Morgunblaðið - 04.09.1968, Side 10

10
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 4. SEPT. 1968
Jónas Pétursson, alþm.:
Skylduþjónusta
XV. JUU 1J7UO.
ÉG HEFI séð nú síðustu daga í
Velvakanda nokkrar umræður
um skylduþjónustu eða þegn-
skyldu. Ennfremur grein í Morg
uwblaðinu um sama efni og í er
indi um daginn og veginn í gser
kvöldi var vikið að málinu.
Raddirnar hafa ýmist verið með
eða móti. Gætir noktouð sjálfs-
meðaunkunar hjá andmælendum
og gegnir það ekki furðu, ef
horft er opnum augum á þjó'ð-
lífið í dag — og eins og það hef
ir birzt um skeið a.m.k.
En þessar umræður eru á-
kjósanlegar og til þess að örva
þær fremur en draga úr þeim
vil ég biðja Morgunblaðið að
birta nú í heild þingsályktunar-
till. mína, greinargerð og fram-
söguræðiu. Þetta hefir ekki birzt
áður þannig, aðeins komið út-
dráttur. Ætti þá að liggja ljósar
fyTir úm hvað er a'ð ræða og
á hvaða stigi málið komst í Al-
þingi. Því þar vísað til allsherj
amefndar S.Þ. en lengra komst
það ekki að þessu sinni.
1967-68 (88. löggjafarþing) —
165. mál S.Þ.
384. Tilaga til þingsályktunar
um skylduþjónustu ungmenna.
Flm., Jónas Pétursson.
Alþingi ályktar að kjósa 5
manna milliþinganefnd til að
rannsaka möguleika á fram-
kvæmd skylduþjónustu ung-
menn á aldrinum 14-18 ára í
þágu þjóðarheildarinnar, 4-6
mánuði alls hjá hverju ung-
menni, við margvísleg störf fyr
ir ríki, sveitarfélög, góðgerðar-
og mannúðarfélagsskap. Skal
stefnt að því, að nefndin skili
frv. a'ð lögum m þetta efni, sem
lagt verði fyrir Alþingi.
Greinargerð.
Það er oft á orði haft, að við
Islendingar erum blessunarlega
lausir við herskyldu. En jafn-
framt hvarflar það í hugann, að
íslenzkt þjóðfélag hefði sannar-
lega þörf fyrir nokkur störf frá
hinum verðandi þjóðfélagsþegn-
um til hinna margvíslegu um-
bóta- og félagsmála, sem á sam-
félaginu hvíla. Hitt er ekki
síðra, að slík skylda til þjón-
ustu fyrir föðurlandi'ð knýtir
bönd, sem óhjákvæmilega þurfa
að bindast milli þegns og þjóð-
félags. Eins og nú er ástatt, er
fátt, sem sérstaklega minnir á
skyldur ungmennanna við föðux
land sitt. En margvísleg eru þau
réttindi, sem þjóðfélagið veitir,
og hafa farið ört vaxandi að
xmdanförnu. En fyrir réttindi
þurfa og hljóta að koma skyld-
ur. Ég held, að slík þjónusta í
4-6 mánuði, sem hér er bent á,
sé heppilegt form fyrir þær
skyldur.
Undanfarin velgengnisár frá
1960—1966 hefur atvinna verið
mikil í landinu og hver vinnu-
fær maður átt nægra kosta völ
um störf. En nú um skeið hef-
ur or’ðið breyting á þessu. A sl.
sumri var nokkurt orð á því
gert, að vandkvæðum hefði ver-
ið burndið að fá atvinnu fyrir
unglinga á vissu aldursskeiði.
Þær horfur eru ekki betri nú,
og líklegt er, að þanig horfi við
á komandi árum hjá ört fjölg-
andi þjóð á tækniöld. Af þeim
ástæðum er málið mjög tíma-
bært. Á hinn bóginn er þörf
samfélagsins á fjölmörgum svið-
um til framkvæmda og þjóðfél-
agsbóta, sem þegnarnir vei’ða að
mæta. Á þennan hátt mega þarf
ir þjóðfélags og ungmenna mæt-
ast á siðbætandi og menntandi
hátt. Ég nefni hér skógrækt og
landgræðslu af kjörnum við-
fangsefnum, en annars eru þau
fjölmörg og munu koma skýrar
í ljós við nánari rannsókn á
þessu máli. En rétt er að gera
sér strax grein fyrir því, að
stjóm og umsjón þessa máls,
framkvæmd skylduþjónustunn-
ar, er vandasöm og krefst mik-
illar íhygli við undirbúning.
