Morgunblaðið - 16.04.1970, Blaðsíða 17

MORGUNBLABIÐ, FIMMTUDAGUR 116. APR.ÍL 1970
17
HVAÐ SEGJA ÞEIR í FRÉTTUM?
Hver vika færir okkur
nær markinu
Rætt við prófessor Einar Ól. Sveinsson
um Handritastofnun íslands
Fyrir skömmu hafði fréttamað-
ur Mbl. tal af prófessor Einari
ÓL Sveinssyni, forstöðumanni
Handritasitofnunar ísiands og
spurði hann frétta úr Handrita-
stofmuninni. Prófessorinn sagði
m.a:
— Undanfarið hefur margt ver
ið að gerast hér og enn er marg.t
að gerast, en ef litið er lengra
aftur í tímann, þá var það árið
1962 að lög voru samþykkt á
Allþinigi að komið skyldi á fót
stofnun í islenzkuim fræðum
stpfnun til söfnunar gagna, til
rannsóknar og útgáfu verka úr
ísienzkum bókmenntum, sögu og
máli, en nafnið Handritastofnun
íslands kemiur til af því að þesisi
stofnun var frá upphafi ætiuð
til að taka við þeim íslenzkum
handritum, sem vonir standa til
að Danir skili íslendingum úr
sofnum í Kaupmannahöfn.
Hvar var stofnunin til húsa,
áður en hún fliutti inn í Árna-
garð?
— Henni var í öndverðu ætl-
aður staður í Landsbókasafns-
húsinu við Hverfisgötu og þar
hefur vinnan farið fram, nema
hvað skrifstofa mín varð að
slkrifstofu stofnunarinnar. En
það varð óðara ljóst, að þetta
húsrými var alveg ónógt. Nú
var þjónustan af hálfu starfsliðs
Landisbókasafns hin ágætasta og
bætti það úr skák, en stofn-
uninni var allt um það ógerning-
ur að vera bar til lengdar. Var
því lagt út I að reisa stofnun-
inni hús. Háskóli íslands gaf lóð
ina til þess, en notaði um leið
tækifærið að reisa sér hús — á
því var mikil þörf — og slógu
þessar tvær stofnanir sér sam-
an og reistu hús í sameiningu.
Rikissjóður kostar hluta Hand-
rltastof nunarinn ar.
Húsið stendur í halia, móti
auistri eru fjórar gluiggaraðir, en
þrjár að vestan, lengd hússins
er rúmlega 51 metri breidd
nærri 16 metrar, rúmmáil 11.300
teninigsmetrar. Af þessu ræður
Handritastofnunm yfir 30 hundr
aðsihlutum, Hásfcólinn yfir 70.
Húsnæði Handritastofnunarinn-
ar er áreiðanlega tötuvert til
frambúðar. Sumir hafa hugsað
sér að bókasöfnin (Landsþóka-
safn og Hásfcólabókasafn) yrðu
sameinuð og byggt yfir þjóð-
Skjalasafn með þeim, en no!kkur
tími hlýtur að líða þangað tii
því stórhýsi er lokið og eif til
vEl verð ég þá kominn ti'l sællar
MiárLu minnar.
Hve margir starfa við stofnun-
ina?
— í upphafi var sitarfslið: for-
stöðuimaður, tveir sérfræðingar,
þrír styrkþegar, og einn vélrit-
ari. Nú eru sérfræðingarnir
orðnir fjórir og auk þess hefur
baatzt við aðstoðarmaður í þjóð-
fræðum og annast hann fyrst og
fremst söfnunarstarf.
Hvenær er von á handritunum
heim?
Ef diómur hæsitaréttar Dan-
merkur verður á sömu lund og
dómur Eystra landsréttar, sem við
höfum ástæðu til að vona, mundi
ég gizka á næsta ár, varla fyrr.
