Morgunblaðið - 04.06.1969, Side 10

I
10
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 4. JÚNÍ 1969
Prófessor
Ásmundur Guðmundsson
fyrrum biskup íslands
Kveðja frá Guðfræðideild og
samkennara.
Þegar Jón Helgaaon tók við
biskupsembætti og lét af pró-
fessorsstörfum við Guðfræði-
deild Háskóla fslands árið 1917,
sóttu þrír ungir guðfræðingar
um dósentsembætti við deildina,
sem þá varð laust. Allir voru
þeir frábærir gáfumenn og glæsi
menni, Ásmundur Guðmundsson,
Magnús Jónsson og Tryggvi Þór
hallsson Sá, sem hreppti embætt
ið að því sinni var Magnús Jóns
son, en þó fór svo, að Ásmund-
ur Guðmundsson átti eftir að
verða eftirmaður Jóns Helga-
sonar í báðum þeim embættum,
er hann hafði þjónað. Við frá-
fall Haralds prófessors Níels-
sonar árið 1928 hlaut Ásmundur
embætti hans, fyrst sem dósent,
eins og þá tíðkaðist um nýja
kennara við deildina, og síðan
sem prófessor frá 1934. Því em-
bætti hélt hann, unz hann tók
við biskupsembætti 1954 eftir
andlát Sigurgeirs Sigurðssonar,
er við hafði tekið af Jóni Helga
syni. Ég, sem þessar límur rita,
naut ekki kennslu Ásmundar
prófessors í Guðfræðideild, því
að ég var einn í hópi þeirra
síðustu, er luku námi í tíð Har-
aldar Níelssonar. En eftir að Sig-
urðu Sívertsen lét af störfum
1936, starfaði ég um hríð við
deildina, ásamt þeim Magnúsi
Jónssyni og Ásmundi Guðmunds
syni, og síðar, eða haustið 1945,
endurnýjaðist það samstarf, og
hélzt nær 10 vetur, unz Ásmund
ur var skipaður biskup. Er ljúft
að minnast þeirra samveru-
stunda, því að í engu varð um
það samstarf á betra kosið.
Kennslugreinar Ásmundar
prófessors voru Gamlatestament
isfræði og Nýjatestamentisfræði
og í þeirri grein einkum skýr-
ing samstofna guðspjallanna.
Hann hóf þegar rannsóknir og
ritstörf I þeim greinum, og birt-
ust fyrst á prenti rit hans um
Inngangsfræði Gamlatestamentis
ins 1933 og Samstofna guðspjöll
im, sem fylgirit Árbókar Háskól
ans 1933—34. Síðar komu frá
hendi hans margar bækur um
þessar fræðigreinar, og eru
þeirra mestar Skýringar Mark-
úsarguðspjalls, er komu út í
tveim útgáfum, og Ævi Jesú, en
að þeirri bók hafði hann unnið
árum saman. Hér verður ekki
fleira talið af bókum hans, en
vísað um það efni til Skrár um
rit háskólakennara, sem fylgt
hefur Árbókum Háskólans.
Það er margs góðs að minnast
frá samstarfi við Ásmund pró-
fessor, og erfitt að velja um,
hvað helzt skuli haft á orði í
þessum fátæklegu kveðjuorðum.
Áhugi hans og einlægni í öllum
störfum hans fyrir deildina og
Háskólann í heild verða seint
að fullu þökkuð, sannleiksást
hans og vísindaleg nákvæmni í
störfum hans verða vart ofmet-
in. En það sem mér er nú einna
fastast i huga er áhugi hans og
fórnfýsi í sambandi við starfið í
sunnudagaskóla Guðfræðideild-
ar. Þegar Háskólinn fluttist í
hið nýja hús sitt 1940 og að-
staða fékkst með kapellunni,
stofnuðu deildarkennararniir
brátt til sunnudagaskólahaids
þar til æfingar fyrir stúdenta
deildarinnar, og veittu þeir skól
anum forstöðu til skiptis, og
hélzt sú skipan alla tíð Ásmund
ar upp frá því. Þetta starf veitti
honum óblandna ánægiu. því að
frá upphafi prestskapar síns var
honum sérstaklega lagið að ræða
við börnin og leiða þau til
Krists.
