Morgunblaðið - 18.11.1970, Síða 15

MORGUN’BLAÐIÐ, MLÐVTKUDAGUR 18. NÓVBMBBR 1970
15
Hví þegja fræðimennirnir?
Er kjörorð Háskólans „Vísindin
efla alla dáð“ orðið markleysa?
í fyrra, rétt fyrir jólin kom út
bók eftir Einar Pálsson B.A. Er
hún kölluð Baksvið Njálu og er
fyrsta bókin í bókaflokki sem
kallast Rætur íslenzkrar menn-
ingar. Bókin er gefin út af Mími
í Reykjavik.
Undarlega hljótt hefur verið
um þessa bók Einars og fæ ég
ekki orða bundizt lengur. 1 Bak-
sviði Njálu er kafað i við-
fangsefni, sem snertir mjög sögu
og forsögu Islendinga og öllum
íslendingum er mjög hugleik
ið efni. Er þarna tekið á málun-
um frá allnýstárlegu sjónarmiði,
sem ég hefi hvorki heyrt né séð
getið um áður að hafi verið not-
að til skýringa á þessu efni
þ.e.a.s. sögu, trúarbrögðum og
menningu forfeðra okkar. Set-
ur Einar Pálsson þarna fram
niðurstöður i tilgátuformi, en til
gátur þessar eru settar fram eft
ir margra ára rannsóknir á goð-
sögnum Islendinga og annarra
þjóða.
í þessu sambandi er rétt að
geta þess að orðið goðsögn virð-
ist notað af blöðum og ýmsum
öðrum i merkingunni lygasaga,
kynjasögn eða ævintýri. Eru
fræðimenn á sviði menningar-
og trúarbragðasögu fornþjóða
að vonum mjög óánægðir með
notkun þessa orðs í þeirri niðr-
andi merkingu. Goðsögn þýðir
nefnilega allt annað og nægir að
tilfæra orð frægs vísindamanns í
menningarfræðum, Roberts
Graves, en hann segir: „Goðsagn
ir eru áhrifamiklar frásagnir í
stuttu máli af atriðum og at-
burðum s.s.: stjórnarfarsbreyt-
ingum, þjóðflutningum, innrás-
um, upptöku framandi trúar-
bragða og siða.“
Ef tilgátur Einars eru réttar
varpa þær m.a. ljósi á eftirfar-
andi atriði (samkvæmt bók
hans):
1. Táknmál goðsagna i fornís-
lenzkum ritum.
2. Stuðla helztu goðsagna
Eddu.
3. Tengsl landnáms og trúar-
bragða.
4. Hugmyndafræði germanskr-
ar heiðni.
5. Tengsl trúarbragða, tímatals
og áttavísunar.
6. Fornleifar á Norðurlöndum
siðustu 3000 ár heiðni.
7. Tengsl germanskrar heiðni
við forn trúarbrögð Súmera,
Egypta og Indverja.
8. Tengsl germanskra trúar-
bragða við tölvisi og fræða-
iðkanir Miðjarðarhafslanda í
heiðni.
9. Kerfisbindingu Ásatrúar.
10. Heilagt kornkonungdæmi
Dana í heiðni og tengsl þess
við heimsmynd og regin-
mögn elztu menningarsamfé-
laga síðsteinaldar.
11. Hugmyndafræði rúnaleturs.
12. Skiiptiin frá 24Hrúnailetrii yfir í
16-rúmaletuir.
13. Rætur Njálu.
Sömuleiðis skýra þær viðmið-
anir heimsmyndar landnáms-
mam a, við:
1. Tölvisi Eddu og íslenzkra
goðsagna.
2. Tölvísi Indverja, Súmera og
Egypta allt frá siðsteinöld.
3. Stjarnhimin og áttavísun.
4. Fornar kenningar um stórár
og tímaskeið.
Hér er aðeins stiklað á stóru.
Of langt mál væri að tína fram
fleira, enda er það ekki ætlan
mín með þessari grein. Þó lang-
ar mig til að benda á eitt atriði
enn, talnakerfi það, sem Einar
réð af íslenzkum goðsögnum hef
ur eftir því sem bezt verður séð
verið notað sem undirstaða mæl
inga við landnám hér og svarar
nákvæmlega tölvísi sem kunn
var í meginstöðvum fornra menn
inga við Indus, Eufrat og Níl.
