Morgunblaðið - 13.09.1968, Blaðsíða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 13. SEPT. 1968
Skrípaleikurinn um Gibraltar
Eftir Salvador de IUadariaga
Við skulum byrja á harmsög-
iunni: vandamálið um Gibraltar
er augljóst. Hins vegar er af-
staða Bretlands ti'l vandamálsins
óljós. Það er erfitt að útskýra
hana án þess að gera sér fyrst
grein fyrir vandamálinu sjálfu,
að minnsta kosti helztu þáttum
þess.
Bretland og Spánn.
Við skulum snúa okkur að
„Klettinum". Árið 1704 var Gi-
braltar hernuminn af brezkum
sjóher undir stjórn Rooke að-
míráls, og blönduðum evrópskum
her (þar á meðal var spánsk
sveit undfcr stjórn prinsins af
Hessen-Darmstadt. Kletturinn
var tekinn í nafni Spánarkon-
ungs (Karls erkihertoga, sem
sóttist eftir konungstign) og
hrifinn úr höndum Spánarkon-
ungs (Filippusar af Anjou, sem
einnig sóttist eftir konungstign)
Rooke aðmírál'l stal Gibraltar í
nafni Stóra-Bretlands. Mér þyk
ir það leitt, en það er ekki hægt
að orða það öðruvísi. En við
skuluim horfast í auigu við stað-
reyndir: slíkir atburðir gerðust
í raun og veru á þeim tímum,
kannski ekki alveg svona slæmir,
en nærri því. Umsátur og lang-
dregnar samningaviðræður um
tveggja alda skeið voru án ár-
angurs. Samningurinn í Utrecht
innsiglaði örlög Klettsins.
Sjónarmið spænsku stjómar-
innar er nú, að þótt Gibraltar
sé brezkt í lagalegum skilningi,
verði að leggja það undir Spán
MOORE'S
PLANT
CaterpiUar D8H 68A. Serial
No. 183. 1962. Með vökvakerfi
og skekkjanlegri tönn. Hús.
Beltaútbúnaður 45%. Vél í
vinnuhæfu ástandi. Tækið í
góðu ástandi.
Veirð £6.000.
Caterpillar D8H. 22A. 1964.
900 Series. Með nýju vökva-
kerfi og nýrri skekkjanlegri
tönn. Beltaútbúnaður 70%.
Vél yfirfarin.
Verð £8.900.
Brqyt X2. Grafa. Sýningarvél.
1967. Með öllum gröfuútbún-
aði og fylgihlutum frá verk-
smiðju.
Verð £5.500.
Caterpillar 977H. 53A. 4000
series. 1965. Beltaútbúnaður
nýr. í mjög góðu ásigkomu-
lagi.
Verð £7.000.
Caterpillar D6B. 44A. Serial
No. 1299. 1962. Með nýju
vökvakerfi og nýrri skekkjan-
legri tönn. Beltabúnaður 65%.
Vél yfirfarin. í mjög góðu
standi.
Verð £5.000.
CaterpUlar 955H. 60A. 7.000
series, 1964. Útbúin með nýj-
um beltaútbúnaði. Vél yfir-
farin. Útbúin með „4inl“
skóflu. Hús.
Verð £5.000.
VARAHLUTIR
Við höfum fyrirliggjandi vara
hluti í beltaútbúnað í eftir-
farandi véla: Caterpillar, Int-
emational Harvester, Allis
Chalmers, Fiat, Deutz á hag-
stæðu verði.
Höfum einnig ,,orginal“ véla
varahluti I Barber Greene,
Michigan, General Motors,
Cummings, Lima, Cav á mjög
hagstæðu verði.