Og þegar handritin koma hing-
að, fylgja því krötfur og eru
meginatriðin þrjú: geymsla hand
rita í fyrsta lagi og í öðru lagi
góður lestrarsalur til rannsókna
á handritunum ásamit með að-
gangi að þeim tækjum sem geta
greitt fyrir lestri handritanna
og vinnu við þau, og í þriðja
iagi er svo að veita almenningi
kost á að sjá handritin. Sam-
kvaamt þessu er einn salur tiil
sýningar, og er honum ekki lok-
ið, fjögur herbergi fyrir sérfræð
inga til að veita þeim sem bezt
næði til vinnu sinnar og stór
lestrarsalur fyrir aðra innlenda
og érlenda vísindamenn. í stofn-
uninni eru klefar til lestrar á
filmum og klefar með útfjólu-
bláu ljósi, en auk þess er á jarð-
hæð aðstaða fyrir ljósmyndara
og til viðgerðar handrita. Það er
herbergi fyrir þjóðsagnamann og
klefi fyrir spólur hans (allt er
tekið á segulband). Þá er skrif-
stofa og herbergi forstöðumanns
og lítil stofa handa mönnum sem
búa fjarri húsinu og snæða há-
degisverð í því eða vilja fá sér
kaffi. Loks er allit gert til
þesis að handritakílefinn sé sem
tryggastúr og með loftræstikerfi
svo að unnt sé að ráða hitastigi
og rakastigi í honum. Eru flest
herbergin nokfcurn veginn fuU-
Próf. Einar Ólafur Sveinsson.
en þó h»fur rætzt nokkuð svo úr
þessu. Við höfum fengið ágætan
kjarna í slíkt handbó-kasafn. Er
þar fyrst að nefna safn Jóna
heitins Ásbjörnssonar af fornrit-
um íslenzkum, svo og ritum um
þau. Þetta er stórmannleg gjöf,
og standa að henni 5 aðilar: Hið
íslenzika Fornritafélag, Eimskipa
félag íslands, Flugfélag íslands,
Loftleiðir og Áburðarverksmiðj-
an. í annan stað hefur Steinn
Dofri ættfræðingur arfleitt
stofnunina að sínum bófcum og
það furðu mikið safn. Mangt af
því tilheyrir seinni timum og fyll
ir það því æði milkið af því sem
vantar í hina bókagjöfina. Auk
bók, sem gildi hafa, sýnishorn
al.lra íslenzkra handrita frá upp
hafi til hér um bil 1280, eigin-
handarrit af kvæðurn Jónasar
Haliigrímssonar o.s.frv. Einnigvís
indalegar útgáfur tveggja ridd.
arasagna, útgáfa á Landnámu
sem okkur vantaði til að hafa
loks fuilla yfirsýn yfir öll hand-
rit af henni og auk þess höfum
við ljósprentað fleiri sögur í vís
indalegum útgáfum. Slífc verk
geta svo þeir notað sér sem vilja
gefa út þessi rit fyrir aknenn-
ing, þeir fá þar trausta og ör-
Ugga undirstöðu.
Efcki vantar ráðagerðir um
framhald á þessu verki og raun-
ar er margt komið áieiðis. Ég
skal nefna Færeyingasögu, Árna
sögu bisfcups, Hjálmþérssögu,
heimildir um höfunda og rit á
17. og 18. öld, bréf Gunnars
prófasts Pálssonar, ættartölu
Þórðar Jónssonar í Hítardal.
Auk þess leikur mér hugur á
að gefa út Ijósprentanir af ís-
lenzkum ártíðaskrám, nóitnahand
ritum og fleira og fleira. Á
þessu ári á að koma eitt bindi
af safni eldri rímna, sem tekur
við af Rímnasafni Finns Jóns-
sonar og á að ná til 1550 eða
þar um.
Allar þessár útgáfur styðjast
við rannsóknir, en einnig verða
gefin út sérstök rit um rann-
sóknir á bókmenntum, máli eða
sögu þjóðarinnar. Á þessu ári er
/on á nýjum flokki rita, sem á
Árnagarður, þar sem Handritast ofnun íslands er til húsa.
gerð og mest af húsgögnum kom-
in í þau. En tæki ýmiss konar
vantar enn. En þetta er allt í
hreyfingu, hver vifca færir okk-
ur nær takmarkinu, að húsa-
kostur stofnunarinnar komist í
fullt lag.
— Er fleira á döfinni?
— O, já, já Langa lengi hef
ég haft hug á að koma upp dá-
lifilu bókasafni fyrir stofnunina.
Ég hef hugsað mér fyrst og
fremsit nokkuð stórt en þó eink-
um vel valið handbóka®afn,
sem jafnan á að vera á sínum
stað innan stofnunarinnar. Fyrir
ýmsum vonbrigðum hef ég orðið,
þesis hefur stofnunin hlotið
smærri gjafir úr ýmsum áttum.
Þetta er nú állt komið hingað,
og er byrjað að skrá það ograða
því. Það sem ekki á heima í
handbókasafninu verður geymt í
sérstöiku herbergi og getur vel
komið að gagni.
