Morgunblaðið - 25.08.1970, Blaðsíða 12

12
MORGUNB'LAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 25. ÁGÚST 1970
Genf 21. ág-úst. — Það var
fróðlegt að fylgjast með um-
ræðunum á fundi hafsbotns-
nefndar Sameimiðu þjóðanna í
gær, þegar fjallað var um álykt
unina, þar sem Bandaríkin
voru gagnrýnd fyrir að hafí
sökkt taugagasi i Atlantshal'lð
Umræðurnar voru ekki einung
is fróðiegar vegna þess efnis,
sem um var fjallað heldur einn
ig vegna þess, hvernig þær
fóru fram. Þarna sátu fulltrú-
ar 42 þjóða og veltu vöngum
yfir orðalagi stuttrar ályktun-
ar í tvo klukkutima, áður en
sameiginlegri niðurstöðu var
náð. Þeir, sem kunnugir eru
nefndarstörfum á vettvangi
Sameinuðu þjóðanna, siigðu
mér á eftir, að þeir undruðust
hvað afgreiðsla ályktunarinn-
ar hefði gengið fljótt f.vrir sig,
enda þótt hún hefði verið
rædd óformlega áður. Ég ætti
að kynnast störfum laganefnd-
Frá Genf
Hvernig á að skipta
haf sbotninum ?
— fulltrúar íslands leggja
áherzlu á íhlutunarrétt
strandríkja
Björn Bjarnason skrifar um
hafsbotnsnefndarfundinn í Genf
ar hafsbotnsnefndarinnar, þá
fyrst yrði ég var við deilur út
af orðalagi. Einungis með óend
anlegri þolinmæði er unnt að
þoka málum áfram til endan-
legrar afgreiðslu á þessum vett
vangi. Við slika vinnu hugsa
menn f árum en ekki döguin
og mánuðum.
Hafsbotnsnefnd Samelnuðu
þjóðanna var stofnuð í desem-
ber 1967. Hlutverk hennar er
að fjalla um friðsamlega nýt-
ingu hafsbotnsins og reglur um
það, hvemig yfirráðarétti yfir
honum verði bezt skipað
með alþjóðlegum samning-
um. Nefndin fjallar ekki um
vígbúnað á hafsbotninum, því
verkefni var vísað til afvopn-
unarnefndarinnar, sem situr
nær því á stöðugum fundum hér
i Genf. Vígbúnaður á hafsbotn
inum er mjög viðkvæmt mál fyr
ir risaveldin tvö, ekki sízt eftir
að floti Sovétríkjanna siglir
um öll heimshöfin. Sagt er, að
risaveldin heyi mikið tauga-
strið neðansjávar og beiti hvort
annað margvíslegum brellum í
viðskiptum sínum þar.
Segja má, að Arvid Padro,
sendiherra Möltu hjá Samein-
uðu þjóðunum, hafi átt frum-
kvæðið að stofnun hafsbotns-
nefndarinnar með ræðu, sem
hann flutti á allsherjarþinginu
haustið 1967. Hann hvatti þá til
þess, að þjóðir heimsins sýndu
hafinu meiri áhuga og beindu
kröftum sínum að því að friða
úthöfin. Raunar er næsta
furðulegt til þess að hugsa, að
svo skammt sé síðan athygii
manna beindist að verndun
hafsins. Einkum með tilliti til
þess að þá voru mennimir
komnir langt á veg með að
kanna himingeiminn. En áhug-
inn á hafinu hefur farið sívax
andi, og hann hefur síður en
svo minnkað við það, að i hafs-
botninum og á honum hafa
fundizt bæði olía, gas og verð-
mæt efni. Ör tækniþróun hefur
gert mönnum kleift að nýta
þessi auðæfi á mun meira dýpi
en áður. Nú er svo komið að
17% af allri oliu í heiminum
eru fengin af hafsbotni. Stöð-
ugt er borað á meira dýpi og
ætíð finnast fleiri verðmæt
efni. Hagsmunirnir eru því
mjög miklir, en einmitt af þeim
sökum verður eignarréttarskipt
ing hafsbotnsins milli ríkja við
kvæmari.