Allar nánari upplýsingar
hjá umboðsmanni:
T. HANNESSON & CO. Ltd.,
Brautarholti 20,
Reykjavík, íslandi.
að nýju, því að þannig lagabók
stafur er ekki lengur gildur
(jafnvel þótt ekki sé tekið til
lit til þess, að Kletturinn var
lagður undir Bretaveldi með of-
beldi). Við skulum hugsa okkur,
að soldán nokkur hafi árið 1713
neytt aninan soldán til þess að
afhenda sér eitt þúsund meyja í
kvennabúrið á ári hverju og
lagaleg hefð hafi komizt á þetta.
f lagalegum skilningi væri þessi
réttur óvéfengjanlegur, en þó
væri hann óverjandi nú á dög-
um. Á vorum dögum getur eng-
in þjóð framar hemumið hluta
af landi annarrar þjóðar, þar
sem landfræðilegar og söguleg
ar aðstæður eru svipaðar og í
Gibraltar, sem Bretar sitja nú.
Sömu sögu er að segja af
grandanum fram af Klettinum.
Bretum hefur aldrei verið af
hent eitt þverfet af honum. Það
landsvæði, sem Bretar ráða þar
komst í hendur þeirra við a
stæður, sem reynast grunsamleg
ar við nánari athugun. Þeir
gripu tækifæri þegar Spánverj
ar voru annaðhvort ekki á varð
bergi, eða sundraðir af erfiðleik
um utan lands eða innan. Og
það hefur oftar en einu sinni
komíð fyrir, að ábúendum Kletts
ins hefur verið leyft að færa sig
upp á land um stundarsakir
vegna farsótta í þéttbýli Gi-
braltar. Og eitt dæmi enn,
kannski það hlálegasta: Búið er
að leggja flugbraut á spánsku
landi.
Spánverjar vilja að Bretar láti
sanngirni sína í ljós með því að
flytja brott allt fólk af grand-
anum. Og auk þess snertir notk-
un grandans — einkum undir
flugvöll —það sem ég sagði áð-
an: Ríki getur ekki setið og not
að landsvæði, sem er í svo nán-
um tengslum við annað ríki, án
þess að rjúfa landhelgi eða loft-
helgi þess. Engin flugvél getur
lent eða hafið sig til flugs af
flugbrautinni án þess að ganga
á hlut Spánar — það er ekkert
rými til þess.
Málið1 liggur þannig Ijóst fyr-
ir: Spánn verður einfaldlega að
fá Gibraltar aftur.
Afstaða Breta er hins vegar
langt frá því að vera augljós.
Þegar ég byrjaði að skrifa þess-
ar línur, var ég nýbúinn að lesa
í „The Tirnes" eftirfarandi setn
ingu eftir Marc Ullmann:
Haukur Guðalugsson.
„Brezka þjóðfélagið er nú á dög
um eitt af þeim bezt siðmennt-
uðu í heiminum og Bretar eru
meðal þeirra þjóða sem bezt hef
ur tekizt að varðveita tillitssemi
og skilning á högum annarra
eiginleika, sem greina á milli
manns og vé'lmennis.“
Og það er einmitt vegna þess
að ég er alveg sammála þessari
fullyrðingu, sem ég skil ekki
opinbera afstöðu Breta í deil
unini Gibraltar. Stjórnmálaflokk
amir þrír keppa hver við annan
í þjóðernisgorgeir og kveður svo
rammt að því, að það er sjald
gæfur viðburður að heyra nokk-
uð af viti frá beztu og fremstu
mönnum þeirra. Þeir sem sífellt
hafa lýst því yfir að skortur
einnar eða annarra þjóðar á
virðingu fyrir Sameinuðu þjóð-
unum sé ósæmilegur, segja nú
að eina ályktun Sameinuðu þjóð
anna, sem ekki hentar Bretum,
sé ósæmileg. Dagblöð sem allitaf
eru reiðubúin að ráðast á úlf-
ana í Rhodesíu, Suður-Afríku,
taka nú undir með úlfunum og
láta sem þau haldi að það séu
Spánverjar sem ekki vilja samn
ingaviðræður. Og samt vita þau
fullvel, að Bretar neita að ræða
um það eina sem má’li skiptir:
Hver á að ráða Gibraltar? Og
þegar það er ennfremur vitað
að Spánverjar geta ekki sætt
sig við neitt minna en endur-
heimt landshluta síns, sem Bret
ar ráða einungis vegna ofbeldis
og þeirrar hljóðlátu ýtni, sem er
fólgin í því að ryðja sér til
rúms í húsi annars manns, þá
vilja ráðamenn Breta að heim-
urinn haldi að þeir geri sitt
bezta með því að lýsa því yfir
að þeir séu fúsir til þess að
ræða um það hvernig bezt verði
haldið áfram þessu óþolandi á-
standi. Spánverjar eru síðan sak
aðir um ofstopa í hvert sinn
sem þeir grípa til einhverra ráð
stafana, án þess að minnzt sé
á það, að forráðamenn Bretlands
vísa ölkim sáttatillögum á bug
og segja að það sé ekki til um-
ræður.