Að lokum vil ég fyrir hönd
Guðfræðideildar bera fram þakk
ir fyrir öll störf Ásmundar pró-
fessors Guðmundssonar fyrir
deildina, fyrir rit hans og rann-
sóknir í guðfræði, fyrir frábært
leiðtogastarf og uppalanda
hinna ungu, verðandi þjóna ís-
lenzkrar kristni. f eigin nafni,
konu minnar og fjölskyldu vil ég
þakka honum óbrigðula vin-
áttu og aðstoð fyrr og síðar, og
biðja Guð að gefa honum nú
laun hins trúa þjóns, þau laun,
er hann mundi helzt kjósa sér:
að halda áfram að þjóna og
fræða á þeim æðri sviðum lífs-
ins, sem hann er nú genginn
inn til. Guð blessi ástvinum
hans góðar minningar og mýki
harminn við þeirra mikla missi.
Björn Magnússon.
Kveðja frá Vestur íslendingum
Með Ásmundi Guðmundssyni
dr. theol. fyrrv. biskupi fslands
eigum við íslendingar vestan
hafs á bak að sjá tryggðarvini
og velunnara, er skildi sögu
okkar og aðstæður flestum bet-
ur, og þá um leið menningarlega
viðleitni okkar og þjóðræknis-
baráttu. Hann var prestur ís-
lenzkra safnaða í Wynyard, Sas-
katchewan í Canada árin 1912—
1914, og kynntist þá frumbyggja
lífi íslendinga vestan hafs, en
fslendingabyggðin á þeim slóð-
um hafði myndazt stuttu áður.
Naut hann í prestsstarfi sínu
þar mikilla vinsælda, og veit ég
þess mörg dæmi, hve ' djúp og
varanleg itök hann á enn í hug-
um manna þar í byggð, eða
þeirra er þar áttu heima á
prestskaparárum hans.
Hann kom síðar tvisvar í heim
sókn til landa sinna vestan hafs,
og var þeim mikill aufúsugest-
ur. Árið 1945 var hann fulltrúi
íslenzku Þjóðkirkjunnar á 60
ára afmæli Hins evangeliska-
lútherska kirkjufélags íslend-
inga í Vesturheimi, en samtímis
var minnst aldarafmælis dr. JSns
Bjarnasonar, hins mikla leiðtoga
íslenzkra lútherskra manna vest
an hafs. Séra Ásmundur var þá
formaður Prestafélags íslands, og
því einnig fulltrúi þess í um-
ræddri vesturför sinni. í þeirri
ferð heimsótti hann byggðir ís-
lendinga í Manitoba, Norður-
Dakota, Saskatehewan, og vest-
ur á Kyrrahafsströnd.
Árið 1957 sótti Ásmundur bisk
up allsherjar kirkjuþing lúth
erskra manna í Minneapolis,
Minnesota, og heimsótti 'já
byggðir íslendinga í Norður-Da
kota og Manitoba. Á ferðum sín
um meðal fslendinga vestan hafs
prédikaði hann, að sjálfsögðu í
mörgum kirkjum þeirra og flutti
ræður á samkomum víðs vegar,
við mikla aðsókn og sambærileg
ar undirtektir. Það var hið góða
hlutskipti mitt að hlýða á hann
og njóta samvistanna við hann
á ýmsum samkomum, og get ég
því um það borið, hve hjartan-
lega landar hans fögnuðu hon-
um, og hvernig hjartahlýr boð-
skapur hans féll í frjóa jörð hjá
áheyrendum hans.
En persónuleg kynni okkar
Ásmundar biskups áttu sér lang
an aldur. Þau hófust á mennta-
skólaárum mínum, þegar hann
var skólastjóri austur á Eiðum,
og héldust jafnan síðan, mér til
uppörvunar og andlegs gróða,
bæði með tíðum bréfaskriftum
og samfundum beggja megin
hafsins.