Sömu tölvisi má lesa beint af
Eddu og Fornaldarsögum Norð-
urlanda.
Ekki ætla ég mér þá dul að
ræða tilgátur Einars Pálssonar
frá fræðilegu sjónarmiði, til
þess skortir mig næga þekkingu,
en hví þegja fræðimennirnir?
Það finnst mér furðulegt og er
tilefni þessa greinarstúfs. Mér
virðist að þeir hafi stundum
gripið til pennans af minna og
ómerkilegra tilefni en þessu.
Hins vegar þykist ég sjá að
Einar setur fram skýringar á
ýmsum þeim þáttum í sögu for-
feðra okkar, sem okkar ágætu
fræðimenn hafa ófullnægjandi
skýringar á eða engar. Get ég
ekki stillt mig að táka tilvitnun
frá dr. Sigurði Nordal: „Forn-
sögurnar halda líka áfram að
vera svo mikið keppikefli til
rannsókna og rökræðna, að ein
stefnumennirnir komast ekki hjá
því að eyða öfgunum með því
að kroppa augun hver úr öðr-
um.“
Sem dæmi um röksemdafærslu
og niðurstöður sumra fræði-
manna nægir að benda á, að sam
kvæmt rannsóknum á sömu sög-
um komast þeir sumir hverjir að
þeirri niðurstöðu, að Islendingar
hafi komið frá Noregi en
aðrir að þeir hafi komið frá Dan
mörku. Sumir halda þvi fram,
að goðarnir hafi aðeins verið
veraldlegir valdsmenn, en aðrir,
að þeir hafi aðeins verið prest-
ar. Þei-m virðist lítið bera saman
og sýnist leikmönnum örðugt að
sjá hvernig svona þverstæður
geta komið frá mönnum, sem
rannsaka sama efni frá sama
sjónarhóli (norrænu) og kalla
sig fræðimenn.
Auðvitað getur menn greint á
um sum efni, 2 plús 2 eru 4, en
3 plús 1 eru líka 4, í öllum
venjulegum reikningi, þótt sjálf
sagt sé hægt að „sanna“ annað.
En til eru önnur sjónarmið, 2
mínus 2 eru 0, en 3 mínus 1 eru
2! Það er stundum hægt að lita
á hlutina frá fleiru en einu sjón
armiði.
Því skyldi maður ætla að
fræðimenn okkar gripu feg-
Patreksfirði, 8. nóv.
Um veturnætur fór fréttamað
ur til fundar við Guðbjart Egils
son, formann Barðstrendingafé-
lagsins og framkvæmdastjóra
veitingahúss þess. Óskaði frétta
maður þess að Guðbjartur léti
sér í té upplýsingar um rekst-
ur Bjarkarlunds i A.-Barða-
strandarsýslu og Flókalundar i
ins hendi við tækifæri, er býð-
ur upp á nýjar skýringar
frá öðru sjónarhorni á þáttum
íslenzkrar menningar og forn-
um trúarbrögðum, sem þeir sjálf
ir virðast hafa gefizt upp á að
skýra.
En það er nú eitthvað annað.
Ekkert fáum við enn að heyra
né sjá frá okkar ágætu vísinda-
og fræðimönnum um þessa bók
Einars, eða telja þeir sig hafa
Einar Pálsson.
rannsakað allt til botns og fund
ið hinn algilda sannleika
um foma hætti, menningu og
trúarbrögð Islendinga og þetta
framlag Einars sé ekki einu
sinni umtalsvert, eða hafa þeir
ef til vili alveg sleppt því að
rannsaka forn trúarbrögð Is-
lendinga og goðsagnir? Merkir
erlendir fræðimenn telja að ekki
sé gerlegt að rannsaka foma
menningu og sögu þjóða án þess
að rannsaka um leið trúarbrögð
þeirra og goðsagnir. Þeir fáu
erlendu fræðimenn, sem kynnt
hafa sér verk Einars telja það
stórmerkilegt og visindalega
unnið enda var honum sýndur
sá sómi að bjóða honum prófess-
orsstöðu við háskólann í Tor-
onto í Kanada.