NÚGILDANÐI REGLUR
Á sjóréttarráðstefnu þeirri
sem haldin var hér í Genf 1958
var samþykkt, að strandriki
skyldu hafa eignarrétt yfir
landgrunninu allt að áOO metra
dýpi. Þau skyldu ráða því,
hverjir ynnu efni úr hafsbotn-
inum á þessu svæði og hvern-
ig tekjunum af þeirri vinnslu
yrði ráðstafað. Þá eru i Genfar
samþykktinni frá 1958 ákvæði
um eignaryfirráð strandríkja
yfir hafsbotninum utan 200 m
dýpisins, eða svo langt út, sem
unnt er að vinna einhver auð-
æfi úr eða af botninum. Eins
og sjá má er þetta mjög óljóst
orðað. En á þessum tíma var
talið tæknilega ókleift að vinna
auðæfi af hafsbotninum utan
200 metra dýpis. Nú er hins
vegar svo komið að boranir
eru hafnar á 300 metra dýpi,
og þær færast stöðugt á meira
dýpi.
Það er ekki öllum fært að
vinna auðæfi úr hafsbotninum
á þessu dýpi. Þróunin virðist
stefna i þá átt.að risaolíufélög
unum er slík vinnsla einum
kleif. Þau ein ráða yfir nægi-
legu fjármagni og tæknilegri
getu til að vinna á svo miklu
dýpi. Einhvem tíma í framtíð-
inni kynni að koma að því, að
þau hefðu öðlazt algjöra einok-
un á olíuvinnslu á úthöfunum.
Við þessari þróun er nú reynt
að spoma. Núgildandi alþjóða-
reglur nægja ekki til þess. Fyr
ir fundi hafsbotnsnefndar
liggja tillögur að nýjum regl-
um um eignaryfirráð hafsbotns
ins.
TILLÖGUR
R'ÍKISSTJÓRNAR
BANDARfKJANNA
Þegar fundur hafsbotns-
nefndarinnar hófst hér í Genf
3. ágúst s.l. lagði sendinefnd
Bandarikjanna fram tillögur að
alþjóðasamningi um það, hvern
ig auðæfum hafsbotnsins yrði
skipt milli þjóða heimsins. Þess
ar tillögur eru mjög yfirgrips-
miklar. í stórum dráttum má
skipta þeim í tvo kafla. Ann-
ars vegar er fjallað um eignar-
ráð og yfirráðarétt yfir hafs-
botninum, hins vegar um það,
hvernig tekjunum af auðæfun-
um, sem þar finnast skuli varið.
Hvað eignarráðin og yfirráða
réttinn varðar þá eru í fyrsta
lagi staðfest ákvæði Genfarsam
þykktarinnar frá 1958 um land
grunnið að 200 metra dýpi. Þar
heldur strandrikið áfram eign-
ar- og yfirráðarrétti sínum. Síð
an er í öðru lagi gert ráð fyrir
svæði frá 200 metra dýptarlín
unni út að enda landgrunnsins.
Þessi skýring á svæðismörkun
uim er mjög óljós en hér munu
yztu mörkin verða miðuð við
ákveðinn jarðfræðilegan halla
á landgrunnsbrúninni. Þetta
svæði verður því ekki markað
nema með ítarlegum mælingum.
Þetta svæði yrði samkvæmt til-
lögum alþjóðaeign, en næsta
strandríki falið að fara þar með
umráðarétt í umboði alþjóða-
stofnunar, sem komið yrði á fót
á vegum Sameinuðu þjóðanna.
1 þriðja og síðasta lagi er svo
svæðið utan landgrunnsins, en
í tillögunum er gert ráð fyrir
þvi, að alþjóðleg stofnun væri
eigandi þess, eða réttara sagt
allar þjóðir heims, sem ættu að-
ild að henni.
