Morgunblaðið - 15.04.1970, Blaðsíða 19

MORGUNIB'LAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 115. APRÍL 1070
19
Einar B. Pálsson, verkfræðingur:
Nýtt leiðakerfi
Strætisvagna
Reykjavíkur
Fljótlega efir að endurskoðun
leiðakerfisins hófst, varð ljóst, að
ef farið væri að breyta því á
annað borð, yrði að breyta svo
miklu, að segj a mætti, að um nýtt
leiðakerfi yrði að ræða. Hefur
verkið síðan verið unnið á þeim
grundvelli.
Helztu forsendur eru þessar:
1. Strætisvagnar Reykjavíkur
þjóna þéttbýli í Reykjavík og
Seltjarnarneshreppi. íbúatala
þessara sveitarfélaga er samtals
um 84 þúsund.
2. Strætisvagnar Reykjavíkur
hafa 36 vagna í reglubundinni
dagnotkun. Eigi má gera ráð fyr
ir fleiri vögnum, er nýtt leiða-
kerfi tekur gildi.
3. Undanfarin ár hefur farþeg
um strætisvagnanna fækkað,
þrátt fyrir fjölgun íbúa og út-
þenslu borgarbyggðarinnar. Far
þegatala á venjulegum virkum
degi er nú um 45.000.
4. Aðalskipulag Reykjavíkur
gefur til kynna, hvaða götur
koma helzt til greina sem stræt
isvagnaleiðir. Eru það einkum
þær götur, sem eiga að vera
tengibraútir og safnbrautir sam-
kvæmt skipulaginu.
5. Breyting hlýtur að verða á
þeirri aðsöðu, sem Stræt.isvagn
ar Reykjavíkur hafa haft við
Kalkofnsveg og á Lækjartorgi.
Markmið, sem stefnt er að við
gerð hins nýja leiðakerfis, eru
einkum:
1. að meiri þjónusta sé veitt
borgarbúum.
2. að kerfið sé, að öðru jöfnu,
hagkvæmara í rekstri en
áður.
Hér skulu talin nokkur helztu
atriðin, sem skipta máli, að því
er þjónustuna varðar (— og er
þá ekki rætt um vagnana sjálfa
eða aðbúnað á viðkomustöðum);
1. Hvernig möguleikar eru á að
komast milli hverfa borgarinn
ar, einkum þó milli íbúðar-
hverfa annars vegar og vinnu
staða, skóla og verzlana hins
vegar.
2. Að leiðakerfið sé einfalt og
auðskilið.
3. Tíminn, sem hver ferð tekur.
4. Ferðatíðni, þ.e. tala ferða á
klukkustund á hverri leið, og
jafnframt því, hvort bil milli
ferða sé jafnt.
5. Lengd gönguleiða frá húsum
að viðkomustöðum vagna.
6. Stundvísi vagna á viðkomu-
stöðum.
I reynd er það svo, að sum
af þessum atriðum stangast á inn
byrðis, þannig að ef eitt þeirra
er bætt, verður það að einhverju
leyti á kostnað annarra atriða.
Samnefnari eða sameiginlegur
mælikvarði fyrir þessi atriði
þjónustunnar er ekiki till, og get-
ur sitt sýnzt hverjum, hver á-
lhiarz<lla slkiubi llöigið á hvart: Dæimn
skal nefnt hér: Vegna veðráttu
hér á landi- er þörf á að haga
leiðakerfinu þannig, að göngu-
leiðir að viðkomustöðum séu með
styttra móti. Af því hlýzt, að leið
ir þurfa að liggja með þéttara
móti um borgina og hefur þá
hver leið þeim mun minna hlut-
verk. At' því leiðir svo minni
ferðatiðni á hverri leið en ella
gæti verið. Af stuttum gönguleið
um leiðir einnig það, að viðkomu
staðir á hverri leið þurfa að
að vera með styttra millibili en
ella og verða því fleiri, en þá
tekiur hver ferð lengri tíma.