Fólkið á Gibraltar.
Og þó er eitt sem er ennþá
verra. Bretar ætlast til þess að
umheimurinn haldi að þeir standi
vörð um Gibraltar vegna íbú-
anna eingöngu. Þetta sjónarmið
vekur tvær spumingar.: Erþetta
rétt? Ef svo er, er það gild rök-
semd?
Röksemdin stenzt ekki. Allir
vita að Gibraltar er Bretúm heil
ög kýr, að íbúarnir voru fluttir
á brott hvenær sem Bretar áttu
í stríði, eða fluttir á brott þeg-
ar landstjóranum þótti henta —
án þess að fólkið væri spurt
hvað það vildi, án tillits til mann
réttinda, án skaðabóta og án
miskunnar, eins og kom í ljós
bæði 1810 og 1813. Og allir vita,
að til þess að halda íbúum Gibr-
altar ánægðum, létu Bretar fyTst
sem þeir sæju ekki starfsemi
þeinra að smygli, leyfðu hana
síðan og studdu hana að lokum.
Vegna þessa smygls verða skatt
borgarar á Spáni að greiða millj
ónir punda svo að fólkið á Gi-
braltar megi lifa í velsæld. Ár-
um saman hafa Gibraltarmenn
flutt inn“ meira tóbak en Vest-
ur Þjóðverjar og áb'ka mikið af
rakblöðum og Spánverjar.
Er umhyggja Breta fyrir íbú-
um Gibraltar einlæg? Auðvitað
ekki. Fólkið er á Gibraltar
Keldur tónleika í Skólholtskirkfu
Næstkomandi sunnudag, 15.
september heldur Haukur Guð-
laugsson, orgelleikari á Akra-
nesi, orgeltónleika í Skálholts-
kirkju. Tónleikarnir hefjast kl.
4. síðdegis Á efnisskránni verða
verk eftir Buxtehude, Bach, Cés-
ar Frank og Reger.
í júní s.L hélt Haukur orgel
hljómleika í Maríukirkju í Lu-
beck í Þýzkalandi og voru þeir
haldnir í boði borgarstjórnarinn-
ar þar. Einnig hélt hann hljóm-
leika í Dómkirkjunni í Schleis-
wig. í frásögn af hljómleikum
Hauks í blaðinu „Schleswiger
Nachrichten" segir m.a. að hann
hafi sýnrt fram á, að oreglleikur
standi á háu stigi á meðal fs-
lendinga.
vegna þess að þar er herstöð.
Ef þar væri engin herstöð, þá
væri þar ekkert fólk. Við getum
ekki ályktað, að Bretar hafi her
stöð á Gibraltar vegna þess að
fólkið krefjist þess.
Ef gert er ráð yfir, að alls-
herjaratkvæðagreiðsla á Gibralt
ar sé endanleg, hvernig má þá
vera að tíu þúsund atkvæði séu
þyngri á metunum en þrjátíu
milljónir? Það er grundvallar-
staðreynd að Gibraltar er land-
fræðilega hluti ai Spáni. Og þótt
ekki væri svo augljóst að maður
skammast sín fyrir að þurfa að
benda á það, þá hefðu Bretar
heldur engan rértt til að vera
þar. Þeir eru þar einungis
af því að þeim var leyft það í
Utrecht og síðar í Versölum.