Nauðsynlegt er, að gætt sé ýtr-
ustu hagsýni um kostnað allan
við stjórn og umsjón og að um-
sjónarmenn og verkstjórar leggi
alúð í starfið, sem krefst skyldu
rækni og mannbótahugarfars,
jafnframt því sem keppt sé að
sem drýgstum árangri í þeim
þjóðfélagsumbótum, sem starfað
er að. Hér skai ekki reynt að
lýsa hugsanlegum starfshátfum í
ýmsum efnum. En lítilsháttar
reynsla mun vera fyrir hendi um
vinnuflokka við skóggræðslu, og
nefni ég það dæmi vegna þess,
að skógræktin er mér ofarlega í
huga sem verkefni í slíkri vinnu
skyldu. Ég sé í anda fríðan hóp
ungmenna, bæði pilta og stúlk-
ur, með vorhug, að planta og
vökva rein við rein, sem hæfu
starfið dag hvem við lefðsögn
einbeitts verkstjóra, og að
morgni, er gengið væri til
starfs, væri sungið: Ég vil elska
mitt land.
Hugmyndin um skylduþjón-
ustu er ekki ný. Margir muna
baráttu Hermanns frá Þingeyr-
um fyrir þegnskylduvinnunni.
Þá varð hún aldrei nema hug-
sjón, sem rædd var af lífi og
sál: En andstæðinga marga átti
þessi hugmynd, og talið er, að
vísa ein, eftir Pál J. Árdal, hafi
gengið af þegnskylduhugmynd-
inni dauðri þá. En vísan er
svona:
Ó hve margur yrði sæll
og elska mundi landið heitt,
mætti hann vera í mánuð
þræll
og moka skít fyrir ekki neitt
Þá var sú tíð, a'ð margir mok
uðu skít. Nú er öldin önnur,
jafnvel svo, að til er það vafa-
laust, að sumum yrði líkams- og
sálubót, að því að moka skít. En
óþarft er að vera með þessar
hugrenningar. Okkar stpra land
býður svo mörg viðfangsefni fyr
ir huga og hönd í skyldunámi,
án efa fjölmörgum til hvað
drýgstra mermta, svo framarlega
að vel takist um stjórn.
Ég hef eki kynnt mér mann-
talsskýrslur til þess að sjá
fjölda árganganna nú, eða hve
fjölmennir þeir muni verða á
næstu árum. Þótt gert sé ráð fyr
Jónas Pétursson.
ir í tillögunni, að unglingarnir
geti innt þjónustuskylduna af
hendi einhvem tíma á 5 ára
bili, — og er hér stungið upp
á aldursskeiðinu 14-18 ára — og
lægri aldur tel ég ekki koma til
greina, — þá verður að ætla að
árgangarnir verði sem jafnastir.
Hér er eitt þeirra rannsóknar-
efna, sem fyrir nefnd þeirri ligg
ur, er tillagan leggur til að skip
uð verði. Lengd þjónustutímans
hjá hverjum aaskumanni er einn
ig vafaatriði, og í till. eru nefnd
ir 4-6 mánuðir, sem þó má vera
að sé í mesta lagi. Ég tel þó,
að þessi tími eigi að vera meg-
inhluti sumarsins, og mætti
gjarnan fella eithvað af skóla-
tíma, þegar skylduþjónustunni
er fullnægt, enda er hún, svo
sem áður er að vikið, ekki síð-
ur mennta- og manndómsauki
heldur en skólinn, ef vel er á
haldið.
Ég legg áherzlu á, að undir-
búningsrannsókn málsins verði
sem ýtarlegust, bæði hvað snert
ir þau verkefni, sem kjörið er
að leysa á þennan hátt, og að
gera sér glögga grein fyrir kostn
aði, sem framkvæmd skylduþjón
ustunnar fylgir, og þó sérstak-
lega hinu uppeldislega gildi og
hvort ekki má jafnvel stjrtta
skyldunámstrmann, sem þessu
nemur, og brúa þanig að nokkru
bil kostnaðar, sem af þesu leið-
ir.
Tillaga sú á þingskj. 384 sem
ég hefi leyft mér að flytja er
um skylduþjónustu ungmenna.
Þessi hugmynd hefir verið á-
leitin við mig síðustu árin og
þar kom að ég þoldi ekki leng-
ur mátið og þessvegna liggur til-
lagan hér fyrir. Til þessa liggja
að meginefni 2 ástæður. Annars-
vegar eru hin uppeldislegu eða
GÚSTAF A. SVEINSSON
hæstaréttarlögmí ður
Laufásvegi 8 - Sími 11171
SAMKOMUR
Almennar samkomur..
Boðun fagnaðarerindisins aS
Hörgshlíð 12 í kvöld, miðviku
dag kL 8,10.