Við höfum reynt að brjóta ís-
inn í margar áttir. Fyrst er ljós-
prentun handrita og úitgáfa sam-
kvæmt vísindalegum saman-
burði, og dómi um gildi allra
handritaL Það sem við höfum
hingað til gert af ljósprentun-
um eru efitirmyndir af þeim
tveimur handritum af íslendinga
að heita rannsóknir. Fyrsta
bindið verður um Fóstbræðra-
sögu og er eftir JónaiS Krist-
jánsson sérfræðing við síofnun-
ina.
Hvernig gengur söfnun þjóð-
fræða?
— Sú söfnun hófist árið 1964,
en nú er Hallfreður Örn Eiriks-
son fastur aðstoðarmaður við
stofnunina og annast þetta, en
þó koma þar fileiri menn við
sögu. Slík fræði varðveitt í
manna minni eru nú óðum að
hverfia meðal vestrænna þjóða,
vdltur því mikið á því, að vera
fljótur til. Eftit 10—15 ár verð-
ur það um seinan. f vörziu Hall
freðar eru nú eitthvað yfir 800
spólur.
Þar sem við erum að ræða um
Handritastofnunina almennt má
ekki gleyma því, að stofnunin
hefur notið nokkurs styrks frá
UNESCO undan.farin ár til
skráningar íslenzkra handrita
erlendis, þeirra sem ekki er von
til að komi nokkurn tíma alfarið
til íslands og ekki eru skráð
áður eða þá ekki samkvæmt kröf
um vorra tíma. Suimarið 1966 var
Jónas Kristjánsson sendur tiil
skráningar handrita í Skandin-
avíu, en á árunum 1967—68 var
Ólafur Haildórsson sendur til að
Skrá handrit á Bretlandi og fr-
landi og Jón M. Samsonarson til
Skráningar handrita í Sviþjð.
Allir þessir menn eru sérfræð-
ingar við stofnunina. Undanfar-
ið höfum við verið að skrifa ölt-
um stærri bókasöfnum og fjölda
einstaklinga utan áðurnefndra
landa og er helzt að vænta ár-
angurs á meginlandi Evrópu og
í Norður Ameríku og höfum við
leitað eftir vitneskju um islenzk
handrit. Um árangurinn er of
fljótt að segja ennþá. Síðan er
ætlunin að fá fi'lmur eða ljós-
myndir af ölium þeim handritum
erlendiis, sem við höfum vitn-
eskju um, og er þannig markmið
ið að háfa hér heima aðgang að
öllum íslenzkum handritum eða
þá eftirmyndum þeirra.
— Svo við ví'kjum aftur tal-
inu að íslenzku handritunum í
Kaupmannahöfn, þá er talið lík-
legt að hæstiréttur Dana dæmi í
miálinu milii Árnanefndar og
stjórnarinnar seint á þessu ári.
En þá er eftir að skipta hand-
ritunum, þ.e. ákveða hver eigi
að fara til íslands og hver verða
eftir, samkvæmt lögum þeim,
sem þjóðþing Dana hefur tvisvar
samþykkt. Þetta verður erfitt
verk. Að svo komnu máli er
efcki unnt að gera sér nákvæma
hugmynd um tölu þeirra sem
hingað koma. Af Dana hálfu hef
ur verið mófispyrna móti því að
till íslands færu sögur konunga
Danmerkur og Noregs, sumar
fornaldarsögui, svo að nokkuð
sé nefnt. En hver sem niður-
staðan verður í einstökum atrið-
um, gjörbreytist öll aðstaða í
rannsókn íslenzkra fræða við
komu handricanna hingað.
Núverandi forsböðumaður mun
láta af störfum eftir fáar vikur
fyrir aldurs sakir. Hann kvíðir
þó ekki aðgerðarleysi, og liætur
í ljós ánæigju sína yfir því hvað
áunnizt hefur.
— Ég sé í huganuim þá stund,
þegar fyrstu handritin koma
heim, það verður einsf akt augna
blik. Ég held að þá verði stór
sýning á þeim í Handritasibofn-
uninni, svo að almenningur eigi
sem beztan kost á að sjá og
skoða sem flest þeirra. Síðar
munu jafnan nokkur handrit
verða í sýningar.salnum, þannig
að menn eigi áframhaldandi fcost
á að sjá þennan sameiginlega
fjársjóð IsLenzku þjúðarinnar.