Morgunblaðið - 25.08.1970, Blaðsíða 13

MORGUTNTBLAÐIÐ, ÞREÐJUDAGTJR 25. ÁGÚST 1970
13 -
Sjálfstæðisflokkurinn
á vegamótum
Línurnar
skýrast
Línurnar eru að byrja að skýir-
ast í íslenzkutm stjórniinálum eftir
það óvissuástamd, sem ríkt hefur
frá hinum örlagaríku atburðum
á Þingvölluim. Nú er ljóst, að
kosningar verða ekki í haust,
Iheldur næsta vor, þegar kjör-
tímabilinu lý'kuir. Sjálfstæðis-
flokkurinn mun væntamlega e'klki
efna til landsfundar fyrr en
neesta vor. Nýtt ráðuneyti vexður
myndað á næstunni og nýr ráð-
herra Skipaður innan tíðar af
hálfu Sjálfstæð isflokksi'nis. Þetta
eru þær staðreyndir, sem við
blasa eftir hið atihyglisverða við-
tai, sem Morgunblaðið birti sl.
laugatrdag við Jóhatnn Hafstein,
forsætisráðherra og formann
Sjálfstæðisflokksins. í rauninni
er þessi framvinda mála í algerri
mótsögn við það, sem flestir
höfðu búizt við undanfarnar vik-
ur. Yfirleitt var gert ráð fyrir,
að efnt yrði til þingrofs og kosn-
inga í haust, haidinn yrði lands-
fumdur á vegum Sjálfstæðis-
flokksins og að engar breytingar
yrðu gerðar á núverandi ríkis-
stjóm fram að 'kosningum. Að
þróun mála hefur orðið á annan
veg er að sjálfsögðu fyrst og
fremst vegna neitunar Alþýðu-
flökksins á því að ganga til kosn-
inga í októbermánuðL Hverjum
þessi gangur imála er í hag, Skal
ósagt látið. LLIegast er, að það
valdi Sjálfstæðisflokknum ein-
hverjum pólitískum erfiðleikum,
að ekki verður kosið í haust en
á hinn bóginn má segj a, að gagn-
legt sé fyrir flokksmenn að fá
rýmri tíma tiil að átta sig á nýj-
um viðhorfum, áður en lands-
fundur er haldinn.
Hvers vegna
kosningar?
í umræðum manna á meðal um
hugsanlegar kosn.ingar í haust
gætti mjög almenns stuðnirugs
við þá hugmynd, en á hinn bóg-
inn varð fátt um svör hjá mörg-
um, þegar spuirt var, hvers
vegna? Þetta bendir óneitanlega
tfl, að almenningur finrni hjá sér
rika þörf til að sto*kka spilin upp
að loknum erfiðum tímum á
sviði efnahagsmála og stjórn-
mála.
En rölkin fyrir kosningum eru
augljós, þótt einihverjum hafi ef
til vili sýnzt erfitt að koma aiuga
á þau. í fytrsta lagi er sýnt, að
gera þarf ráðstafanir til þess að
tryggja, að þær kjarahætur, sem
laumþegar fengu í vor verði ekki
að engu gerðar í nýju verðbólgu-
flóði. í öðru lagi er niauðsynlegt
að fcoma í veg fyrir, að halla-
rekstur hefjist á ný í helztu at-
vinnugreinum landsmanna vegna
kostniaðaraukniingar í kjölfar
kjaraisamningamna. Alþingi og
ríkisstjórn með nýju umboði
mundi veitast auðveddar að fást
við þessi viðfangsefni. f þriðja
lagi er fyrirsjáanlegt, að þingið
í vetur verður mjög erfitt og
veruleg hætta á yfirboðum ein-
stakra þingmanna vegna kosn-
inganna næsta vor. í fjórða lagi
er því eklki að neita, að andrúms-
loftið var ekki sem bezt miiUi
stjómarflokkanna í fcosningunum
sl. vor og hætt við, að það hafi
einihver áhrif á samstarf fiokk-
anna í vetur. í fimmta laigi — og
það er engan veginn léttvægasta
röksemdin — er augljóst, að frá-
fall Bjarna Benedi'ktssoniar, for-
sætisráðherra, hefur í för með
sér svo miklar breytinigar á sviði
stjómmálanna, að eðlilegt verður
að teljast, að kjósendur ákveði
frambúðarskipan miála í almemn-
um kosningum.