UM ETNSTAKAR LEIÐIR
I htnu nýja leiðakerfi eru 11
leiðir. Skal hér getið nokkurra
atriða um þær, og er gott að hafa
leiðakort til hliðsjónar.
Leið 1 (Lækjartorg-Norður-
mýri) liggur um gamla Austur-
bæinn um sömu slóðir og gamla
leiðin um Njálsgötu og Gunnars
braut. Hún liggur þó ekki um
Gunnarsbraut, heldur Snorra-
braut, m.a. vegna þess, að aðal-
skipulagíð gerir ekki ráð fyrir
slíkum gegnakstri um Gunnars-
braut, sem nú er. Norðurmýri
fær aukna þjónustu af nýjum
leiðum um Rauðarárstíg.
Leiðir 2, 3, 4, og 5 liggja um
Vesturbæinn. Þær koma saman
á Lækjartorgi, liggja þaðan sam
an að Hlemmi, en dreifast síðan
um borgarhverfin austan
Hlemms og norðan Miklubrautar.
Leiðir þessar hafa endastöðvar í
úthverfum og staðnæmast vagn
ar þeirra aðeins stutta stund á
Lækjartorgi og Hlemmi. Tímaá-
ætlanir þeirra eru stilltar þann-
ig saman, að vagnarnir í heild
fari með sem jöfnustum millibil-
um inn Hverfisigötiu og frá
Hlemmi niður Laugaveg, en ekki
í hópum, eins og áður hefur ver-
ið. Ætti því oftast að verða fljót
legt að komast milli Lækjartorgs
og Hlemms.
Leið 2 (Grandi-Vogar) hefur
endastöð á Grandagarði í Vestur
höfninni, og er það nýmæli. Á
þeirri leið enu á daginn 5 ferðir
á klukkustund, þ.e. á 12 mín.
fresti. Austan til liggur leiðin
um Sólheima, og er sú tilhögun
vegna þess, hve hæðarmunur er
mikill á Sólheimum og Álfheim
iulm, oig þair býr mairlglt ió'llk.
Leið 3 (Nieis—Hláialltelitii) (kieimlmr úit
an af Seltjamarnesi og endar á
Háaleitisbraut. Á henni aka á
daginn vagnar með 15 mín. milli-
bili. Við það að leiðin „Hagar-
Seltjamames“ fellur niður, fá
Seltirningar lakara samband við
Haga- og Melahverfið en áður,
en nýja leiðakerfið mun að öðru
leyti veita þeim betra samband
við flest önnur hverfi Reykjavík
ur.
Leið 4 (Hagar—iSuinld) liglguír m.
a. um Túngötu, yfir Landakots-
hæðina, en þar hafa strætisvagn
ar ekki ekið áður. Strætisvagna
leiðir liggja nú upp á allar hæð
ir borgari-nnar, þar sem byggð
er, til þess að' létta fólki göngu.
í aðalskipulaginu hefur borgar-
stjórn ákveðið, að Túngata og
Hoísvallagata skuli vera tengi-
binaiuitliir (þ. e. iaðlalli-iulmiferlðiar-
igötiuir) í Veisitiuirlbæiniuimi. í saim-
ræmi við það er leiðin lögð um
þær götur. Túngaita verður fram
vegis ein af þeim fáu götum, sem
verða færar strætisvögnum að
eða frá Miðbænum.
Leið 5 (Skerjafj'örður-Laugar-
ás) er lengsta leiðin, 19,7 km
fram og til baka. Hún liggur m.a
að Flugfélagi íslands og Háskól
anum, fram hjá íþróttasvæðinu og
sundlaugunum í Laugardal og
upp á Laugarás.
Leið 6 (Lækjarbotnar-Soga-
mýri) liggur um mikinn hluta
Hringbrautar og Miklubraufar
tengir á þeim slóðum vestur- og
austurhluta borgarinnar á miklu
lengra svæði en áður hefur ver-
ið. Leiðin liggur um Túngötu,
eins og leið 4, og kemur því inn
í Miðbæinn að vestanverðu. Fyr-
ir fólk, sem kemur að austan og
ætlar í Miðbæinn, er það krók-
ur að fara vestur á Hofsvalla-
götur en þó ekki meiri en genig-
ur og gerist annars staðar á leið
um strætisvagna. í þessu tilviki
tekur krókurinn 3—4 mínútur.
