Morgunblaðið - 01.09.1968, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ, SUNTSTUDAGUR 1. SEPT. 1W8
17
Afarkostir
Enn er erfitt að átta sig til
Wlíitar á ölliu því, sem gterzt beí-
ur í Tékkóslóvakíu að undan-
förnu. Menn hafa t.d. engar á-
reiðanlegar fregnir af því hverri
meðferð leiðtogar Tékka urðu
að sæta fyrst sem fangar her-
námsliðsins og síðan meðan á
fundahöldunum í Moskvu stóð.
Eins og allt var í pottinn búið,
þótti flestum með ól’ikindum að
Dubcek hefði verið fluttur til
Moskvu í því skyni að taka þar
Iþátt í samningum við Sovét-
menn. Einmitt vegna þess að
fregnir hötfðu borizt um, að
hann hefði verið myrtur, og við
búið var, að bæði hann og aðrir
hefðu orðið að sæta beinum
pyndiniguim, létti öliuim góð-
viljuðum mönnum, þegar for-
ustumennirnir fengu að snúa
heim til Tékkóslóvakíu heilir á
húifi a.m.k. á ytra borði. Gleðin
yfir bví, að leiðtogar skyldu þó
halda Mfi og fá aftur að koma
til föðurlands síns, án þess að
vera í beinu haldi innrásarherj-
anna hafði ósjálfhátt þau áhriif,
að ýmsir töldu hag Tékka standa
betur en í raun og veru virðist
hafa á sannast. Miðað við hið
Frá vígslu Norræna hússins, gestir í bókasafnl.
r
L.
REYKJAVÍKURBRÉF
.Laugardagur 31. ágúst,
allra versta getur jafnvel hið illa
í billl vilrzit bæriiíliegit. Þegar betur
eir skoðað, fæir þó etóká diullizt
að Tékkar hafa orðið að sæta
afarkostum. Ekki verður annað
séð en forustumenn þeirra hafi
í Moskvu orðið að fallast á öll
meginatriði þess, sem þeir á sín-
um tíma hlutu aðdláun þjóðar
sinnar og allra frjálshuga manna
fyrir að neita með öllu. Tékkar
verða að sætta sig við ritskoðun
sem var einmitt höfuðatriði þess
er um var diilt. Auk þess skilst
mönnum, að land þeirra verði
svo að segja umlukið hersveit-
um innrásarmanna, jafnvel þótt
meginhluti herstyrksins verði
fluttur úr Tékkóslóvakíu sjálfri.
Ef það er rétt, að Sovétmenn
ætli að halda miklu liði á landa
mærum V.-Þýztóalands og e.t.v.
Austurríkis, þá er það orðaleik-
ur einn að segja að hernáminu
sé lokið. Bftir það, sem á undan
er gsngið, getur engum bland-
ast hugur um, að ef Tékkar í
eidhverju verulegu gera öðru-
vísi en Sovétmönnum líkar, þá
verður valdi beitt við þá á ný.
Enda eru ákvæðin um brott-
flutning hernámsliðsins í heims
blöðunum skilin svo, að tíma-
setning hans og mannmergð fari
eftir mati Sovétstjórnarinnar.
Valdbeitingin
aðjdíitriðið
Af þessum atburðum má draga
marga lærdóma. Enginn er samt
ljósari en sá, að Soivétmenn telja
að frjálsræði sé ósamrýmanlegt
kommúnisma. Þess vegna verði
þeir sem eitt sinn hafi gengið
kommúnistum á hönd að una þvi
að valdi sé við þá beitt. Tékk-
um einum er ekki ætlað að öðl-
ast þennan skilning, heldurvilja
Sovétmenn sannfæra alla sína
þegna og raunar aðra um, að
svona sé þessu varið. Að sjálf-
aögðu þykir Sovétmönnum mik
ið til um völd sín yfir Tékkó-
slóvakíu og þeir hafa ekki vilj-
að slaka á þeim. En þrátt fyrir
allt, er það land þó einungis lít
ill hluti af öllu þeirra veldi.