1 tillögunum er mælt fyrir um
það, að þeir aðilar, sem æskja
þess að vinna auðæfi úr hafs-
botninum eða rannsaka hann i
því skyni, verði að fá leyfi til
þess frá þeim, sem fara með
eignar- og yfirráðin. En með
slíku kerfi yrði unnt að koma í
veg fyrir einokun. Með leyfun
um yrði einnig unnt að
afla tekna. Tekjur af vinnslu
innan 200 metra dýpisins rynnu
til strandríkisins. Tekjur af
svæðinu þar fyrir utan rynnu
að hluta til strandríkisins og að
hluta til alþjóðastofnunarinn-
ar. Af tillögunum má ráða að
hlutur strandríkis yrði allt frá
33% upp í 50%. Tekjurnar af
svæðinu þar fyrir utan rynnu
til alþjóðastofnunarinnar. Um
það hefur verið rætt, að þeim
yrði varið til að bæta hag van-
þróaðra ríkja.
Það er ógerningur að ætla
sér að skýra þessar reglur nán-
ar í blaðagrein. En það, sem
einkum kæmi til með að valda
vanda við framkvæmd þeirra,
yrði ákvörðunin á svæðinu frá
200 metra dýpinu út að land-
grunnsbrúninni. Við slíka
ákvörðun gætu risið svo mörg
deilumál, að reglurnar yrðu
haldlitlar í framkvæmd. Þess
vegna eru margir þeirrar skoð
unar, að fremur ætti að setja
mörkin eftir mílufjölda frá
fjöruborði. Um það verður vafa
lítið mikið rætt í hafsbotns-
nefndinni.
SJÓNARMIÐ ÍSLENZKU
SENDINEFND ARINN AR
Islenzka sendinefndin hefur
á hafsbotnsnefndarfundinum
lagt megináherzlu á það, að
strandríkjum verði tryggður
íhlutunarréttur utan lögsögu
þeirra. Þeim verði heimilað að
grípa til ráðstafana til að koma
í veg fyrir eyðingu lífsins í
sjónum vegna nýtingar hafs-
botnsins, og þau hafi rétt til
afskipta, sem miða að því að
koma í veg fyrir mengun hafs-
ins. Dr. Gunnar G. Schram hélt
þessum sjónarmiðum á loft í
ræðu, sem hann flutti á fundi
nefndarinnar þann 12. ágúst.
Þar gat hann þess meðal ann-
ars, að i samþykkt, sem gerð
var i Briissel í nóvember 1969
um varnir gegn olíumengun
vegna óhappatilvika á úthöfun
um, væri gert ráð fyrir ihlut-
unarrétti strandrikja utan lög-
sögu þeirra. Hann sagöi, að
eðlilegt væri, að svipaðar regl-
ur yrðu settar um nýtingu
hafsbotnsins. Reglur sem heimil
uðu strandríkjum að grípa til
þeirra ráðstafana utan lögsögu
þeirra, sem þau teldu nauðsyn-
legar til að gæta hagsmuna
sinna og forða þeim frá tjóni
af völdum nýtingar hafsbotns-
ins.
1 ræðu þeirri, sem Hannes
Kjartansson, sendiherra, flutti
á nefndarfundinum í gær ræddi
hann einkum um hættuna af
menguninni, eins og þegar hef-
ur verið skýrt frá hér í blað-
imt. Það sem einkum vakti at-
hygli í þeirri ræðu var hug-
myndin um gerð alþjóðasamn-
ings um varnir gegn mengun
og ráðstefnuhald í því skyni.
Hefur þessarar hugmyndar ver
ið víða getið í blöðum. En hér er
rétt að rifja það upp, að full-
trúar Islands hjá Sameinuðu
þjóðunum hófu fyrstir á þeim
vettvangi umræður um hættuna
af mengun hafsins. Vakti þetta
litla athygli I fyrstu, en nú
keppast fulltrúar allra þjóða
um að láta í ljós álit sitt á
þessu máli. Þeir eru allir sam-
mála um, að á þessu sviði þurfi
að gripa til skjótra ráða. Á
fundinum í gær tóku ræðu
menn nokkurra ríkja hugmynd
inni um alþjóðasamþykkt um
þetta efni mjög vel.