Við Háaleitisbraut er leiðin
sveigð af Miklubraut á Fellsmúla
og síðan suður Grensásveg. Á-
stæðan fyrir þessu er, að við mót
Miklubrautar og Grensásvegar
mætast margar leiðir. Þar verður
mikilsverð stöð til að skipta um
leiðir. Með því að sveigja leið
6, svo sem hér var lýst, má hafa
þessa stöð við Grensásveg báð-
um megin, en annars þyrfti hún
að vera einnig báðum megin við
MJkliulbraut, þ.e. fjórskipt. Með
þessu er því hægt að komast hjá
því, að fólk, sem skiptir um leið
ir á þessum stað, þurfi að ganga
yfir Miklubraut.
Leið 6 liggur af Grensásvegi
um Breiðagerði á Sogaveg. í
skipulaginu er gert ráð fyrir, að
Breiðagerði sé umferðargata
(safnbraut) og að Sogavegi verði
lokað fyrir bifreiðaumferð við
Grensásveg.
Leið 7 (Lækjartorg-Bústaðir)
fær ekki hlutverk sitt að fullu
fyrr en Fossvogshverfi hið nýja
hefur byggzt. Er lega hennarþar
ekki enn að fullu ráðin. Hún hef
ur og gildi fyrir Borgarspítalann
og Fossvogskirkjugarð.
Leiðir 8 og 9 eru hringleiðir
um byggðina austan Snorra-
brautar og vestan Elliðaáa. Þær
liggja báðar um sömu göturnar,
en í gagnstæðar áttir, og mætti
segja, að um eina leið væri að
ræða í sama skilningi og aðrar
leiðir strætisvagnakerfisins. Til
að forðast misgáning hjá farþeg
um og starfsliði strætisvagnanna
hefur þó verið kosið að nefna
þær tveim nöfnum, Hægri og
Vinstri hringleið. Á fyrri hring
leiðinni sveigir strætisvagninn
aðiaillega til hægri.
Nafnið Austurhverfi, sem hing
að til hefur verið notað um sams
konar hringleið, þykir ekki leng
ur réttnefni, síðan Árbæjar- og
Breiðholtshverfi komu til sögu.
Hinar nýju hringleiðir gegna
meira hlutverki en Austurhverfa
leiðin hefur gert. Þær liggja m.
a. hjá Borgarspítala og Mennta
skólanum við Hamrahlíð, liggja
um Hlemm og innanverðan Lauga
veg og upp á Laugarás.
Gildi hringleiðanna mun auk-
ast, þegar starfsemi vex á at-
hafnasvæðinu við Kleppsveg og
Sundahöfn. Það er eðli slíkra
hringleiða, að gera verður ráð
fyrir lengri gönguleiðum að þeim
en öðrum leiðum, og nýting
þeirra er með nokkuð öðrum
hætti.
Leið 10 (Hlemmur-Selás) er
lögð um Miklubraut austan
Grensásvegar en ekki Suð-
urlandsbraut, m.a. vegna þess,
að gera verður ráð fyrir, að Suð
urlandsbraut lokist, þegar Elliða
vogur og hin nýja Reykjanes-
braut tengjast við Miklubraut,
skammt vestan við Blliðaiárnar.
Leiðin liggur um Grensásstöð, og
verður þar tækifæri fyrir far-
þega að komast í vagna á öðrum
leiðum, svo sem á leið 6 beint
vestur í bæ og á leið 9 að Klepps
vegi.
Leið 10 endar að vestanverðu
á Hlemmi. Það er nýmæli og
byggist á því, að ferðir á öðrum
l'eiðuim séu svo tíðar niður Laiuga
vag. ta'ð þaiir, seim æltllla sér þamg-
aið, koimist þaið án imilkillllía liaifia á
Hllemmi. Er líkilegt, að meðaltöf-
in verði svipuð og tíminn, sem
það tekur nú að ganga frá Kalk
ofnsvegi á Lækjartorg. Reynsla
verður að sýna, hvernig til tekst
um þetta.