Hverjir eru íbúar Gibraltar?
Spánverjar fá ékki að setjast að
í Gibráltar. og hindr réttu Gi-
braltarmenn búa í San Roque,
hinum megin við landamærin.
Skilgreining Breta á Gibraltar-
manni er einföld: „Maður sem
er færður á manntal sem slíkur"
— nieð öðrum orðum er það mað
ur, sem landstjórinn hefur veitt
leyfi til þess að búa á Gibraltar
Og það er ekki leyft fyrr en eft
ir langa og nákvæma rannsókn
á högum hans. Konungleg til-
skipun frá 28. júní árið 1900
og tilskipun um stöðu Gibraltar
frá árinu 1962 hafa þann til-
gang að útiloka Indverja frá bú
setu á Gibraltar. f síðari til-
skipuninni er rétturinn til þess að
öðlast borgaralegan rétit á Gi-
braltair takmarkaður við fólk
sem er fætt fyrir 30. júní 1925.
Sá dagur er valin vegna þess
að fyrsta indverska barnið í ný
lendunni fæddist skömmu síð-
ar. Undir þessum kringumstæð-
um verður allsherjaratkvæða-
greiðsla aðeins skoðanakönnun
meðal þeirra manna, sem þegar
hafa verið fundnir hæfir til þess
að hafa kosningarétt.
Það er sjálfsögð skylda að
virða hagsmuni íbúa Gibraltar.
En ekki er hægt að umbera að
þeiir fái að limlesta land um ald-
ur og ævi, þeim mun frekar sem
athafnir þeirra á erlendu landi
eru ógnun við öryggi þess.
Sjálfsákvörðunarréttur kemur
heldur ekki til greina í þessu
tilfelli þar sem Gibraltar er
ekki land heldur aðeins nokkrir
ferkílómetrar af spönsku land-
svæði. Ennfremur eru Gibráltar
búar ekki þjóð heldur aðeins
nokkur þúsund íbúar frá Mið-
jarðarhafslöndunum sem fluttir
voru þangað af nauðsyn. Þeir
eiga ekki sameiginlega uppruna,
menningu eða tungumál eða
nokkuð annað sem myndar þjóð
arheild.
Þeir eru nokkrir sem breytt
hafa rökum sínum fyrir því að
neita að láta Spánverja fá aftur
yfirráð yfir Gibraltar. Fyrst
báru þeir við áhuga fyrir mál
efnum íbúanna, en nú ganga þeir
enn lengra og þykjast líta
stjórnarfarið á Spáni hornauga.
Tvær spurningar vakna í þessu
sambandi. önnur er sú hvort
selja eigi þessa tíu eða tuttugu
þúsund Gíbraltarbúa í hendur
einræðisherra eða ekki. Hin
spumingin er hvort Spánn eigi
að fá yfirráð yfir klettinum.
Hvað fyrri spurningunni við-
víkur eru mörg svör við henni.
Eitt þeirra er t.d. að hvernig
svo sem maður kann að líta á
málið — og þótt lífið á Gíbralt
ar sé frjálslegt í sjálfu sér —
aá býr fólkið við hernaðarein-
ræði landstjórans. Enginn heil-
vita maður getur nieitað þessu.
í herstöð rikir alltaf herstjórn
sem ekki er mikið frábrugðin
stöðugri hersetu. Og þar sem fá-
ir — ef nokkur — íbúanna eru
pólitístk þenkjandi er ekki lík
legt að þeir myndu finna mik-
inn mun á einræðisstjórn lands-
stjórans og einræðisstjóm E1
Caudillos.
Allar staðneyndir um Gíbralt
ar hafa þegar verið lagðar fyrir
stjórn Bretlands en tæplega fyr
ir almenning. Það var sannar-
lega dapurlegt fyrir vinisamleg-
an áhorfanda sem í hálfa öld
hefur dáðst að brezkum blöðum
og fjölmiðlunartækjum að lesa
í jafn virtu blaði og „The Tim-
es“ frásögn sem var svo hlut-
dræg að skömm var að. Eða að
hlusta á fréttamamin BBC — í
apríl 1967 — yfirlheyra spænska
unglinga og reyna að hræða þá
til að gefa yfirlýsingu um að
þeir teldu kosningar skipta máli.