þjóðfélagslegu rök, hins vegar
hin þjóðhagslegu, það er sú
nauðsyn, sú þörf sem þjóðfélag-
ið hefir á starfsorku til þeirra
framkvæmda, sem knýja á til að
byggja hér upp betra land, til
að styðja búsetuna um allt land.
Leitast þarf við á svo mörgum
sviðum samfélagsins að veita lág
marksaðstöðu fyrir fólkið hvar
sem er til margvíslegra sam-
skipta. Þjónustuskylda ung-
menna mætti verða drjúg til
hjálpar í þeim efnum. Einmitt
slík störf eru vel fallin til auk-
ins andlegs þroska.
Mér er sérstaklega í minni ein
setning úr hátíðarræðu ólafs
Thors, þáverandi forsætisráð-
herra, sem hann flutti af svölum
Alþingishússins á 10 ára afmæli
lýðveldisins, og útvarpað var til
þjóðarinnar. Þykir mér vel við
eiga að minna á þau orð hér,
einmitt í framsöguræðu fyrir
þessu máli.
En ólafur komst svo að orði:
„Æskan í landinu verður að
gera sér ljóst að á sérhverjum
íslendingi hvílir sú þunga
skylda að afkasta meiru en ein-
staklingar annarra menningar-
þjóða. Ella fáum vér ekki hald-
ið hér uppi frjálsu menningar-
ríki, þar sem ein lög ganga yfir
alla, þar sem réttur þegnanna
er einn og skyldan ein og hin
sama. Þessari skyldu verður
æskulýðurinn að rísa undir.
Að launum fær hver og einn að
heita fslendingur, teljast til sér-
stæðrar gáfu- og menningarþjóð
ar, sem á sér fegra föður-
land en nokkur annar.“
Ég held því ekki fram að Ólaf-
ur hafi hér sérstaklega átt við
vinnuskyldu. En að baki þess-
um ummælum liggur djúpur
skilningur á eðli þjóðlífs okkar
— að það kostar okkur nokk-
uð — já mikið — að vera frjáls
þjóð í frjálsu landi. Og það, ein-
mitt það, ætti að efla skilning á
því að við íslendingar eigum
ekki auðvelt með að vera laus-
ir við þá skyldu flestra annara
þjóða, sem lögð er á borgarana,
herskylduna, án þess að við tök-
um á herðar okkar skyldu í öðru
formi — einmitt í líkingu við
það, sem hér er lagt til í þ.ál.t.
er fyrir liggur.
Fóstra vor kallar á starfsfús-
ar hendur, um það er ekki að
villast. Hitt er ekki minna um
vert að æskufólk okkar hljóti
menntun og þroska huga og
handa og það er í mínum huga
enn mikilvægara. Að þeim ár-
angri er fyrzt og fremst stefnt
með skylduþjónustunni, því að
menntun og þroski huga og
handa styður bezt að þeim þjóð-
félags umbótum, sem fyrir okk-
ur vaka. Þannig myndast tengsl
milli þegns og þjóðfélags. Þann-
ig mættu verða að allsherjar-
veruleika hrifningarorð skálds-
ins: „Svo traust við ísland mig
tengja bönd að trúrri binda ei
son við móður.“
Hermann á Þingeyrum barðist
fyrir þegnskylduvinnu um alda-
mótin. Sú hugsjón átti þá erfitt
uppdráttar og var talið að eitur-
hvöss ferskeytla hefði drepið
hana. Víst er að ekki hefir mik-
ið borið á þessari hugmynd fram
undir síðustu árin.
Rétt er þó að nefna Björgvin
Vigfússon sýslumann á Efra-
Hvoli, sem mikinn talsmann
þegnskylduvinnu.
Við, sem munum tímana um
fyrra stríð eða lítið eitt lengra
aftur, eigum ekki svo erfitt með
að skilja að hugmyndin féll
ekki í þjóðlífið þá. Við vorum
vísu að komast yfir það að svelta
en kjörin voru þó um m argt
kröpp og þeir vafalaust fleiri,
sem tæpast máttu missa dag frá
starfi svo að ekki væri afkom-
unni teflt í hættu. Nú er öldin
önnur. Nýtt þjóðfélag með nýjum
möguleikum lærdómsþjóð, sem
nú þarf þó að gæta þess að hafa
viðfangsefni við hæfi æskufólks,
Það bar á því á s.l. ári að erfitt
væri um að fá störf við hæfi
ýmsra ungmenna er skólum lauk.
Skortur verkefna og viðfangs-
efna er mesta hættan á leið
þroskans. Ég ætla ekki hér að
fjölyrða svo mjög um þau við-
fangsefni, sem væru hæfileg við
framkvæmd vinnuskyldunnar.
