafa aldrei þrýst
fastar á en í dag, þegar tækn-
in í vaxandi mæli nær yfirhönd
inni yfir hinu marmlega, leysir
hið forna brauðstrit af hólmi og
paradísarheimt er á næsta leiti
Listin er og verður andlegur
aflgjafi nútímamannisins og það
er skylda listamianrnsins að
sbuðla að því að víkka útsýni
bans — hann þjónar því aðeins
inn en ekki með því að samgleðj-
ast honum í skel sinni Svo virð-
ist sem rnargur hafi nú uppgötv-
að styrk listarinnar amk hef-
ur aðsókn að söfnum og sýning-
um aukizt í miklum mæli á síð-
ustu árum — og bendir til vax-
andi mats á hlutverki og gildi
listar í heimi framtíðar Þannig
var biðröð fyrir framan aðal-
deild „Dokumenita“, Museum Fri
dricianum morgun hvem í sl
júlímánuði
Sýningin hafði sterk og óvænt
áhrif á mig — svipur hennar
var ferskur og heill og samt
kenndi þar margra grasa. Svip-
uðum áhrifum varð ferðafélagi
minn Einar Hákonarson fyrir og
er þó ekki nema rúmt ár síðan
hann kom frá námi í Svíþjóð, og
Svíar eru framarlega í hvers-
konar tilraunum í myndlist. Eitt
vakti athygli okkar óskifta og
það var hinn gífurlegi kostnað-
ur sem hlaut að vera að baki
útfærslu margra mynda Amer-
íkumanna. POP-málverka, högg-
mynda og uppfærslu heilla her
bergja. Amerískir listamenn hafa
að báki sér mjög volduga lista-
sala sem kaupa einnig stór
„mónumentöl" verk og sjá auk
þess að öllu leyti um útgjöld
þeirra til lífsframfæris. Amer-
ískir myndlistarmenn vita sann
arlega hvernig á að undirbúa
listsýningar, þeir taka eitt ár til
þess, en Evrópulistamenn láta
oftast reka á reiðanum, þar til á
síðs-.sta augnabliki að þeir velja
)i< verk af framleiðslu
si)*m. Margur álítur að skugga-
legir samningar liggi á bak við
þennan fjölda amerískra lista-
manna á sýningunni — ég læt
það vera, en „Dokumenta“ gerir
rétt í því að kynna og heiðra
ameríska liststrauma undanigeng
inna ára. Áhrif þeirra á heims-
listina eru ótvíræð. En óneitan
lega er það skrýtið að sjá í heið
lurssal 17 metra langt málverk
eftir einhvern A1 Held — mynd-
ir hans myndu samtals ná yfir
30 m rými! Hin risastóru næst-
um einlitu málverk í heiðurssa]
fannst mér fátt hafa sér til á-
gætis umfram stærðina. Að lýsa
verkum á sýningunni að ráði
fyrir lesendum er vonlaust verk,
en ég mun reyna að fara um
þau nokkrum orðum til aukins
skilnings. Höggmyndir bera svip
af enska stílnum, sem byggist á
miklu frelsi, innan ramma geo-
metrískrar útfærslu. Geometrían
er þannig komin aftur fram á
sjónarsviðið og nú í þróuðum
stíl innan höggmyndalistarinnar
og er oft stórum forvitnilegri
þanniig en í málverkinu, þar sem
takmarkanir hennar komu ljósar
fram. Töluvert er um formalist-
ískar höggmyndir í lit með
spegla í bakgrunni sem tvöfalda
formið.