Aðrir rita vitanlega um hina
löngu og gagnmerku starfsævi
hans á mörgum sviðum, meðal
annars um umfangsmikil og
merkileg ritstörf hans. En sjálf
ur á ég honum mikla skuld að
gjalda fyrir þau, og þá um
annað fram fyrir prédikanasöfn
hans og hið mikla og merka rit
hanis Ævi Jesú. Og gott er til þess
að vita, að þetta efnismikla rit
og eggjandi til umhugsunar og
frjósamra verka, er fyrir
nokkru komið út á ensku í þýð-
ingu séra Kristins K. Ólafsson-
ar, er var í hópi fremstu leið-
toga íslenzkra lútherskra manna
vestan hafs, í 20 ár forseti Hins
evangeliska-lútherska kirkjufé-
lags íslendinga í Vesturheimi.
Má því segja, að þessir tveir á-
gætu kirkjuhöfðingjar hafi, með
þýðingu umrædds merkisrits dr.
Ásmundar, trúarlega talað, tekið
höndum saman yfir hið breiða
haf.
í vesturferð sinni 1957 flutti
Ásmundur biskup, meðal ann-
ars, prédikun í Víkurkirkju að
Mountain í N-Dakota,
elztu kirkju íslendiniga vestan
hafs. í kveðju þeirri, sem ég
flutti honum við það tækifæri
af hálfu Þjóðræknisfélagsins,
hafði ég að ræðutexta eftirfar-
andi ljóðlínu úr kvæði eftir séra
Matthías Jochumsson: „Og
frændsemin skal brúa saman
löndin.“ Þau orð lýsa ágætlega
hugarfari Ásmundar biskups til
okkar landa hans vestan i.afs-
ins. Hann lagði mikinn skerf og
góðan _ til brúarbyggingariininar
milli íslendinga, framhaldandi
ættartengsla þeirra og menning-
arlegra samskipta jrfir hafið.
Sem nokkurn þakkarvott fyrir
það ógæta og heilhuga starf
hans, kaus Þjóðræknisfélag ís-
lendinga í Vesturheimi hann
heiðursfélaga sinn fyrir mörgum
árum, en það er sá eini heiður,
sem félagið á yfir að ráða.
Vil ég nú, í nafni forseta fé-
lagsins séra Philips M. Péturs-
sonar, stjórnarnefndar þess og
félagsfólks alls, og í nafni ann
arra vina og velunnara Ásmund
ar biskups vestan hafs, votta
frú Steinunni Magnúsdóttur,
ekkju hans, og öðrum ástvinum
hans innilega samúð I tilefni
af fráfalli hans. Biskupinum yf-
ir fslandi og hinni íslenzku Þjóð
kirkju flyt ég einnig samúðar-
kveðjur Þjóðræknisfélagsins og
fslendinga vestan hafs við frá-
fall hins mikilhæfa kirkjuleið-
toga.
Richard Beck.
Kveðja frá Eiðum
Margt áhyggjuefnið steðjaði að
íslenzkum stjórnvöldum árið
1918. Heimsstyrjöldin að fjaraút
hafís fyrir landi, verðbólga, jrf-
irvofandi matarskortur og fyrir
dyrum stóð endanlegt uppgjör
við Dani. Ofan á allar þessar
áhyggjur bættist svo það, að
finna þurfti forstöðumann að
nýrri menntastofnun, sem enga
átti sér hliðstæðu hér á landi.
Á þingi árið áður höfðu ver-
ið samþykkt lög þess efnis, að
stofna skyldi á Eiðum, eða öðr-
um hentugum stað á Austurlandi
vel útbúinn æðri alþýðuskóla,
er samsvaraði kröfum tímans.
Skóla þennan skyldi að öllu
leyti reka á kostnað landssjóðs
eins og í lögum stendur, enda
skyldi landsstjórnin hafa öll
hans ráð.