Nú setur Einar þarna fram til
gátur, sem örðugt er ólærðum
að skilja og hefði þvi mátt
vænta þess að fræðimenn okkar
sendu frá sér umsagnir eða
V-Barðastrandarsýslu, en það er
i fyrsta sinn, sem hótelin hafa
haft opið svo lengi fram eftir
hausti, og ekki sizt það, að þetta
mun vera eina átthagafélag á
iandinu sem heldur uppi hótel-
rekstri.
Hvernig hefir reksturinn geng
ið í sumar?
-— Bjarkarlundur, sem er i
gagnrýni um þessa bók Einars
almenningi til skilnings. Vænt-
anlega er fræðimennska og þekk
ing fræðimanna okkar á þess-
um sviðum ekki ætluð útvöldum
einum saman, a.m.k. ekki þeirra
er við háskólann vinna, og má
mikið vera ef þeim ber ekki
sumum hverjum skylda til að
sýna árangur starfa sinna í rit-
gerðum eða bókum aðgengileg-
um almenningi þessa lands og
mættu sumir okkar lærðu manna
íhuga það.
Ég þykist einnig sjá að
tilgáturnar sem settar eru fram í
riti Einars snúa algjörlega við
ýmsum kenningum og skýringum
fræðimanna okkar á íslenzk-
um fornsögum, fornmenningu og
trúarbrögðum. Skyldi mað-
ur ætla að þetta hefði nægt til
að ýta við einhverjum af „ein
stefnumönnunum“ og orðið til
þess að þeir hreyfðu penna.
Ekki vil ég ætla fræði- og vis-
indamönnum okkar á þessum
sviðum þann hroka og þröng-
sýni er einkennir heimska menn,
að því aðeins sé mark takandi á
rannsóknum að þær fylgi fyrir-
fram „viðurkenndri" stefnu og
að „bréf“ þurfi upp á að rann-
saka og mega birta niðurstöður
þeirrar rannsóknar. En ég get
ekki varizt að undrast þögnina,
ekki sízt þegar maður rennir
augum yfir umsagnir um ýmsar
bækur er flytja efni, sem ekki
er nándar nærri eins forvitni-
legt.
Ég játa fúslega að mér þykja
tilgátur Einars mjög forvitnileg
ar vegna þess að þær opna
mönnum nýjan heim og þær eru
mjög skýrt og skilmerkilega sett
ar fram. Að auki vekja þær löng
un manns til að reyna að skilja
hvað að baki býr.
Tilgátuform það, sem Einar
not£tr er viðurkennd vísindaleg
aðferð við að setja fram nýjar
skýringar á erfiðum rannsókn-
ar- og viðfangsefnum. Að auki
koma þarna tilgátur um að forn
menn hafi beinlínis helgað sér
land eftir ævafornum og helg-
um venjum og talnaspeki, sem
þekkt er úr trúarbrögðum
helztu menningarþjóða fornalda.
Þannig virðast heil kerfi bein
línis greipt í landið eftir fjöll-
um, ám og öðrum kennileitum og
Reykhólasveit í A-Barðastrand-
arsýslu, var opnaður 1. júní, en
Flókalundur í Vatnsfirði í V-
Barðastrandarsýslu var opnaður
10. júni. Bæði hótelin voru opn-
uð fyrr en áætlað hafði verið, en
þó sérstaklega Flókalundur,
vegna flutninga á landi, sem
voru allmiklir vegna yfirstand-
andi verkfalla. Þar að auki taldi
Vestfjarðaleið h.f. sér ekki fært
að hefja ferðir án þess að þjón-
usta, sem þessi væri fyrir hendi.
Allt fram til 10. júlí er naum-
ast hægt að segja að um aðra
þjónustu hafi verið að ræða og
ábatasaman rekstur með svo lít-
ill umferð.
Upp úr miðjum júlí hófust
ferðalög um Vestfjarðakjálkann.
Hamlaði þó veðurfar vafalaust
ferðum, en sumarið var kalt, sér
staklega ágústmánuður, en oft-
ast hefir það verið bezti mánuð-
urinn fyrir reksturinn og svo
var að vísu enn. Áberandi var
hversu mikið af erlendu ferða-
fólki var á ferð í sumar.