Myndir úr gagnsæu plasti —
Louise Nevelson (amerísk) er
m.a. byrjuð að vinna í því efni
eins og til að bæta upp ein-
hæfni svörtu mynda sinna, sem
voru þarna einnig, stórar og
skemmtilegar. Spánverjinn Edu-
ardo Cillida sýnir mjög sann-
færandi, öflugar og nákvæmar
geometrískar jafnvægis —högg-
myndir, sem minna á húsgerðar-
list — þaulhugsað rúm hefur
miklu hlutverki að gegna. Þjóð-
verjinn Kasper Thomas Lenk er
með einlitar oft lýsandi rauðar
höggmyndir, sem í formi minna
á risastóra harmonikubelgi —
hafa mjög óvænt og þægileg á-
hrif. Málmmyndir ameríkumanns
ins Ernest Trova vilja milnna I
fígúrur í málverkum Schlemm-
er‘s. Hin grísk fædda en í New
York starfandi Chrissa sýn-
ir myndir úr marmara auk nokk-
urskonar rörljósamynda. Ein
slík risastór í sérherbergi nefn-
ist „Klytámestra" og hvað vera
innblásin af leik Irenu Papas I
„Iphigenie in Aulis“ eftir Euri-
pides, byggð með aðstoð Doku-
mentasjóðsins, enda trúlega kost
að stórfé. Þá vil ég geta stærð-
fræðilegra höggmynda, sem
ganga út frá misjafnlega flóknu
stærðfræðilegu lögmáli — list
fyrir verkfræðinga?! Ég nefni
ennfremur þá Paolozzi Ítalíu,
Tajiri Japan, Hauser Þýzka-
landi og Segal Ameríku, hiinn
síðastnefndi kemur áhorfendum
í merkilega stemningu með gifs-
afsteypum sínum, sem leiðir hug
ann að Pompei nema að iþað er
enginn á flótta undan eldgosi
hjá Segal heldur eilífðar ró yfir
öllu. Myndhöggvararnir voru
sannarlega sterkir. Vandvirkni
ýmissa POP-málara er með ólík-
indum og í hópi þeim sem sýndu
mesta maleríska tækni sann-
færðu mest, svo sem Wessel-
mann, sem átti m.a. töfrandi
mynd af brosandi negrastúlku,
Rosenkuist, Rauschenberg og
Jasper Johns (állir amerískir).
Grafík þeirra allra var einnig
frammúrskarandi í tækni. f þeim
hópi er einnig Englendingurinn
Richard Hamilton.
Ýmsir er tína til allt mögulegt í
myndir sínar eru einnig athygl-
isverðir t.d. Marisol frá Vene-
zúela, sem er í sérflokki.
Edward Kienholz ( amerískur) er
með heilt herbergi og forstofu af
furðulegustu hlutum þar sem
öllu ægir saman og má þá nefna:
Snyrtiborð með tilheyrandi dóti,
kvenmannshöfuð hangandi á
spegli — allskönar furðuverur
— liggjandi, sitjandi, sbandaridi
— fornleg húsgögn — gamla
lampa — ruggustól — mynd af
Mach Arthur hershöfðingja —
ömmumyndir á veggjum — konu
vera liggjandi á gamalli stiginni
saumávél — íkorni gægist upp úr
öðru nöktu brjósti hennar til að
fá sér hinetur, sem glittir í inní
hinu brjóstinu — beinagrind af
gorilluapa í ömmufötum — glym
skratta. Áhrif þessa samruna eru
furðuleg. Leikhúspop? Þjóðverj-
inn Joseph Beuys sýnir í næsta
herbergi ömurlega furðuver-
öld sína: Veggir hvítmálaðir, alls
konar hversdagsdót á gólfi svo
sem koparborð, rafgeymar, tré-
kassar, flöskur með ýmiskonar
vökvum, stórum gráfóðruðum
plönkum stilltum að vegg —
strigadrusla hangir á vegg með
Rauðakrossmerki — koparplötur
liggja á gólfi og sjúkrakassar.
Þetta nefnist rúmplastík — ailt
er gert til að ná fram vissum
hughrifum hjá áhorfiaindainuin
nefndur Beuys er prófiessor í
höggmyndalist í Dússeldorf.