Múlasýslur höfðu allt frá ár-
inu 1883 rekið búnaðarskóla á
Eiðum og ótt í sívaxandi erfið-
leikum með rekstur hans, ekki
sízt vegna nemendafæðar. Sýsl-
urnar sóttu fast að landsstjórn
og Alþingi að þessir aðilar tækju
að sér rekstur skólans eins. og
hinna búnaðarskólanna og buð-
ust til að lóta í „heimanmund"
allar eignir skólans, lausar og
fastar, 5 jarðir og allstórt skóla
bú. Alþingi gekk að tilboðinu
en kaus heldur að setja á stofn
alþýðuskóla, hinn fyrsta sinnar
tegundar en halda áfram með
rekstur búnaðarskóla.
Snemma árs 1919 barst aust-
ur á land sú frétt að búið væri
að velja hinum nýja Eiðaskóla
hinn fyrsta forstöðumann. Hinn
11. jan. var séra Ásmundur Guð-
mundsson í Stykkishólmi, sókn-
arprestur í Helgafellsprestakalli
skipaður til að vera skólastjóri
Alþýðuskólans á Eiðum, eins og
hinn nýji skóli var kallaður að
lögum, og heitir enn.
Fátt vissu menn á Austur-
landi um þennan nýja tilvon-
andi skólastjóra á Eiðum, ann-
að en það að hann var bróður
sonur hins mikla skólamanns, sr.
Magnúsar Helgasonar, kennara-
skólastjóra og að kona hans, frú
Steinunn var dóttir hins þjóð-
kunna klerks og þingskörungs,
séra Magnúsar Andréssonar frá
Gilsbakka. Ein óbein tengsl
höfðu þó Héraðsbúar við hann.
Séra ÁSmundur hafði orðið eftir
maður séra Sigurðar Gunn-
arssonar í Helgafellsprestakalli,
en séra Sigurður hafði sótt þang
að frá Valþjófsstað. Hann
þekktu allir, enda austfirzkur í
báðar ættir.
Mönnum gekk erfiðlega að
átta sig á því í fyrstu hvað því
gæti valdið, að mikilsvirtur prest
ur tæki sig upp frá ágætu brauði
og miklum vinsældum, — til að
takast á hendur starf, óþekkt
með öllu, í afskekktum vega- og
símalausum landshluta, starf, sem
óh.iákvæmilega hlyti að verða
erfitt brautryðjendastarf. Að
móta nýjan skóla, án fordæmis
hérlendis, forstaða stórs ríkis-
bús við erfiðar aðstæður og von
lítil barátta við skilningslítið rík
isvald fyrir nauðsynlegri upp-
byggingu á skólastaðum. Ein-
hvern veginn lagðist það í menn
að harðdrægt yrði um fjármuni
landssjóðs þrátt fyrir fögur fyr
irheit í lögum. Þeir sem bezt
þekktu til voru ekki meira en
svo trúaðir á þá fullyrðingu á-
gæts þingmanns, austfirzks, að
skólinn ætti svo miklar eignir
að landssjóður myndi ekki þurfa
við að bæta nema svo sem 2—3
þús. krónum á ári til þess að
hægt yrði, að halda úti sómasam
legum skóla.
Einn kom hinn umgi skóla-
stjóri austur á land vorið 1919
en þá um haustið átti skólastarf
að hefjast. Fjölskyldu sina hafði
hann orðið að skilja eftir. Frú
Steinunn kom ekki austur fyrr
en að ári liðnu með þrjú ung
böm þeirra hjóna, það yngsta
hafði fæðzt í ágúst árið áður.
Vafalaust var hinum væntan-
lega skólastjóra vel tekið, þótt
óreyndur væri. Á mannamóti á
Eiðum þá um sumarið á aldrað-
ur bóndi úr Útmannasveit, þekkt
uir að teprulausu tungutaki, að
hafa beðið menn um að sýna sér
nýja skólastjórann og er svo
var gert á bóndi að hafa sagt
stundarhátt, með spurnarhreim 1
röddinni, „Þessi strákur?" Ein
hvem veginn hafði honum mis-
sýnzt um hið milda og bams-
lega bros, sem tíðum lék um and
lit séra Ásmundar eða honum hafa
verið of minnisstæðir líkams-
Framhald á bls. 21