— Flest sumargistihús loka 1.
september. Af hverju höfðuð þið
opið svo lengi sem raun bar
vitni?
— Allt frá því að Barðstrend-
ingafélagið hóf rekstur í Bjark-
arlundi hefir ríkt það sjónarmið,
að veita þjónustu, sem auðveld-
að gæti fólki að ferðast til og
frá Vestfjprðum. Hinn upphaf-
legi tilgangur var ekiki og er
ekki sá að þarna væri um gróða-
fyrirtæki að ræða, en mjög æski
legt að reksturlnn g-æti staðið
undir sér án hárra styrkja ann-
Flókalundur.
Lundir Barðstrendingafélagsins
er það eitt út af fyrir sig stór-
merk uppgötvun, enda 1 sam-
ræmi við forn trúarbrögð ann-
arra þjóða.
Ég jafnvel minnist þess ekki
að hafa séð þess getið i bóka-
þáttum dagblaðanna hér að bók
in hafi komið út og mun hún
þó tekin á skrá yfir visindarit
um norræn efni hjá háskólanum
í Odense í Danmörku. Mér þyk-
ir almenningur eiga fullan rétt á
að sjá álit fræðimanna á þessu
verki Einars svo forvitnilegt og
nýstárlegt sem það er. Rétt er
einnig að minnast þess að hvergi
eru settar fram órökstuddar full
yrðingar i bók Einars, að-
eins fræðilega framsettar tilgát-
ur, sem bera má við staðreyndir.
Já, hvers vegna þegja fræði-
menn okkar á þessum sviðum?
Eru þeir hræddir við nýjar upp
götvanir, sem kannski gætu leitt
í ljós að þeir væru ekki „óskeik
ulir“ og hefðu jafnvel vaðið
reyk á stundum eða sitja þeir
hver á sinni þúfu með viðeig-
andi sjónarmið og óttast að í
ljós komi að til sé viðari sjón-
deildarhringur og kannski fjöll
að klifa ef þeim yrði á að standa
upp?
Er þetta vísindamennska? Er
þetta það sem dylst að baki eink
unnarorðum háskólans? Heldur
hefur það hingað til þótt lág-
kúruleg aðferð að þegja hluti í
hel, en það er það, sem hér virð
ist vera á ferðinni. Hins vegar
er rokið upp til handa og fóta,
ef útlendingar skrifa um forna
menningu okkar og flest ef ekki
allt talið heilagt sem þeir segja,
þótt ýmsar fullyrðingar þeirra
séu vægast sagt vafasamar.
Tilgangur minn með þessu
skrifi er að ýta við fræðimönn-
um okkar, svo að þeir setji ekki
ljós sitt undir mæliker, heldur
varpi birtu og þekkingu sannr-
ar vísindamennsku yfir land og
þjóð. Það er skylda þeirra og
ætti að vera þeirra ánægja og
keppikefli. Komi eitthvað það i
ljós, sem sýnir að þeir kunni að
hafa verið á villigötum, þá eru
þeir menn að meiri og afla sér
virðingar almennings, ef þeir
taka tillit til þess þótt óþægilegt
kunni að reynast á stundum.
Það er sönn fræði- og visinda-
mennska en ekki hitt að hunza
nýjar leiðir i vísindum án at-
hugunar, jafnvel þótt ófærar
virðist við fyrstu sýn.
Jón A. Stefánsson,
Guðbjartur Egilsson
arra en þeirra, er félagar Barð-
strendingafélagsins og velunnar
ar þess létu í té. Heldur er til-
gangurinn sá, að auðvelda ferða
lög um Vestfirði og þá sér i lagi
Barðastrandarsýslu, sem hefur
upp á að bjóða stórbrotnari nátt
úru og meiri fegurð en flestir
aðrir landshlutar, og með tilliti
til þess hefir hótelunum verið
valinn staður.
Taktu til dæmis Bjarkarlund.
Honum er valinn staður i undur
fögru umhverfi með sérstaka út-
sýn til fjalla og fjarða. Vaðal-
fjöll, sérstæð fjöll, eru þarna í
nálægð. I nágrenni eru Skógar,
fæðingarstaður þjóðskáldsins|
Framhald á bls. 21