Sumir halda því fram, að
Sjáifstæðisflokkurinn hafi viljað
kosningar í haust, einungis vegna
þess, að ifeosningarnar sl. vor hafi
verið flokknum hagstæðar og
þess vegna hafi flokksmenn gert
sér vonir um það sama í haust.
Þetta er á miklum misskiLnlngi
byggt. Sj álfstæðismenn gera sér
fyllilega ljóst, að kosningaúrslit-
in sl. vor þuirfa á engam hátt að
gefa vísbendingu um úrslit næstu
alþingiskosninga. Enda sýnir
reynslan, að varhugavert er að
draga ályktanir af einuim kosn-
ingum til amnarra.
Afstada
Alþýðuflokksins
Augljóst er, að Alþýðuflökks-
menn hafa ekki verið jafn áhuga-
samir um kosningarmar og þeir
lengi vel létu í veðri vaka vi®
samstarfsflokk sinn í rífeisstjóm-
inni. Vafalaiust liggja margar og
mismunandi ástæður til gmnd-
vallar þeswari afstöðu Alþýðu-
flokksins. Væntanlega eru hópar
innan hans, sem óttast, að Al-
þýðuflokkurinn miuni bíða sams
komar afhroð í þingkosningum og
hann varð fyrir í borgarstjómar-
kosningum í Reykj avík sl. vor.
Sú skoðun á þó varla rétt á sér.
Alþýðuflokkurinn stillti upp
mjög lélegum framiboðslista í vor
og kosningabarátta hans vakti
ógeð meðal kjósenda. Ekki er
ástæða til að ætla að flokkinm
'hendi sömu mistök á ný. Þá er
hugsamlegt, að einhverjir Al-
þýðuflOkksmenn telji, að í vænd-
um séu breytingar í stjómmáLun-
um, sem leiði til þesis að valda-
aðstaða Alþýðuflokksins verði
skert og þess vegnia sé rétt að
sitja eins lengi og sætt er.
En hverjar sem ástæðumar
eru, er vitað, að Gylfi Þ. Gísla-
san, formaður flokksins og
Benedikt Gröndal, varaformaður
flokksins, voru báðir hlynntir
kosningum, en verkalýðshópur-
inn var á móti með Eggert G.
Þorsteinsson og Óskar Hallgrímis-
son í broddi fylkimgar og enn-
fremiur snerist Emil Jónsson gegn
kosningum, en hann hafði áður
verið þeim samþykkur. Hins
vegar fer engum fregnum af því
hvaða afstöðu hin gaivaska hetja,
Björgvin Guðmundsson, sem í
vor skellti sökinni á ailla aðra
en sjálfan sig, hefur tekið til
málsins. Hann hefur a.m.k. ekki
flikað skoðunum sínum jafn
miikið nú og ’þá.
Vera má, að Alþýðuflofckurinn
ætli enn einu sinni að lýsa yfir
þvi, að hamn sé ábyrgur flokkur
og þess vegna vilji hann ekki
hlaupa frá vandanum heldur
tatoast á við hann, en hætt er við
að sú röksemd nægi kjósend-
uim ekki, þegar Alþýðuflokks-
menn fara að skýra út fyrir
þeiim, hvers vegna Alþýðuflokk-
urinn lagðist gegn eindregnum
vilja almennings í landinu um
kosnimgar í haust.
Viðhorfin
í Sjálfstæðis-
flokknum
Eins og fram (kom í athyglis-
verðrL em umdeildri, ræðu, sem
Hörður Einarsson, formaður Full-
trúaráðs Sjálfstæðisfélaganna í
Reylkjavík, hélt á fundi í Pull-
trúaráðinu fyrir skömmu, og
birt var að hluta í Morgunfolað-
inu, var mjög aimennur vilji fyr-
ir því meðal Sjálfstæðismanna
að efnt yrði til kosninga og
landsfundar flotkksins í foaust. Nú
verður hvorugt gert og þá vaikn-
ar sú spurning, hvaða áhrif það
hafi á flokksmenn.