Það ©r fordæmi freflsisiinis í þessu
tiltölulega litla landi, sem þeir
mieð engu móti geta þolað því
að þess hefði þá áður en langt
um leið gætt í öllum þeirra lönd
um. Frá þessu sjónarmiði verð-
ur hernám Tékkóslóvakíu ofur
akiljanlegt. Flestir voru raunar
farnir að búast við einhverju
betra. Þeas vegna urðu þeir fyr
ir vonbrigðum, En það er sann-
arlega mikill barnaskapur eftir
reynsluna við skiptingu Pól-
lands 1939, árásina á Finnland
nokkrum vikum síðar, undirok-
un Eystrasaltslandanna 1940,
valdatöku kommúnista í Austur
Evrópulöndum í styrjaldarlok,
valdaránið í Tékkóslóvakíu 1948
blóðbaðið í Austur Berlín 1953
og kúgun Ungverja 1956 að
menn láti eins og atburðirnir
nú hafi tóomið með öllu óvænt
og tala um þá sem ótrúlega og
með öllu ófyrirsjáanlega.
Falsleysi
Það bar við fyrir nokkrum ár
um, að maður einn lenti í harðri
deilu við ættingja sína. Hann
taldi sig þá þurfa á ötulum lög-
manni að halda, sjálfum sér til
ráðuneytis og sóknar gegn
frændliði sínu. Sagði hann kunn
ingja sínum frá, að hann hefði
ráðið Þorvald Þórarinsson til
Iþess starfa. Kunninginn spurði:
„Af hverju valdirðu Þorvald?"
„Jú“, sagði maðuniinin, ,/mannstiu
ekki eftir myndinni, sem var
birt forðum af því, þegar hann
var að bera út ekkjuna. Það er
einmitt maður með slíku hugar-
fari sem ég þanf nú á að halda.“
Þessi saga rifjast upp, þegar
sumir sru um þessar mundir að
Ihneykslast á framfcomu Þor-
valds Þórarinssonar og yfirlýs-
ingu hans um stuðning við mál-
stað Sovétmanna. Hvað, sem um
Þorvald verður annars sagt, þá
lætur hann sér fátt fyrir brjósti
brenna og kemur til dyranna
eins og hann er klæddur. Hann
er sannfærður kommúnisti og
skilur, að kommúnismi og frelsi
fara ekki saman. Hann metur
kommúnismann meira en frelsið
og hefur kjark til að hegða sér
samkvæmt því. Hann er etótói með
samskonar barnaskap eins og
einn af greinahöf.undum Þjóð-
viljans sem fyrir nokkrum vik-
um sagði eitthvað á þá leið, að
framkvæmd valdhafanna í Aust
ur Evrópu á kommúnisma hefði
(hingað til verið slí'k, svo and-
snúin frelsishugsunum íslend-
inga, að kommúnistar hér hefðu
lítt getað tekið sér til fyrir-
myndar. Þá fyrirmynd vonaði
þessi greinarfhöfundur, að þeir
gætu nú sótt til Téklcóslóvakíu.
Þorvaldur Þórarinsson vissi ætíð
betur og heifur sýnt kjark til að
lýaa fyrirlitningu sinni á vinguls
hætti sumra samflokksmanna
sinna. Sannleikurinn er og sá, að
eif þeir meta frelsiS svo mikils,
eiinis og þessi greLnarhöfunidiur
Þjóðviljans lætur, þá ættu þeir
að haifa kjark til að hverifa alveg
frá kommúnismanum og játa
yfirsjónir sínar. SMkt sýndi
manndóm og væri ólíkt virðing
arverðara en tvístíg þeirra að
undanförnu. Þá má ekki gleyma
yfirlýsingu ungkommiúnista á
dögunum, þegar þeir gerðu sam
þykkt þess efnis, að ef úr inn-
rás í Tékkóslóvákíu yrði, þá
mundu þeir „að mestu“ hætta
fyr.ra samsta.ri£i við æskulýðsfé-
lög Sovét-Rússlands. Hetjuhátt
urinn var ekki meiri en svo, að
hálda átti opnum dyrum til að
skríða aftur inn til fyrri hús-
bænda, jafnskjótt og mesta
gremja almennings væri hjá lið-
in og gleymskan farin að dylja
ódæðiaverkið.
Bezta tryggmgin
Harðsoðnir kommúnistar á
borð við Þorvald Þórarinsson
rökstyðja hernám Tékkóslóvak-
íu og þá einkum hersetu á landa
mænunium .gegnt V.-Þýafcalaindi
með því, að þar ráði fasistar
eða nasistar. og þess vegna megi
búast við árás þaðan gegn hin-
uim frúðsömu þjóðum A.-Evrópiu,
Nú vita það allir, sem vilja vita,
að því fer fjarri, að nasistar
ráði í V.-Þýzkalandi. Talið um
óeðlilegan vöxt nýnasistaflokfcs
þar er einnig að mestu leyti út í
hött. Nýnasistar hafa ekki hlot
ilð rneira fylgi í V.-Þýzfcalianidi en
búast má við að öfgaflokkar
hljóti hvarvetna á óróatímum. f
öllum löndum er til nokkur hóp-
uir póLitíSkna óvi'ta eða brjálæð-
inga, „the lunatic fringe“ eins
og Englendingar fcomast að orði.