Mér eru ofarlega í huga skóg-
rækt og landgræðsla. Störf við
byggingar samfélagsins, sjúkra-
hús, skóla, félagsheimili, íþrótta
mannvirki. Við samgöngumál:
við brýr, vegi, hafnir, flugvellL
Við þjónustustörf í sjúkrahúsum,
skólum, vistheimilum. Jafnvel
póst og síma. Hjálp við rann-
sóknarstörf, Störf sem jöfnum
höndum eru í þágu sveitarfélaga
og ríkis. Ég held að þau skorti
ekki. En mikilvægast er með alla
stjórn og forstöðu í framkvæmd
þessa máls. Að þar sé gætt ýtr-
ustu hagsýni og sparnaðar í með
ferð þeirra fjármuna er til fram-
kvæmdarinnar þarf. Og þó fyrst
og fremst að forstaða öll sé með
réttu hugarfari. Ég verð að segja
það hér að það kröfu hugarfar,
sem nú virðist svo mjög áríðandi
sem réttlætir að taka svo til
orða að „loft sé lævi blandið“,
það skapar ekki hið rétta um-
hverfi við framkvæmd þjónustu-
skyldunnar. Kjörorð þessarar
hugsjónar er hófsemi, og að gera
fyrst kröfu til sjálfs sín. En ef
að þeir, sem verða leiðbeinend-
ur ráðsmenn og verkstjórar eiga
ekki þetta hugaæfar er tæpast
að vænta að þeir komi því inn
hjá æskufólkinu. í stuttu máli er
grundvöllur þessarar hugsjónar
og sá andi sem þar verður að
svífa yfir vötnum: Burt með
Kainshugsunarháttinn sem spyr:
Á ég að gæta bróður míns?
Þvert á móti þarf spurninguna:
Hvað get ég gert fyrir föður-
landið?
Það kann að vera álitamál
með aldursmörk, sem í till. eru
14-18 ára og lengd vinnuskyld-
unnar. Sú nefnd er Alþingi kýs
athugar það mál allt nánar. Ég
tel að komi vel til greina að
skylduþjónustan komi að ein-
hverju leyti í stað skyldu-
náms, hjá nemendum, ef einhverj
ir þeirra skyldu sérstaklega
óska eftir því. Ég segi þetta af
því að margvísleg störf eru sum-
um ungmennum tvímælalaust
ekki síður menntabrunnur en
bóknám.
Ég tel tillögu þessa tímabæra.
Um hana hafa verið ákveðnar
tvær umræður. Till. er um nefnd
arkosningu í Alþingi til könn-
unar málsins. Ég geri því ekki
tillögu um að henni verði vísað
til nefndar. Við tvær umræður
t.d. með viku millibili ættu
háttv. Alþingismenn að geta gert
það upp við sig hvort málið er
þess virði að kjósa nefndina. Ég
vona að Alþingi taki þá af-
stöðu.
Þetta mál er í mínum huga
liður í margvíslegum þjóðfélags
umbótum. Ég ritaði 2. greinar í
Morgunblaðið í haust og vetur
þar sem ég vék að skylduþjón-
ustunni ásamt mörgu öðru í
stjórnsýslu okkar, þar sem rót-
tækra breytinga væri þörf. Ég
rakti þar 11 punkta í skattamál-
um, tryggingamálum, launakerfL
skyldusparnaði, verðtryggingu.
Ég er ekki byltingamaður í
venjulegum skilningi þess orðs.
En þegar verzlunarárferði og
tíðarfars- og jafnvel fiskifanga
tekur á sig byltingasvip, þá get-
ur blóðið hitnað, jafnvel í stillt-
ustu mönnum. Við þurfum gjör-
breytingu í skattamálum okkar,
í fjármálum okkar á mörgum
sviðum og við þurfum að taka
upp þjónustuskylduna. Þessi
till. fjallar um þann þátt einan
og vil ég því ekki hasla völl á
víðara sviði nú. Eins og áður
segir geri ég ekki till. um að
vísa málinu til nefndar en að því
verði nú að lokinni þessari um-
ræðu vísað til síðari umræðu.
Togbátur óskast
Vana sjómenn vantar á góðan 40—60 tonna togbát,
á leigu frá tímabilinu 1. jan. — 30. júní. Samstarf við
gott frystihús Suðvestanlands gæti komið til greina.
Tilboð sendist afgr. blaðsins fyrir 20. þ.m. merkt:
„Togveiðar — 6961“.
Einbýlishúsalóðir
Hef til sölu einbýlishúsalóð í byggðarenda Reykjavík,
og Markarflöt í Garðahreppi. GatnagerðargjöM greidd.
Lögfræðiskrifstofa Sigurðar Helgasonar,
sími 42390.