Var þetta — hugsaði ég — Eng
land þeirra Gilberts Murrays og
Cecils lávarðar?
Klett fyrir klettinn
Og nú kem ég að hinni bros-
legu hlið málsins og að djarf-
asta og umdeildasta hluta þess-
arar greinar minnar. Fólkið hér
í landi lætur sér nákæmlega
standa á sama um hvort Gibralt
ar verður áfram brezkt yfirráða
svæði eða hvort Spánverjar taka
völdin.
Flestir heyrðu um það rætt I
fyrsta skiptið þegar spænska
stjórnin reis upp á afturfæt-
urna.
Miðstéttarfólkið hefur kannski
ívið meiri áhuga á málinu, þóbt
sá áhugi geti ekki talizt mikilL
Samkvæmt minnni reynslu er mið
stéttarfólkið hyggið fólk sem er
fúst til að ræða allar réttlátar
lausnir á vandamálunum. Þar
verður þó að undanskilja sagn-
fræðinga, stjórnmálamenn ogher
foringja sem flestir eru ákafir
talsmenn hinnar opinberu
stefnu Breta í málinu.
Ef almenningur fengi að vita
allan sannleikann um Klettinn,
um þær áhyggjur, hættur og nið
urlægingu sem hann hefur kost-
að Spán myndi það strax leiða
til aðgerða af hans hálfu.
Stjórnmálamennirnir trúa ekkl
einu orði af því sem þeir sjálfir
segj a um málið. Ég lít á Neðri
deild brezka þingsins sem eina
skynsamlegustu þingræðisstoín-
un í heiminum. Föðurlandsást-
in getur ekki verið svo sterk á
sínum slæmu sviðum að hún
komi þinginu á eiras lá'gt stig og
þegar rætt var um Gibraltar.
Eing og t.d. í síðustu umræðum
í fyrri viku, þar sem aðeins einn
maður talaði skynsamlega og ó-
hlutdrægt (sem The Times gat
að sjálfsögðu lítið sem ekkert
um).
Misskiljið mig lekki. Ég ber
alltof mikla virðingu fyrir öll-
um þingmönnunum og dáist of
mikið af ýmisum þeirra, til þess
að ég haldi því fram að þeir
standi þarna og ljúgi. Nei, en
þeir eru eins og leikarar á sviði.
Þeir nota tvíræð orðatiltæki sem
hæglega geta orðið að tvíræð-
um hugsanagangi. Menn í opin-
berum stöðum eru alltof oft
neyddir til þessa. (Viietnam, Sú-
ez, Moskva.)
í raunini höfum við sönnun
fyrir þessu. Við umræðurnar í
fyrri viku voru engir aðrir á-
heyrendur en ræðumenn sjálf-
ir. Húsið var næstum tómt.
f Stóra-Bretlandi trúir enginn
því að hægt sé að halda Gibralt
ar frá Spáni öllu lengur. Þing-
mennirnir nota stór orð vegna
þess að þeir eru hræddir. Þeir
eru ekki hræddir við Franco
hershöfðingja, heldur hver við
annan. Okkar bezti möguleiki
er hin sterka réttlætiskennd
brezku þjóðarinnar. Ég er viss
um að sameiginleg tilraun allra
aðila til að skýra henni frá rétt
um málsatvikum myndi leysa
vandann á auga-bragði. Stóra-
Bretland myndi missa Gibraltar
en landið myndi vinna sér virð-
ingu allis hieimsins fyrir víðsýni
og stjórnkænsku og það myndi
einnig öðlast einlæga vináttú
Spánverja. Bretland á ekki svo
manga góða vini, a.m.k. engan
sem yrði jafn góður og Spán.
VELJUM ÍSLENZKT