Meiningarleysið virðist algert,
en áhrifin eru sláamdi Svo eru
það aðrir sem fylla 'gierkistur
hverskonar drasli, svo sem göml
um blikk vatnSkönnum, gasgrím-
um ofl Árangurimn er ákafliega
miisjafn Þá er það OP-list og
Kinetik — hreifilist Frakkinn
Vasarely blómstrar í grafíkinmá
í svart-hvítum formum, þar sem
sjónhverfing og leikur með tak-
markanir augans gegna ákveðnu
hlutvenki Svipaður honum en
þó á ýmsan hátt andstæða hans
er ameríkruimaðurimm Josef Al-
bers, sem notar sterk en hárfín
litasambönd í ótal tilþrigðum
Hann vimnur mikið á ag étg undr-
aat hina ótrúlegu fjölbrfeytni í
jiafn þröngum ramma og hann
hiefur sett sér Svo er það 'hreyfi
liist: Diter Rot, Svisslendingur og
allþjóðaborgari, sem við könin
umst við, á þar verk — mjög
skemmtilegar teikningar sem
hann nefinir „lifmaðanhætti mótor
hjólsins“.
Þama mátti sjá tónlist
í litum — allskonar iðandi
Ijósfyrirbæri í myrkri Þau geta
minnt á svif — sindur — innan
um iðamdi línur Speglaherbergi:
Allt klætt spegium — sérstakur
spegill sem 'hneyfist og veldur
því, að sá er stendur fyrir fram-
an hamn, nálgast og fjarlægist
á víxl — Kvenfólk hættir sér
ógjaman út á gólfið! Þá er geng
ið inn í stórt, dimmt herbergi
með daufu fosfórljósi iþar sem
alit hvítt margfaldast svo sem
temrnur fólks og augnahvíta Her
bergið nefnist „Metnaður“! Hér
vantar þó mikið á að stefnuinni
„Lumiére et Mouvement" sé gerð
verðug skil
Að síðustu vil ég nefna nokkra
ágæta listamenn sem sýna á
„Dokumenta" og era sérstakir á
sinn hátt, Antoine Taipés frá
Frakklandi, Jiri Kolár, Tékkósló
vakíu, sem fóðrar allskomar smá
hluti á yndislegan hátt, Fruh-
trunk og Antes Þýzkal. Indiana,
Oldenburg og Reinhardt, Amer-
íku Það er efni í margar grein-
ar að fjalla um allar stefnur á
sýningunni, svo að ég læt staðar
numið að sinni Vil þó geta þess
að grafílin var frábær og einn
merkilegasti hluti sýningarinn
ar Eins og nú tíðkast víða vax
sérstök stofa fyrir börn sýning-
argesta, þar sem þau gátu notið
útrásar sköpuinargleðinnar, á
meðan foreldrarnir skoðuðu sýn
inguna
Það sem fæstir bjuggust við,
var mikil sala enda þótt sýning-
in væri ekki sett upp í því
skyni Oll fyrri met vonu slegin
Einungis grafík seildist fyrir
160 þúsund mörk fyrstu 14 dag-
ana Safnari frá Sydney pantaði
verk fyrir 30 þús mörk (óvenju
legt) Franskt gallerí keypti
strax þrjár af fjórum hinna
stóru mynda Wesselmanns Áhugi
safina í Evrópu er vaiknaður, og
mörg þeirra hafa þegar tryggt
sér verk og önnur standa í samn
ingum við listamennina sjálfa
enda mikið í einkaeign á sýn-
ingunni Þannig virðist 4 „Doku-
menta“ ætla að slá öll fyrri met
hvað aðsókn, sölu varðar, og
gagmrýni á báða bóga
Bragi Ásgeirsson
ISLAIMDSMOTIÐ
II. DEIL
LAUGARDALSVOLLllR
Úrslitakcppni um f jölgun í 1. deild.
í kvöld kl. 7 leika
Akurnesingar og Haukar
um rétt til setu í 1. deild 1969.
MOTANEFND.
ÚTSALAN
stendur þessa viku. Enn er
tækifæri til að gera góð
kaup, allt að 60% afslátt-
ur
TIZKUVERZLUNIN
i íf
Cjuörun
Rauðarárstíg 1 — Sími 15077