Vegna þess, hve Laugavegur er
seinfarinn og aðstæður erfiðar
í Miðbænum, væri afar óhentugt
fyrir Strætisvagnana, ef nær all
ar leiðir úr austanverðri borg-
inni þyrftu að liggja niður í Mið
bæ. Af ýmsum áistæðum gæti
Skúlagata lítt gagnað í því efni.
Leið 11 (Hlemmur-Breiðholt)
er á ýmsan hátt hliðstæð leið 10.
Á Bústaðavegi geta farþegar úr
Breiðholtshverfi skipt og tekið
leið 7, sem er tiltölulega greið
leið niður í Miðbæ.
Leiðir í hinu nýja leiðakerfi
eru yfirleitt lengri en í hinu
gamla. Að meðaltali eru þær nú
14,7 km, en voru áður 11,2 km.
VIÐKOMUSTAÐIR
Viðkomustaðir í hinu nýja
leiðakerfi eru valdir með hlið-
sjón af því, að summan af göngu
leiðum að þeim frá húsum sé sem
minnst. Er þá jafnframt tekið til
lit til hæðarmunar, sem kann að
vena á húsi og viðikomuistað, með
því að bæta tíföldum hæðarmun
inum við gönguleið frá húsinu.
Nú má floikka gönguleiðir
þannig umreiknaðar, eftir lengd
og gefa þeim einkunnir. Slíkt er
að sjálfsögðu matsatriði og verð
ur að miðast við staðhætti og veð
urfar.
Gert hefur verið kort, er tek-
ur til allra húsa í borginni og
sýnir lengd gönguleiða frá þeim
til viðkomustaðanna. Kemur þar
í ljós, að mikill meirihluti húsa
mun búa við göngulengdir í tveim
fyrstu flokkunum, nokkur hluti
Síðari
hluti
hefur gönguleiðir í hinum þriðja
en tiltölulega mjög fá í hinum
fjórða.
Aðeins í einu íbúðarhverfi,
hinu nýja Fossvoigsihvenfi, eru
margar göngulengdir í fjórða
flokki. Hæðarmunur gerir þar
sitt til. Verður hér ekki rætt nán
ar, hvað til úrbóta kann að
vera í því efni.
í nýja leiðakerfinu eru 289
viðkamustaðir. Viðkamustaðir
eru dreifðir alíkia þétt um borg-
arhverfin og áður hsfur verið.
Hver viðkomustaður er notað-
ur fyrir allar strætisvagnaleiðir,
er um götuna liggja, þar sem við
komustaðurinn er. Vagnar eiga
því ekki að aka framhjá neinum
viðkomustöðum, ef óskað er að
þeir staðnæmist.
LEIÐASKIPTI
Farþegar eiga þess nú kost að
skipta um leiðir án þess að
greiða tvö fargjöld. Þegar far-
þegi tekur sér far og veit að
hann þarf að nota tvær leiðir,
biður hann vagnstjóra um skipti
miða, um leið og hann greiðir far
gjald sitt. Skiptimiðann afhend
ir hann síðan vagnstjóra sem far
gjald á síðari leiðinni (hendir
miðanum ekki í fargjaldabrús-
ann!) Gildir skiptimiði í tiltek-
inn tíma frá því að farþegi fær
hann, og eru tímatakmörk stimpl
uð á hann. Gildistími er 30 til 45
mínútur og miðast við, að unnt
sé að ná vagni á síðari leiðinni.
Farþegi getur framvísað skipti
miða, hvar sem honum hentar, að
eins ef tíminn, sem á hann er
stimplaður, er ekki útrunninn.
Til þess að átta sig á þessum
möguleikum, er bezt að nota kort
af leiðakerfinu. Sést þar, hvar
leiðir skerast eða snertast.