Ekki er ástæða til að ætla, að
þessi framvinda mála vaLdi á-
greiningi innan SjáLfstæðis-
flofcksinis að nOkfcru marki, enda
má segja, að flökksmenn hafi
nóg um að hugsa, þar sem eru
prófkjörin á þessu hausti. Jafn-
framt má ætla, að þegar fram í
sæfcir auðveldi það störf næsta
landsfundar SjálfstæðLsflokksins,
að hann var ekki haldinn svo
skómmu eftir fráfall fórmanns
flokksins,
Raunar er ekfci rétt að segja,
að allir hafi verið á einu máli
'im það í Sjálfstæðisflokkmum að
halda bæri landsfund nú. Um
það mál voru tveir skoðanahóp-
ar. Annar hópurinn taldi eðliLegt,
að efna til landsfumdar eins fljótt
og auðið væri til þess að Skipa
þar málum floklksins og kjósa
honum nýja forystu. Hinn hópur-
inn taldi ekki ástæðu til að boða
til aukalandsfundar af þessum
sökum heldur ætti að efna til
lamdsfundar með reglulegum
hætti næsta vor en halda flokks-
ráðsfund í haust eins og skipu-
lagsreglur flakksins mæla fyrir
um og kjósa þar jafnvel vara-
formann í stað Jóhanns Haf-
steins, sem tók við for-
menngku Sjálfstæðisflokksins við
andlát Bjama Benediktssonar.
Að margra mati er þó mjög hæp-
ið, að það standist lagalega séð
að kjósa varaformamn á flokfc®-
ráðsfundi, þar sem regliur flokks-
ins mæla beinlínis svo fyrir um,
að landsfundiur fcjósi fonmaim
og varaformann og það vald var
tekið úr höndum flofeksráðsins á
árinu 1961. Nú hefur það orðið
að ráðþ að landsfundur verður
ekki haldinn á næstunni en
væntanlega verður þá haidinn
flokksráðsfundur einhvern tíma
í haust.
Tvö sjónarmið
'Að vonum hafa menn mjög
velt því fyrir sér um Skeið,
hvernig forystu Sjálfstæðis-
flokfcsins verði skipað til frarn-
búðar Um það hafa verið tvö
mismunamdi sjónanmáð innan
flokksins. Annað er það, að for-
ystu floikksins eigi að haga eins
og verið hefur síðustu árin, þ. e.
að sami maður gegni störfum
formanns floklksins, formanns
þingflokksins og forsætisráð-
herraembætti. Hitt sjónarmiðið
er, að skipta eigi byrðinni milLi
fleiri aðila á þann veg, að sami
maður gegni emfoætti forsætis-
ráðherra og formanms þing-
flokks en annar maður gegni
fonmennSku í flokknum sem slík-
um og að sjáifsögðu varaformað-
ur með honum. Rökin að baki
slílkri dreifingu þessara ábyrgð-
arstarfa eru auðvitað þau, að hér
sé um svo lumfangisimikiil störf að
ræða, að efcki sé hægt að ætlast
til, að einn og saimi maður igegni
þessum störfum öllum. í viðtali
Morgunblaðsiins við Jófoann Haf-
stein, forsætisráiðherra, sl. laug-
airdag, kvaðst hann vel geta fellt
sig við þá hugsun að skipta beri
ábyrgðinni milli fleiri manna en
benti á aðra skiptingu en þá, sem
að framan var gert. Försætisráð-
herra vakti athygli á því, að
elkki væri endilega nauðsynlegt,
að formaður þingflokksins væri
sami maður og formaður flokks-
ins eða sami maður og forsætis-
ráðherra 'hverju sinni.