1 fyrrgreindri ræðu dr.
Gunnars G. Schram kom það
einnig fram, að kanadíska þing
ið hefur sett löggjöf um vernd
gegn mengun íshafsins við
strendur Kanada. í þessum lög
um er lögsaga Kanada talin
ná yfir 100 mílur frá strönd
landsins. Þess er krafizt að
skip, sem á þessu svæði sigla,
fullnægi kanadískum öryggis-
reglum. Sagði dr. Gunnar, að
það væri alkunna, að ekki félli
öllum þessi atbeini kanadísku
ríkisstjórnarinnar vel í geð,
vegna þess að hann byggðist
á einhliða ákvörðun hennar.
Þetta ætti því að hvet.ja þjóð-
irnar til að komast að sameig-
inlegri niðurstöðu um lausn
þessa vanda.
Afstaða íslenzku sendinefnd-
arinnar til tillagna Bandaríkj-
anna hefur ekki verið endan-
lega mótuð, frekar en afstaða
annarra ríkja, enda er málið á
þvi stigi nú, að það er ekki
tímabært að taka ákvörðun í
málinu.
AFSTAÐA ANNARRA
Auk Bandaríkjamanna hafa
Bretar og Frakkar lagt fram
tillögur á fundinum um nýt
ingu hafsbotnsins. Þær eru á
engan hátt jafn ítarlegar og til
lögur Bandaríkjamanna. Tillög
ur Breta og Frakka eru á marg
an hátt svipaðar. Þær ganga
raunar út frá því sjónarmiði,
að núverandi reglur, þ.e. Gen-
farsamþykktin frá 1958 verði
látin gilda áfram með nokkr-
um breytingum og lagfæring-
um.
Það hefur vakið nokkra at-
hygli, hvað fulltrúar Sovétríkj
anna í hafsbotnsnefndinni hafa
látið lítið að sér kveða á fund-
inum. Þetta áhugaleysi þeirra
stafar vafalítið ekki af öðru
en því, að þeir vilja helzt eng-
ar reglur láta gilda á þessu
sviði. Hagsmunir þeirra yrðu
bezt tryggðir með því, að þeir
gætu flakkað um heimshöfin,
eins og þeim sjálfum sýndist. Þó
er ekki talið, að sovézku full-
trúarnir muni spilla fyrir
þeirri niðurstöðu, sem meiri-
hluti nefndarinnar kemst að.
En hvenær verður þeirri nið-
urstöðu náð? Þetta er spurn-
ing, sem ógerningur er að svara
á þessari stundu. Það markaði
tímamót, þegar umræður um
verndun hafsins og nýt-
ingu auðæfa hafsbotnsins hóf-
ust á vettvangi Samein-
uðu þjóðanna fyrir aðeins þrem
ur árum. Það var að frum-
kvæði smáríkjanna Möltu og
Islands, sem þessi mál voru tek
in fyrir á dagskrá Sameinuðu
þjóðanna. Þá vöktu þau ekki
mikla athygli, en nú er fjallað
um þau mánuðum saman af
sérfræðingum og stjórnarerind
rekum. Niðurstöðu þeirra at-
hugana verður langt að bíða,
en það nægir, að málin eru til
umræðu. Fyrr eða síðar hlýt-
ur að takast að sætta hina
ólíku hagsmuni, svo að viðun-
andi sé fyrir alla. Það tók nær
því áratug að semja alþjóða-
samþykkt um nýtingu himin-
geimsins. Þar á þó enginn
beinna fjárhagslegra hagsmuna
að gæta. Því þarf engan að
undra, þótt það taki lengri tíma
að skipta hafsbotninum þannig
milli þjóða heimsins að öllum
líki.