Af ellefu leiðum strætisvagn-
anna koma átta saman á Hlemmi,
sjö á L'ækjartorgi, fimm á Grens
ásstöð, en færri á ýmsum öðrum
stöðum. Tíðni vagna á hverri leið
er yfirleitt aukin frá því, sem
áður hefur verið, og ennfremur
hefur verið leitazt við að stilla
tímaáætlanir mismunandi leiða
þannig saman, að farþegar, sem
vilja skipta um leiðir, þurfa sem
skemmst að bíða. Því marki er
þó ekki unnt að ná í ölfum til-
vikum.
TÍMAAÆTLANIR
í hinu nýja leiðakerfi er ferða
tíðni að jafnaði um tvöfalt meiri
á hverri leið á daginn en í gamla
kieirlfiiiniu. Á ikvölMiiin ag á heflglMiög
um er ferðatíðni nú um 50%
meiri á hverri leið. Á leið 1 eru
sex ferðir á klst. á daginn, en
fjórar á klst. á kvöldin. Á leið
2 eru fimm ferðir á klst. á dag-
inn, en fjórar á kvöldin. Á öllum
hinum leiðiunuim eru fjórar ferð
iir á Wllat. á daginm, -an þrjiáir á
kvöldin. Á helgidögum er sama
ferðatíðni og á kvöldin.
Á hverri leið eru endastöðvar,
ein . eða tvær eftir aðstæðum.
Þaðan aka vagnar á tilteknum
mínútum og með jöfnum millibil-
um. Er greint nákvæmlega frá
þessu í nýrri leiðabók, sem bor-
in hefur verið í íbúðir á borgar-
svæðinu ásamt korti af leiðakerf
inu.
Ekki er lengur unnt að láta
brottfarartima standa á heilum
eða hálfum tímum, eða á 5 mín
útna bilum, eins og áður hefur
verið. Tímaáætlanir mismunandi
leiða hafa verið stilltar þannig
saman, að þar sem leiðir liggja
um sömu götur, aki vagnar ekki
í lest, og að sem beztir möguleik
ar skapist til áð skipta um leiðir.
Ætlazt er til, að hver vagn aki
alla leið sína samkvæmt tímaá-
ætlun. En tímaáætlanir þær, sem
nú hafa verið gerðar, eru frum-
smiði, því að engin reynsla er
enn af því að aka hinar nýju
leiðir með farþega í vagni og
ekki er enn vitað, hvert álag
verður á hverri leið. Er því lík-
legt, að þörf verði að endur-
skoða þær innan skamms. Má
ekki búast við, að svo margbrot-
ið kerfi starfi snurðulaust strax
frá byrjun.
Ýmis önnur atvik, svo sem veð
ur, færð og umferð, valda því
oft, að torvelt eða ógerlegt er að
framfylgja tímaáætliunum ná-
kvæmlega. Má því ekki líta á
þær sem bindandi fyrir SVR.
Nú, þegar ferðatíðni á hverri
leið er aukin, munu ýmsir far-
þeigair, sam elilga aið vei.'ia kammiiir
til vinnu eða í skóla á tilteknum
tíma, vera fyrst í stað í vafa um,
hvora af tveim ferðum skv. leiða
bókinni þeir eiga að taka. í slík
um tilvikum er farþegum ráðlagt
að taka fyrri ferðina, einkum
meðan reynsla er að fást af leiða
kerfinu.
NIÐURLAG
Hið nýja leiðakerfi er í mörg-
um atriðum frábrugðið hinu
gamla. Ljóst er, að í gamla kerf-
inu voru atriði, sem ekki eru
leyst í hinu nýja. En þess er
vænzt, að hið nýja leiðakerfi
gegni hlutverki sínu betur, þeg-
ar á heildina er litið.
Eins og áður er getið, er það
maitsatriði, hverja áherzlu beri
að leggja á hina mismunandi eig
inleika slíks kerfis, og er ekki
líklegt, að allir verði sammála
um það mat. Öllum þörfum verð
ur ekki fullnægt. Vagnakostur
setur því mörk, og að sjálfsögðu
fjárhagslegur grundvölll'ur ein-
stakra atriða og fyrirtækisins í
heild.