Starf formanns þingflofbks
SjáLfstæðisflofcksins er fólgið í
því að stjórna fundum þing-
flokksins tvisvar í viku, á mánu-
dögum og miðvikudögum meðan
þing stendur yfir og utan þing-
tíma, ef nauðsyn krefur. Til þess
að sinna þessu verki, þarf for-
maður þingflökksins að fylgjast
mjög vel með garngi allra móla
á Alþingi og sem formaður
stærsta þingflokksiins að fylgja
því eftir, að nauðsynleg mál
komlst fram. Ennfremur að
tryggja að þingmenn flokksins
séu til staðar við atkvæðagreiðsl-
ur o. s. frv. Hér er bersýnilega
um milkið starf að ræða og anna-
sarnt. Úr þessum mismunandi
sjónaimiðum verður væntanlega
skorið af þingftokki og lands-
fundi, þegar hann kemiur saman
en eðlflegt er, að menn geri sér
ljóst hvaða skoðanir eru ui>pL
Þegar talað er um „valdabar-
áttu“ innan Sjálfstæðisflokksins
er rétt að menn geri sér grein
fyrir því, að fremur er deilt um
þessi mismiunandi sjónarmið en
persón-ur í því sambandi.
Breytingar
á ríkisstjórninni
Nú, þegar haustkosnin-gar eru
úr sögunni og landsfundur verð-
ur ekki á n-æstunnL er eðlflegt,
að athygli manna beinist að
þeirri endurskipulagningu ríkiis-
stjómarinnar, sem fyrir dyrum
stendur. Tedja má vlst, að at-
kvæða-greiðsla sú, sem staðið
hefur yfir innan þingflolkks
Sjálfstæðisflokksins um fOrsætis-
ráðherraefni flokksins verði á
einn veg og að næsta ráðumeyti,
verði ráðun-eyti Jóhanns Haf-
steins.
Mesta eftirvæntni-ngu vekur
sjálfsagt hver skipaður verði
fjórði ráðherra Sjálfstæðisflokfcs-
ins. Hér skal engu um það spáð,
hver það verður. Það er þing-
flokkur Sjálfstæðisflokksins, sem
tefcur ákvörðun um það skv.
ábendin-gu forsætisráðherra. Þess
em dkki dæmi á síðari tímum,
að þingflokkui- SjáLfstæðisfLokfcs-
ins velji ráðherra utan þinig-
flokksins. Að fenginnd reynslu
má því telja liklegt, að svo verði
einnig nú.
Sjálfstæðis-
flokkurinn
á vegamótum
Sjálfstæðisflokkurinn stendur
nú á örlagaríkustu vegamótum
sögu sinnar. Fyrirsjáanlegt er,
að miklar breytingar eru í aðsigi
innan flokksins og í stofnunum
hans. Þær breytkigar sikipta
þjóðina alla mikLu vegna þess, að
SjáLfstæðisflokkurimn er kjölfest-
am í íslenzku þjóðlLfi. Það er
mikilvægt, að þær breytingar,
sem verða mumu iiman Sjálfstæð
iaflotoksins á næstu m'ánuðuim
fari fram fyrir opnium tjöldum
og að mismuinandi sjónarmið
toomi fram opihberlega. Það styrfc
ir flotokinn. Jóhamn Hafstein, för-
sætisriáðherra, hefur í raun sleg-
ið því föstu að svo ákuli verða.
f viðtali því, sem Morgunblaðið
birti við hamn sl. laiugairdag og
vakið hef-ur athygli a-lþjóðiar,
ræðir hann hin nýju viðhonf á
opintskáan og hreinskilinn hátt.
Með því hafa hamn og Morgun-
blaðið marikað þá stefnu, að
breytmgar innan flotoksins verði
ekkert pukurmál.
Ræða Harðar Einarssonar á
fuIltTÚaráðsfumdinium og birtirug
hemmar í Morgumbl'aðinu þjóniaæ
saima tilgamgL að ræða málefni
Stærsta stjórmmálaiflotoks þjóðiar-
imnar af hispursleysi. Fátt mum
vekja meiri athygli þjóðarimimar
á næstu mámuðum em framvimd'a
mála imnan SjálfstæðisfLoktosins.
Sá ihreinsunareldur, sem Sjálf-
stæðisfloktouTÍnn á eftix að gamga
í gegmum á mæstunni getur orðið
ihonum til mikilliar etflimgar og
styrktar, ef rétt er á haldið. Það
væri í anda Bjama Benediklts-
somar, að svo yrði. Gg etoki er
'hægt að heiðra mimmingu hans
betur, en slá skjaldborg um
flotekinn og þá menn, seim tfl
forystu hans hafa verið kallaðir.
Styrmlr Gunnarsson.