Þegar litið er til þess, að í Vest
ur Þýzkalandi búa margar millj-
ónir manna, sem hafa orðið að
flýja heimili sín og ættstöðvar
vegina ásælini kommúmiista er
sízt ástæða til að unidinast yfir
að öfgaflokkar hljóti öðru hvoru
eitthvað fylgi. Það væri og mjög
tvísýnt, að til bóta væri eða
drægi úr raunverulegum vaxtar
möguleikum slíkra öfgamanna,
þótt flokkur þeirra vœri bann
aður að lögum, alveg eins og
margir telja það mjög misráðið,
að formlegur kommúnistaflofck-
Ur er bannaður í V.-Þýztoalandi.
Nokkuð af því fólki, sem ella
mundi ganga í toommúnistaflokk
inn, reynist tilleiðanlegt til þátt
töku í annarri tegund öfga-
flotóka. Frá fynri tið miuma
menn einnig, að ætíð var tölu
verður hópur, sem hljóp á milli
nasista og kommúnista, enda
hiugairfanið að fliestu hið sama,
þótt pólitíski liturinn á ytra
borði væri annar. í sinni frá-
bæru ræðu á útifundinum á dög
unum vitnaði Jóhann Hjálmans-
son skáld réttilega til orða Tóm-
asar Guðmunds'sonar um böðuls
höndina sem ýmist er brún eða
rauð. En hvað sem öllu þessu
líður, þá er víst að aðild Vestur
Þjóðverja að Atlantshafsbanda
laginu og innlimun herja þeirra
í heri bandalagsins er fullkomn
asta trygging fyrir, að allt tal
um árásarmöguleika þeirra gegn
Austur Evrópu er með öllu til-
hæfuiLaust. Einmig aif þeim orsök
um er tilvist Atlantáhafsbanda-
llagsins bezta tryggingin fyrir
viðhaldi friðar í þessum heims-
hluta.
Efsundrung
hefði ríkt
Fróðlegt er að íhuga, hvílíkt
ástand hefði ríkt í Vestur-Ev-
rópu og raunar um heim allan
síðustu vikur, ef varnir Atlants
bafstoandailaigsinis hefðu efcfci ver-
ið til staðar. Lítill vafi er á því,
að þá mundi almennur ótti hafa
gripið um sig, hver þjóðin aif
annairri hefði orðið heLtekim
hræðslu um, að hún mundi verða
næsta fórnarlambið. Almenn her
útboð og gagnkvæmar hótanir
hefðu átt sér stað. Ástandið er
sð vísu nógu illt eins og það er,
og allir finna sárt til með ör-
lögum Tékka. En fátt er lær-
dómsríkara við þessa lærdóms-
rífcu atburði en, að engin þjóð í
Vestur Evrópu taldi ástæðu til
sérstakra varúðarráðstafana
Þvert á móti vildu þær allar
sýna, að ögranir við Sovétmenn
vænu þeLm fjiaircrl sfcaipi. ALlir
lögðu sig fram um áð gefa enga
átyllu til þess, að Tékkóslóvak-
ía fengi harðari meðferð vegna
þess, að hægt væri að nefna
dæmi um hættu, er steðjaði úr
vesturvegi. Þetta gerðu menn
og gátu gert, af því að þeir
vissu sig örugga bak við þann
skjöld, sem Atlantáhafsbandalag
ið veitir þeim. Á örlagaríkustu
dögunum dvaldi yfirforingi At-
lantshafsflotans á íslandi í opin
berri heimsókn að viðræðum við
stjörnvöld og laxveiðum eins og
ekkert hefði í skorizt. Sovét-
menn sýndu virðingu sína fyrir
valdinu með því að tilkynna
Bandaríkjamönnum áður eða jafn
snemma og innrásin hófst, að
þeir þyrftu ekkert að óttast.
Valdihafarnir í Kreml sönnuðu
með þessu, að það er valdið, sem
þeir virða. Valdið er bezta og
að lokum einasta trygging frels
isunnandi þjóða fyrir þVí, að
þær þuirfi ekfci að uma ofibeldi.
Ólíku saman
að jafna
Hverja skoðun, sem menn ella
hafa á afskiptum Bandarifcja-
manna af málefnum Víetnam í-
búa þá verða allir að játa, að
Iþau hafa orðið þeim bæði til
mikillar innbyrðis sundrungar
og álitsihnekkis erlendis. Sum-
ir reyna og nú að afsaka íhlut-
un Sovétmanna í málefni Tékkó
slóvakíu með afskiptum Banda-
ríkjanna af málefnum Suður Ví
etnam. En fátt sýnir betur mun-
in á hugsunarhætti frjálsra
manna og kommúnista, en éin-
mitt aðfarir þessara tveggja stór
velda, annarsvegar í Víetnam og
hinsvegar í Tékkóslóvakíu. Eng
uim fær dulizit, að Banidaríikja-
menn hefðu strax í upphafi get
að „leyst“ — ef menn vilja tala
uim sLífct sem „Lauisn“-Víetmiam-
vandamálið, með því að hertaka
fyrirvaralaust allt Víetnam jafnt
suður og norðurhluta landsins. Þá
hefði umsvifalaust verið hægt að
brjóta mótspyrnuna á bak aftur
og hindra hina stöðugu liðs-
flutninga frá Norður-Víetnam til
Suður-Víetnam. Allt landið hefði
verið hernumið og blæja
venju og þar af leið-
andi gleymsku hefði verið
breidd yfir atburðina á skammri
sbundiu eLns og reynslian frá
Austur-Evrópu sannar um at-
ferli kommúnista þar. Þetta gerðu
Bandaríkjamenn ekki. Þeir tóku
einungis að sér að því er flestir
telja á harla óhönduglegan hátt
að verja Suður Víetnam og hafa
haldið uppi takmörkuðum árás-
um á Norðrur Víetnam í því
skyni að hindra liðsflutninga
þaðan. Hitt hlýtur svo einnig að
vekja menn til frekari umhugs-
unar um þessi vandamál, að
stjórnin í Norður-Víetnam skuli
vera ein af þeim örfiáu, sem hafa
lýst beinum stuðningi og lagt
blessun sína yfir innrásina í
Tékkóslóvakíu. Sú yfirlýsing
bendir óneitainlega tid þess, að það
sé ekki ást á frelsi og virð-
ing fyrir rétti annarra, sem ráði
aðgerðum þeirrar stjórnar.
Illa horfir með
síldveiðarnar
Svo illa horfir nú með síld-
veiðarnar að sumir efast um að
þeim verði Lengi haldið áfnam.
Efitir á segja vafalaiust ein-
stafca menn, að glapræði hafi
verið að halda flotanum jafn
lengi úti og gert hefur verið. Á
orðum slíkra eftiráspekinga er
lítt mark takandi. Þvert á móti
er það bezta sönnunin fyrir hald
leysi þeirra ásakana gegn rík-
isstjórninni, að hún hafi ekkert
gert til að örva atvinnu í land-
inu, að fullvíst er, að ef atbeini
ríkisstjórnarinnar hefði ekfci
komið til, þá mundi ekkert hafa
orðið úr síLdveiði‘tilTiauniuiniuim í
sumar. En af því hefði áreiðan
lega leitt verulegt atvinnuleysi
viða og margháttuð önnur vand
ræði. Þetta eru óhagganleg sann
indi, jafnvel þótt svo fari að
heildartap verði á þessum veið
um. Ef menn gefa upp viðleitni
til að bjarga sér, þá er von-
laust að lifa í landi okkar. Þess
vegna verður, þrátt fyrir það
þó að illa horfi, að halda áfram
veiðunum og veita nauðsynlega
fyr.i'rgr'eiðsLu í því skyni.
Viðræður stjórn-
málaflokka
Hinar Síversnandi horfur i
efnalhagsmálum þjóðarinnar
hljóta að leiða til margháttaðra
vandræða og skapa ný viðhorf
í Landsmá Luinium. Þesis vegnia eir
það af brýnni þjóðarþörf að for
isætisráðherra hefur nú óskað
viðræðna allra stjórnmálaflokka
um efnahagsmálin. Auðvitað er
fyrirfram ógerlegt að segja til
um það, hvort þær leiði til ár-
anguirs eða etófci, en virðLnigair
vent er að aliir flokfcar sfcuLi hafa
samþykkt að a.m.k. hefja slik
. ar viðræður.